حكيم صدرالمتألّهين جستارى در انديشه سياسى و اجتماعى
محمدامين صادقى ارزگانى
مقدّمه
گرچه درباره حكيم بزرگ، صدرالمتألّهين شيرازى، تحقيق ها و پژوهش هاى متعدد و ارزشمندى انجام شده و مراحل گوناگون زندگى او از جهات علمى و عملى مورد كاوش و شناسايى قرار گرفته است، اما به نظر مى رسد يك فراز بسيار آموزنده، مفيد و خواندنى از زواياى زندگى آن حكيم فرزانه همچنان ناگفته مانده و يا كمتر گفته شده است، و آن عبارت از انديشه سياسى و اجتماعى اوست. بدين روى، اين پرسش ها براى بسيارى از علاقه مندان به سرگذشت و انديشه هاى فيلسوف نامدار جهان اسلام مطرحند:
ـ آيا آن بزرگ مرد حكمت و معرفت، كه با انديشه هاى عميق فلسفى و عرفانى خود تحوّل عظيم و بنيادينى در حوزه هستى شناسى و معارف الهى پديد آورد، داراى انديشه هاى سياسى و فكر اجتماعى نيز بوده و يا بر اساس سنّت و روش رايج زمانش، از اين گونه امور فارغ البال و يا نسبت به آن ها ساكت بوده است؟
ـ با توجه به اينكه «سياست مُدُن» در فلسفه جايگاه خاصى دارد، آيا در انديشه فلسفى و يا سيره عملى صدرالمتألّهين ردپايى از اين مسئله ديده مى شود؟
ـ آيا حكيم نازك انديشى همچون صدرالمتألّهين از كنار مرارت ها و رنج هاى اجتماعى بى تفاوت گذشته است؟
ـ مهم تر از همه، قلمرو سياست و ديانت و رابطه آن دو در انديشه صدرالمتألّهين چگونه تبلور يافته است؟
در اين تحقيق، سعى شده تا به اين پرسش ها تا حدّى كه ميسور است پاسخ داده شود.
نكته اى كه لازم است پيشاپيش مورد توجه خوانندگان باشد اين است كه به دلايلى كه چندان هم روشن نيست، طرح و تحليل مسائل سياسى به صورت مستقل درباره سياست و مسائل اجتماعى از صدرالمتألّهين در جايى ثبت نشده، اما ضمن آثار فلسفى او فرازهاى كوتاهى بيان گرديده كه تا حدّى خطوط كلى و يا دست كم جلوه اى از انديشه سياسى و اجتماعى او را نشان مى دهند.
