سال بيست و پنجم ـ شماره 223 (ويژه علوم تربيتى)

فاطمه بهره مند / كارشناس ارشد تاريخ و فلسفه آموزش و پرورش دانشگاه تهران                 fbahremand@ut.ac.ir

محمدرضا شرفى / دانشيار فلسفه تعليم و تربيت دانشگاه تهران                               msharafi@ut.ac.ir

نرگس سجاديه / استاديار فلسفه تعليم و تربيت دانشگاه تهران             n.sajadieh@gmail.com

دريافت: 29/3/94               پذيرش: 2/12/94

چكيده

ديدگاه علامه طباطبائى درباره معرفى جايگاه تربيتى قرآن و چگونگى تأثيرگذارى آن در سير تكاملى انسان، قابل تأمل است و براى تقويت هرگونه تربيت با محوريت قرآن لازم به نظر مى رسد. درحالى كه پژوهشى با تمركز بر نگاه تفسيرى اين قرآن شناس معاصر و با نگاه مرحله اى به تربيت قرآنى نپرداخته است. اين چارچوب مى تواند چشم انداز فعاليت هاى تربيتى قرآن محور را تا حدى روشن تر كند. در اين پژوهش، برخى از انديشه هاى تفسيرى علامه طباطبائى، با هدف صورتبندىِ مراحلِ تربيت قرآنى مدنظر قرار گرفته و در اين زمينه، از روش «تحليل زبان فنىِ ـ رسمى با تأكيد بر سياق» استفاده شده است. يافته اصلى اين پژوهش بسط چهار مرحله بيدارگرى (موعظه)، درمانگرى (شفا)، هدايتگرى (هدى)، و رحمت گرى (رحمت) براى تربيت قرآنى، قابل برداشت از ديدگاه علامه طباطبائى با محوريت آيه 57 سوره «يونس» است. علاوه بر اين، تأكيد بر شأن هدايتى قرآن و حالت ايجابى آن، نقش زمينه اى و حالت سلبى مراحل اول و دوم، و هدف گونه ديدنِ مرحله رحمت گرى، جايگاه هر مرحله را ترسيم مى كند. تحليل اين مراحل نشان مى دهد كه پالايش درونى مقدم بر پالايش اعمال بيرونى است. زندگى سعادتمندانه انسانى در پرتو اين مراحل، در ارتباط با قرآن محقق مى شود.

كليدواژه ها: تربيت قرآنى، علامه طباطبائى، تفسير الميزان، موعظه، شفا، رحمت، هدايت.

استاد محمّدتقى مصباح

چكيده

خوف و رجاء در آموزه‏‌هاى دينى همواره مقارن و در كنار يكديگر آمده است. خوف و ترس از عذاب الهى به عنوان يك سازوكار تنبيهى و رجا و اميد به رحمت لايزال الهى به عنوان يك سازوكار تشويقى، همواره سوق‏دهنده انسان به سوى رحمت و مغفرت الهى بوده است.

     در آموزه‏هاى دينى و از جمله در ادعيه و به ويژه در مناجات «خمس عشر» براى نيل به رحمت بى‏پايان الهى، بر توبه و انابه تأكيد فراوان شده است. اولياى الهى على‏‌رغم منزلت بالا و جايگاه رفيعى كه نزد خداى متعال دارند، همواره از فرجام و عاقبت خويش اظهار نگرانى مى‏كردند. مطيع و فرمان‌بردار الهى و در همه حالات ادب گفت‏وگو را با معبود خويش مراعات مى‏‌كردند. اين مقال شرحى است بر مناجات خمس عشر توسط استاد.

كليدواژه‏‌ها: رحمت، مغفرت، فرجام خوش، توبه، خوف و رجاء.

استاد محمّدتقى مصباح^*

چكيده

در مقام توبه بنده، بايد انسان اوج ذلت و حقارت خويش را در برابر خداوند متعال درك و با اطمينان از بخشش خطاها از سوى خداوند، به درگاه او بازگردد و با زبان تضرع و التماس از او بخواهد كه از خطاهايش چشم‌پوشى نمايد.

با درك اوج فقر و درماندگى انسان و درك رحمت بى‌پايان الهى و بازگشت به سوى او، امكان بخشش از سوى خداى متعال وجود دارد. در مقام توبه، انسان بايد خود را همچون درمانده‌اى بيابد كه همه راه‌ها و درها به سويش بسته است و چون كسى است كه در دريا غرق گشته و امواج او را دربر گرفته است و رهايى از دام امواج ندارد، در چنين حالتى، تنها كسى كه درهايش به روى همه باز است، خداى متعال است و امكان توبه تنها از اوست و در رحمت او بر روى همه باز است. اين به معناى واقعى توبه است.

كليدواژه‌ها :رحمت، توبه، بازگشت، بنده‌نوازى، استرحام، رحمت.