يادگيري به روش «بحث گروهي»
يادگيري به روش «بحث گروهي»
و شيوه كاربرد آن در حوزههاي علميه و آموزش عالي
هادي حسينخاني
(دانشآموخته حوزه علميه و دانشجوي دكتري روانشناسي تربيتي)
چكيده
در بين روشهاي يادگيري، برخي معلّممحور است كه در آن معلّم محور فعاليتهاي آموزشي است و برخي يادگيرنده محور است كه در آن دانشآموز محور يادگيري است. با توجّه به تأثير خاص رويكردهاي يادگيرنده محور، امروزه اين روشها توجه محققان و مربّيان را به خود معطوف داشته است. در بين روشهاي يادگيرنده محور، روش «بحث گروهي» از اهميت ويژهاي برخوردار است. نوشتار حاضر در پي آن است تا ضمن تعريف و نحوه اجراي اين روش، فوايد، شرايط موفقيت، موارد كاربرد و تركيب اعضاي آن را تعيين كرده، به برخي محدوديتهاي كاربرد آن نيز اشاره نمايد. در پايان نيز به اختصار برخي از شيوههاي كاربرد اين روش در دروس حوزههاي علميه و دانشگاهها ارائه ميشود.
كليدواژهها: روشهاي يادگيرنده محور، روش بحث گروهي، روشهاي معلّم محور.
مقدمّه
روشهاي يادگيري به دو دسته كلّي قابل تقسيم است. در يك دسته معلّم در كانون يادگيري قرار داشته و عمده فعاليتهاي آموزشي حول محور او گردش ميكند. و در دسته دوم، شاگرد محوريت يادگيري را تشكيل ميدهد و معلّم به عنوان زمينهساز و تشكيلدهنده و تسهيلكننده فعاليت او عمل ميكند. روشهاي نوع اول را روشهاي معلّممحور (teacher-centred Method) يا آموزش مستقيم مينامند. گروه دوم روشها كه «Student-Sentred Learning» نام دارد، به آن دسته از موقعيتهاي يادگيري اطلاق ميشود كه مشاركت دانشآموزان را درگير تعيين اهداف ميكند و امور زير را مورد تأكيد قرار ميدهد: اهداف مؤثر، تعامل با دانشآموزان، توانايي معلّم در پذيرش عبارات نادرست، به هم پيوستگي و خود پيروي گروه، و بخشي از زمان اختصاص يافته به مسائل و تجارب شخصي.1
در بين روشهاي يادگيرنده محور، روش «بحث گروهي» كه موضوع اين نوشتار است، از جايگاه ويژهاي برخوردار ميباشد.
الف. تعريف
روش «بحث گروهي»،2 گفتوگويي است سنجيده ومنظم درباره موضوعي خاص كه مورد علاقه مشترك شركتكنندگان در بحث است. در اين روش، شاگردان فعالانه در فعاليتهاي آموزشي، شركت ميكنند و مسئوليت يادگيري را به عهده ميگيرند. آنها در ضمن مباحثه، از انديشه و نگرشهاي خود با ذكر دلايل متّكي بر حقايق، مفاهيم و اصول علمي دفاع ميكنند.3 بنابراين،
در روش مذكور ويژگيهاي زير حايز اهميت است:
ـ «گفتوگو»: دانشآموزان در اين روش هم شنونده و هم گوينده هستند و نه فقط شنونده.
ـ «سنجيده و منظم»: گفتوگوي شاگردان هدفمند طراحي شده و با نظم خاصي به پيش ميرود.
ـ «موضوع خاص»: به منظور استفاده لازم از بحث، بايد موضوع كاملاً مشخص و معين شود.
ـ «مورد علاقه مشترك»: چنانچه موضوع مورد علاقه عموم شركتكنندگان نباشد، افراد با انگيزه لازم آن را دنبال نخواهند كرد.
ـ «دفاع از ديدگاههاي خود»: در بحث گروهي، افراد ديدگاههاي خود را در مورد موضوع خاص مطرح كرده و با تكيه بر استدلالهاي علمي، از ديدگاه خود حمايت ميكنند.
ب. فوايد
اين روش آموزشي يادگيرنده محور داراي فوايد متعددي است كه در اينجا به بررسي آن ميپردازيم:
1. تبادل اطلاعات
مباحثه و مذاكره گروهي، وسيله مؤثر و مفيدي است براي تبادل اطلاعات و كسب آگاهيها؛ زيرا هر يك از افراد، اطلاع و دركي را كه از زاويه ديد و شناخت خود به دست آوردهاند با هم در ميان ميگذارند و به بالا بردن سطح و اندازه معلومات يكديگر كمك ميكنند.4 براي مثال، اگر موضوع بحث گروهي بررسي علل و عوامل گسترش اعتياد در جوانان باشد، يكي از شركتكنندگان عوامل خانوادگي، ديگري عوامل روانشناختي، فرد سوم عوامل جامعهشناختي و محيطي و فرد چهارم عوامل مذهبي را به عنوان زمينههاي نشر اعتياد در جوانان مورد توجه قرار ميدهند و بدينسان، درك خود را در مورد ابعاد اين مسئله اجتماعي وسيعتر و عميقتر ميسازند.
2. تقليل اختلافها و كدورتها
به دليل آنكه درك و شناخت هر فرد با درك و شناخت ديگران متفاوت بوده و هر فرد با توجه به علايق خاص خود به مسائل پيرامون مينگرد، زمينه اختلافنظر و ديدگاه بين افراد فزوني مييابد. اختلافنظر و ديدگاه نيز در موارد بسياري به بروز كدورت و دلگيري منجر ميشود. تشكيل جلسات بحث و مذاكره، در صورتي كه با بهرهگيري از آگاهيها و دانستههاي هر يك از اعضا و تبادل افكار آنها همراه باشد، بيشك در روشن ساختن جنبههاي متفاوت مسئله با مشكل موردنظر مفيد است و در تخفيف دادن و يا از بين بردن كدورتها و دشمنيها و نزديك ساختن عقايد و نظريات مؤثر و سودبخش ميباشد.5
3. توانايي فهم مسائل پيچيده6
تبادل اطلاعات در مذاكره گروهي موجب ميشود كه افراد گروه با استفاده از وسعت اطلاعات، ديد عميقتري نسبت به مسئله پيدا كرده و موفق به درك مسائل پيچيده و دشوار شوند.
امام كاظم عليهالسلام در وصيت به هشام بن حكم فرمودند:
يا هشام انّ اللّه ـ تبارك و تعالي ـ بشّر اهل العقل و الفهم في كتابه فقال:«فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْ