محسن رضواني / دانشیار گروه علوم سیاسی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمیني ره rezvani151@yahoo.com
* محمد بهرامی قره‌قاني / دانش‌پژوه دکتری علوم سیاسی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره m.bahrami.gh33@gmail.com
دريافت: 12/04/99 پذيرش: 21/10/99
چکيده
برخی از اندیشمندان سیاسی به توجیه مذهبی حکومت‌های عرفی پرداختند. این رویکرد علاوه بر تقویت نظری عرفی‌گرایی (سکولاریزم) در باب حکومت به مقبولیت حکومت‌های عرفی در میان یهودیان، مسیحیان و مسلمانان کمک کرد. حکومت عرفی، حکومت مشروع و الهی راستین نیست و تحقق آن مزاحم حکومت الهی راستین و موعود ادیان است. برقرای حکومت الهی راستین در بعد نظری نیازمند نقد حکومت‌های مزاحم است. بندیکت (باروخ) اسپینوزا فیلسوف هلندی قرن هفدهم، در عین شهرت به عقل‌گرایی در کتاب «رساله الهی سیاسی»، دلایل نقلی فراوانی از عهد قدیم و جدید برای توجیه حکومت عرفی ارائه کرد. کتاب او به تحکیم دموکراسی در جامعه یهودیان و مسیحیان کمک کرد. عرفی‌گرایی در باب حکومت را باید یک جریان بزرگ جهانی دید. هابز، اسپینوزا و جان لاک متفکران برجسته و سرچشمه‌های این جریان بعد از قرون وسطا هستند و عرفی‌گرایی در جهان اسلام از آنان تأثیر پذیرفته است. در این نوشتار دلایل نقلی اسپینوزا در باب توجیه حکومت عرفی بررسی و نقد شد. روش نقد در این نوشتار، یک روش عقلايی با شاخص‌ها و سنجه‌های فرادینی است. این تحقیق نشان داد اسپینوزا از صلاحیت علمی کافی برای استنباط از متون مذهبی برخوردار نبوده است. پیش‌فرض‌های نادرست او موجب بروز خطا در استنباط‌های او گردید. استنباط اسپینوزا از متون مذهبی به لحاظ روشی هم اشکالات مهم و اساسی داشته است. او گرفتار تفسیر به رأی، بی‌توجهی به همه آیات مرتبط با موضوع و ارائه استنباطی با تضاد درونی و مبتلا به ناسازگاری با برخی مسلمات دینی و سیره و تاریخ پیامبران شده است.
کلیدواژه‌ها: حکومت دینی، حکومت عرفی، دلایل نقلی، اسپینوزا، رسالة الهی سیاسی.
