اخلاق و عرفان اسلامى
استاد محمّدتقى مصباح
چكيده
يكى از شيوه هاى تربيتى قرآن كريم اين است كه صفات مطلوب را به گونه اى بيان مى كند كه موجب ترغيب ديگران براى كسب اين صفات باشد. در بسيارى از موارد، تفاوت آيات هم سنخ با يكديگر در اجمال و تفصيل است. اين مقتضاى مقام و اقتضاى بلاغت قرآن است. اوصافى كه قرآن ذكر مى كند دو جور اطلاق دارند: اطلاق عام و اطلاق خاص. اطلاق خاص به خاطر عنايتى است.
قرآن در موارد زيادى انسان ها را به نام «عباد» ياد كرده، اما به «اللّه» يا به «رحمن» اضافه كرده است. اما گاهى آنها را «عبادى» خوانده كه به مناسبت مقام، بار ارزشى خاصى دارد. اين اضافه تشريفى است. عبوديت خدا گاهى تكوينى است و خارج از اختيارات انسان، و گاهى تشريعى است; يعنى اينكه كسى بندگى ديگرى را بپذيرد و خود را عبد او قرار دهد. در اين زمينه، مردم دو دسته مى شوند: عده اى بنده خدا و عده اى بنده نفس. عبادت خدا همواره آگاهانه است و عبادت نفس (يا شيطان) ناآگاهانه.
كليدواژه ها: عبادت تكوينى، عبادت تشريعى، متقين، مفلحان، عبادالرحمن، شيطان.
