محمدرسول ايمانى*
چكيده
در قرآن كريم صفاتى به خداوند نسبت داده شده است كه عينا در مورد مخلوقات نيز كاربرد دارد. بحث در مورد معانى اين صفات و حقيقت آنها زمانى كه در مورد خداوند به كار مىرود، از ديرباز در بين دانشمندان اسلامى رواج داشته است. أخذ معناى ظاهرى آيات، ذهن را به سوى تصويرى انسانگونه و جسمانى از خداوند و تشبيه مطلق سوق مىدهد و عطف نظر به جنبههاى نقص و امكانى اين صفات، زمانى كه در مورد موجودات انسانى به كار مىرود، انسان را به تنزيه مطلق ذات واجب تعالى از اين صفات متمايل مىسازد. در كنار اين شيوه تنزيهى و تشبيهى صرف، طريق ديگرى نيز در عرفان نظرى مطرح است كه با ابتناء بر نظريه وحدت شخصيه وجود و تمايز احاطى حقّ از مخلوقات، هم تمايز و غيريت حقّ تعالى و مخلوقات در اين صفات را مىپذيرد و هم عينيت آن دو در برخى مراتب تجليات ذات حقّ را اثبات مىكند.
اين نوشتار با نگاهى به برخى مبانى معرفتشناختى و هستىشناختى اين ديدگاه، به بررسى طريق جمع بين تشبيه و تنزيه كه از سوى ابنعربى و شارحان وى عرضه شده، مىپردازد.
كليدواژهها: تشبيه، تنزيه، مشبّهه، معطّله، وحدت شخصيه، تمايز احاطى، ابن عربى.
