يادگيري به روش «بحث گروهي»

يادگيري به روش «بحث گروهي»

و شيوه كاربرد آن در حوزه‏هاي علميه و آموزش عالي

هادي حسين‏خاني
(دانش‏آموخته حوزه علميه و دانشجوي دكتري روان‏شناسي تربيتي)

چكيده

در بين روش‏هاي يادگيري، برخي معلّم‏محور است كه در آن معلّم محور فعاليت‏هاي آموزشي است و برخي يادگيرنده محور است كه در آن دانش‏آموز محور يادگيري است. با توجّه به تأثير خاص رويكردهاي يادگيرنده محور، امروزه اين روش‏ها توجه محققان و مربّيان را به خود معطوف داشته است. در بين روش‏هاي يادگيرنده محور، روش «بحث گروهي» از اهميت ويژه‏اي برخوردار است. نوشتار حاضر در پي آن است تا ضمن تعريف و نحوه اجراي اين روش، فوايد، شرايط موفقيت، موارد كاربرد و تركيب اعضاي آن را تعيين كرده، به برخي محدوديت‏هاي كاربرد آن نيز اشاره نمايد. در پايان نيز به اختصار برخي از شيوه‏هاي كاربرد اين روش در دروس حوزه‏هاي علميه و دانشگاه‏ها ارائه مي‏شود.

كليدواژه‏ها: روش‏هاي يادگيرنده محور، روش بحث گروهي، روش‏هاي معلّم محور.

مقدمّه

روش‏هاي يادگيري به دو دسته كلّي قابل تقسيم است. در يك دسته معلّم در كانون يادگيري قرار داشته و عمده فعاليت‏هاي آموزشي حول محور او گردش مي‏كند. و در دسته دوم، شاگرد محوريت يادگيري را تشكيل مي‏دهد و معلّم به عنوان زمينه‏ساز و تشكيل‏دهنده و تسهيل‏كننده فعاليت او عمل مي‏كند. روش‏هاي نوع اول را روش‏هاي معلّم‏محور (teacher-centred Method) يا آموزش مستقيم مي‏نامند. گروه دوم روش‏ها كه «Student-Sentred Learning» نام دارد، به آن دسته از موقعيت‏هاي يادگيري اطلاق مي‏شود كه مشاركت دانش‏آموزان را درگير تعيين اهداف مي‏كند و امور زير را مورد تأكيد قرار مي‏دهد: اهداف مؤثر، تعامل با دانش‏آموزان، توانايي معلّم در پذيرش عبارات نادرست، به هم پيوستگي و خود پيروي گروه، و بخشي از زمان اختصاص يافته به مسائل و تجارب شخصي.¹

در بين روش‏هاي يادگيرنده محور، روش «بحث گروهي» كه موضوع اين نوشتار است، از جايگاه ويژه‏اي برخوردار مي‏باشد.

الف. تعريف

روش «بحث گروهي»،² گفت‏وگويي است سنجيده ومنظم درباره موضوعي خاص كه مورد علاقه مشترك شركت‏كنندگان در بحث است. در اين روش، شاگردان فعالانه در فعاليت‏هاي آموزشي، شركت مي‏كنند و مسئوليت يادگيري را به عهده مي‏گيرند. آنها در ضمن مباحثه، از انديشه و نگرش‏هاي خود با ذكر دلايل متّكي بر حقايق، مفاهيم و اصول علمي دفاع مي‏كنند.³ بنابراين،

در روش مذكور ويژگي‏هاي زير حايز اهميت است:

ـ «گفت‏وگو»: دانش‏آموزان در اين روش هم شنونده و هم گوينده هستند و نه فقط شنونده.

ـ «سنجيده و منظم»: گفت‏وگوي شاگردان هدفمند طراحي شده و با نظم خاصي به پيش مي‏رود.

ـ «موضوع خاص»: به منظور استفاده لازم از بحث، بايد موضوع كاملاً مشخص و معين شود.

ـ «مورد علاقه مشترك»: چنانچه موضوع مورد علاقه عموم شركت‏كنندگان نباشد، افراد با انگيزه لازم آن را دنبال نخواهند كرد.

ـ «دفاع از ديدگاه‏هاي خود»: در بحث گروهي، افراد ديدگاه‏هاي خود را در مورد موضوع خاص مطرح كرده و با تكيه بر استدلال‏هاي علمي، از ديدگاه خود حمايت مي‏كنند.

ب. فوايد

اين روش آموزشي يادگيرنده محور داراي فوايد متعددي است كه در اينجا به بررسي آن مي‏پردازيم:

1. تبادل اطلاعات

مباحثه و مذاكره گروهي، وسيله مؤثر و مفيدي است براي تبادل اطلاعات و كسب آگاهي‏ها؛ زيرا هر يك از افراد، اطلاع و دركي را كه از زاويه ديد و شناخت خود به دست آورده‏اند با هم در ميان مي‏گذارند و به بالا بردن سطح و اندازه معلومات يكديگر كمك مي‏كنند.⁴ براي مثال، اگر موضوع بحث گروهي بررسي علل و عوامل گسترش اعتياد در جوانان باشد، يكي از شركت‏كنندگان عوامل خانوادگي، ديگري عوامل روان‏شناختي، فرد سوم عوامل جامعه‏شناختي و محيطي و فرد چهارم عوامل مذهبي را به عنوان زمينه‏هاي نشر اعتياد در جوانان مورد توجه قرار مي‏دهند و بدين‏سان، درك خود را در مورد ابعاد اين مسئله اجتماعي وسيع‏تر و عميق‏تر مي‏سازند.

2. تقليل اختلاف‏ها و كدورت‏ها

به دليل آنكه درك و شناخت هر فرد با درك و شناخت ديگران متفاوت بوده و هر فرد با توجه به علايق خاص خود به مسائل پيرامون مي‏نگرد، زمينه اختلاف‏نظر و ديدگاه بين افراد فزوني مي‏يابد. اختلاف‏نظر و ديدگاه نيز در موارد بسياري به بروز كدورت و دل‏گيري منجر مي‏شود. تشكيل جلسات بحث و مذاكره، در صورتي كه با بهره‏گيري از آگاهي‏ها و دانسته‏هاي هر يك از اعضا و تبادل افكار آنها همراه باشد، بي‏شك در روشن ساختن جنبه‏هاي متفاوت مسئله با مشكل موردنظر مفيد است و در تخفيف دادن و يا از بين بردن كدورت‏ها و دشمني‏ها و نزديك ساختن عقايد و نظريات مؤثر و سودبخش مي‏باشد.⁵

3. توانايي فهم مسائل پيچيده⁶

تبادل اطلاعات در مذاكره گروهي موجب مي‏شود كه افراد گروه با استفاده از وسعت اطلاعات، ديد عميق‏تري نسبت به مسئله پيدا كرده و موفق به درك مسائل پيچيده و دشوار شوند.

امام كاظم عليه‏السلام در وصيت به هشام بن حكم فرمودند:

يا هشام انّ اللّه ـ تبارك و تعالي ـ بشّر اهل العقل و الفهم في كتابه فقال:«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْ�