رحيم قرباني

مركز عالم كجاست؟

رحيم قربانى

چكيده

در اين مقاله، ما به دنبال مركز كيهان مى گرديم. در زمينه مركز عالم ماده (كيهان)، نظريات گوناگونى مطرح شده اند كه از لحاظ تاريخى، دو سيستم «زمين مركزى» و «خورشيد مركزى» نظريات مهم تاريخى به شمار مى روند. هر دو سيستم از لحاظ علمى تجربى باطل شده اند.

اما مسئله مهم اين است كه سيستم «زمين مركزى» قريب به سه هزار سال در عالم مطرح بوده است. عوامل و مؤيّدات آن چه بوده اند؟ و انسان باستانى با كدامين پشتوانه فكرى، علمى و اعتقادى از آن حمايت مى كرد؟ با دو جنبه مى توان زمين مركزى را بررسى كرد: يكى تأييدات تجربى در زمان خود كه همه ظواهر پيرامون انسان گرد زمين مى گشتند، كه انسان بر روى آن زندگى مى كرد. ديگر اينكه از لحاظ اعتقادى، انسان چون روى اين زمين است و جايگاه والايى دارد، پس افلاك بايد گرد زمين بگردند كه انسان بر روى آن است.

وقتى اين سيستم وارد حوزه علمى اسلام شد، با همين پشتوانه اى كه مورد تأكيد و تأييد آموزه هاى دينى قرار مى گيرد، دوام پيدا كرد، تا اينكه برخى از دانشمندان اسلامى حضور «انسان كامل» در روى زمين و گرديدن افلاك به دور امام را مطرح كردند. سپس رواياتى در اين زمينه، كه عالم گرد انسان كامل مى گردد مطرح نمودند. اين تحليل به آنجا رسيد كه سيستم «زمين مركزى» (با پشتوانه اعتقاد قديميان) به «انسان مركزى» تبديل شد و در دوره اسلامى، با همين پشتوانه به پيش رفت و سيستم «امام مركزى» جاى اعتقاد به «انسان مركزى» را گرفت. ولى زمين مركزى از لحاظ علمى كمترين پشتوانه اى ندارد و فقط تحليل پيش فرض هاى كلامى، فلسفى و عرفانى اين نظريه به شمار مى رود. اما همين تحليل، تحليلى تكوينى از ماجراست كه روند تكامل و پيش روى جهان به سوى كمال در گردش به دور امام را بيان مى كند. اما سؤال همچنان به حال خود باقى است كه «مركز عالم كجاست؟»