معرفت

سخن آغازین

ذی‏الحجه، موسم برگزاری بزرگ‏ترین مناسک اسلامی یعنی حج بیت‏اللّه الحرام است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با استفاده از همین مهم در حجه‏الوداع، دست به انجام رسالتی شگرف زد و با اعلام جانشینی حضرت علی علیه السلام عالم اسلام را به ولایت ولی بی‏مثال پس از خود مزیّن نمود.

ولایت امری است که موجب همبستگی پیروان آیین حیات‏بخش و الهی اسلام می‏گردد. در ارکان و عناصر گوناگون این موضوع کمتر جایی را مشاهده می‏کنید که بعد جمعی و همبستگی مسلمانان مورد توجه خاص قرار نگرفته باشد. مقاله «ولایت و بعد اجتماعی آن» به این موضوع می‏پردازد و مسئله را با نگاهی تازه مورد دقت قرار می دهد.

معناداری هنوز هم از مباحث و موضوعاتی است که در عرصه‏های گوناگون علمی مورد توجه است و اندیشمندان با تفکرات متفاوت بعد از پذیرش اصل معناداری، به این موضوع می‏پردازند و تلاش می‏کنند ملاک‏ها و معیارهایی را برای تبیین آن ارائه نمایند.

آیا گزاره‏های قرآنی معرفت‏بخش هستند یا خیر؟ اساسا زبان قرآن چه نوع زبانی است؟ اخباری است یا انشائی؟ واقعی است یا کنایی و استعاری؟ این موضوع مورد توجه بسیاری از قرآن‏پژوهان معاصر قرار گرفته است.

ماهیت وحی و امور وحیانی نیز در ادامه بحث معرفت‏بخشی گزاره‏های قرآنی قرار گرفته است که در مقاله «وحی و امور وحیانی از نگاه سه حکیم و اندیشمند معاصر؛ امام خمینی قدس‏سره، علّامه طباطبائی و شهید مطهّری» مورد بررسی قرار گرفته است و دیدگاه این عده مورد تأمّل و دقت ویژه واقع شده است.

روشن است که اعتقادات در عرصه تفکر اسلامی و دینی از نقشی بی‏بدیل برخوردارند. در به دست آوردن اعتقادات صحیح راه‏های گوناگونی همچون پژوهش‏های عقلانی و یا بهره‏گیری از تعالیم وحیانی و یا حتی استفاده از اخبار متواتر وجود دارد. اما سؤال این است که آیا در این عرصه می‏توان به اخبار آحاد توجه نمود و اعتقادات را از این منبع به دست آورد؟ مقاله «بررسی حجّیت روایات آحاد در مسائل اعتقادی» به این موضوع می‏پردازد.

جایگاه عقل در قلمرو دین و نقشی که عقل در عرصه دین ایفا می‏کند خود به عنوان موضوعی کلیدی در مباحث معرفت‏شناسی گزاره‏های دینی محسوب می‏گردد. در عالم غرب فرض بر این است که میان عقل و محتوای دین و ایمان مرزی کشیده شود و نسبت میان آنها را به معنای ارزیابی آموزه‏های دینی با عقل مورد دقت قرار دهند. اما در فرهنگ اسلامی، عقل به عنوان یکی از منابع کسب معرفت دینی شناخته می‏شود و با بهره‏گیری از آن از یک‏سو، به اثبات آموزه‏های دین می‏پردازند و از سوی دیگر، ارزش و درستی و خطایی سایر آموزه‏ها را می‏سنجد.

مسئله آفرینش انسان به شکل خدا در تعالیم عهد عتیق از اهمیت بالایی برخوردار است. مقاله «خداگونگی انسان در آفرینش» این موضوع را به تحقیق می‏نشیند.

صابئان آیا پیرو دینی الهی محسوب می‏گردند یا خیر؟ اساسا چه مسیری را این آیین پشت سر گذاشته است؟ چه انشعاباتی در آن رخ داده است؟ مقاله «جستاری در صابئان» این آیین را بهتر برای مخاطبان تعریف می‏کند.

تبیین نظریه کالبرگ در باب رشد اخلاقی نیز نکات جالبی درباره یکی از دیدگاه‏های اخلاقی معاصر در اختیار می‏نهد. در این نگاه، رشد اخلاقی از مراحلی خاص عبور می‏کند تا به وضعیتی مناسب نایل آید.

سکولاریسم علمی در غرب هم به نوبه خود فراز و فرودهایی داشته و در آن ارکان و عناصر گوناگونی نقش داشته است که در مقاله «سکولاریسم علمی در غرب» مورد توجه قرار گرفته است.

دبیر گروه دین‏ شناسی