سير تاريخ‌نگاري شيعه در پنج قرن نخست براساس دو فهرست شيخ طوسي و نجاشي

سال بيست و هفتم ـ شماره 251 (ويژة تاريخ)

نصرت نیل‌ساز/ استادیار دانشگاه تربیت مدرس    nilsaz@modares.ac.ir
ابوالفضل رجائي فرد/ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس     arajaei@chmail.ir
دريافت: 12/11/96                    پذيرش: 27/4/97
چکیده
علم تاریخ در میان شیعیان از چه اهمیتی برخوردار بوده است؟ چه موضوعات تاریخی توجه آنان را در ادوار نخست برانگیخته است؟ سیر هرگونه تألیفی در بستر زمان و نقش حوزه‌های حدیثی در شکل‌گیری آن به چه صورت بوده است؟ این پرسش‌ها مسائل این پژوهش به‌شمار می‌آید تا در پرتو آن، تاریخچة علم تاریخ در میان شیعیان و نظرگاه آنان به این علم روشن گردد. یافته‌های این پژوهش گویای آن است که برای مؤلفان و مورخان شیعی، غالباً تاریخ تشیع (یعنی: زندگانی ائمة اطهار) بر تاریخ جهان اسلام اولویت داشته است. بدین‌روی، وقایعی که رابطة تنگاتنگی با تاریخ تشیع داشته مطمح‌نظر عالمان شیعه برای تألیف اثر بوده است. سیر تاریخی تألیف آثار نشانگر آن است که شکل‌گیری هریک از موضوعات تاریخی در بستر زمان، روند یکسانی نداشته و با اقبال و ادبار از سوی عالمان مواجه بوده است. همچنین حوزه‌های حدیثی شیعه در شکل‌گیری این آثار نقش‌های متفاوتی با یکدیگر داشته‌اند و در مجموع، تاریخ‌نگاری شیعه در پنج سدة نخست، مرهون تلاش‌های عالمان مراکز علمی حوزة عراق، به‌ویژه مکتب کوفه، بوده است.
کلیدواژه‌ها: تاریخ‌نگاری، حوزه‌های حدیثی، فهرست نجاشی، فهرست شیخ طوسی، پنج قرن نخست.