آيات

سال بيست و دوم ـ شماره 195 ـ اسفند 1392، 27ـ41

سيدجمال الدين موسوى*
محمدتقى شاكر اشتيجه **

چكيده
«لطف»، به عنوان يكى از قاعده هاى مهم و تأثيرگذار در علم كلام، عبارت است از هر آنچه كه مكلف با آن، به انجام فعلِ طاعت نزديك، و از معصيت دور گردد و در اصلِ توان مكلف بر انجام فعل، دخيل نبوده و به حد اجبار نرسد. معتزله از طرف داران اين قاعده هستند و اكثر آنان فعل لطف را بر خداوند واجب مى دانند. اشاعره در مقابل، منكر اين قاعده هستند و اساسا چيزى را بر خداوند واجب ندانسته و به تبع، لطف را نيز بر خداوند واجب نمى دانند. اكثر علماى اماميه، قايل به وجوب لطف بر خداوند هستند و مسائلى مانند وجوب نبوت و وجوب وجود امام معصوم در هر عصر و زمان را با آن اثبات مى كنند. كاربرد اين قاعده در علم كلام گسترده بوده و كسانى كه قايل به وجوب لطف هستند، وجوب تكليف شرعى، حسن آلام ابتدايى، وجوب وعده و وعيد، وجوب عصمت انبيا، وجوب بعثت انبيا و وجوب نصب امام را با اين قاعده اثبات مى كنند. آيات فراوانى از قرآن وجود دارد كه به غايات و مبادى لطف اشاره دارد، اما اكثر آنها دلالت بر وجوب لطف بر خداوند ندارد. روايات فراوانى در باب بعثت انبيا و خالى نبودن زمين از حجت خدا وجود دارد كه دلالت بر لطف بودن اين افعال از جانب خداى متعال مى كند، اما دلالت بر وجوب اين افعال و وجوب هرگونه لطف به گونه عام از جانب خداوند متعال ندارد. روش پژوهش تحليلى ـ توصيفى مى باشد.

كليدواژه ها: قاعده، لطف، وجوب، آيات، روايات.

*  كارشناس ارشد علوم حديث گرايش كلام. sjm900979@yahoo.com
**  دانشجوى دكترى كلام اماميه دانشگاه قرآن و حديث.    14mt.shaker@gmail.com     
دريافت: 25/8/91               پذيرش: 11/12/92