معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 172 ـ فروردين 1391، 137ـ151

گفتمان و عملكرد اقتصاد سياسى در دولت‏هاى تحصيلدار

محمدعلى شيرخانى* حامد خوشگفتارلامع**

چكيده

تحليل رفتار دولت‏ها، بخصوص در حوزه رفتارهاى اقتصادى، يكى از مسائلى است كه از ديرباز مورد توجه انديشمندان قرار داشته است. رفتارهاى اقتصادى دولت‏ها بر توسعه ملى كشورهاى در حال توسعه نقشى تعيين‏كننده داشته كه متقابلاً بر ثبات و امنيت اجتماعى ـ سياسى اثر مى‏گذارد. رفتارهاى اقتصادى دولت، بسته به نوع گفتمان دولت‏ها متغيير مى‏باشد. عملكرد اقتصاد سياسى دولت‏ها در كشورهايى كه اقتصادشان متكى به درآمدهاى رانتى است، با تأثيرى كه از گفتمان حاكم بر دولت‏ها مى‏گيرند، شاخصه‏هاى تغيير بيشترى دارند. براى دست‏يابى به بررسى اين رابطه، از روش‏هاى تحقيق تركيبى كه متكى به توصيف و تحليل هستند استفاده مى‏شود. هدف اين تحقيق، معرفى يكى از اين روش‏هاى تركيبى است تا رابطه گفتمان دولت را با عملكرد اقتصاد سياسى به صورت روشمند تبيين كنيم. دولت‏هاى تحصيلدار با توجه به ماهيت خاصى كه دارند، براى گفتمان‏هاى خود شاخصه‏هايى انتخاب مى‏كنند كه بر عملكرد آنها در حوزه اقتصاد تأثيرگذار مى‏باشد. اين‏گونه دولت‏ها هرچه بيشتر به منابع رانتى متكى باشند ميزان استقلال آنها از جامعه و تأثير گفتمانشان بر حوزه اقتصادى بيشتر است.

كليدواژه‏ها: تحليل گفتمان، رانت، تحصيلدار، رانت‏جويى، دولت، اقتصاد سياسى.

سال نوزدهم ـ شماره 154 ـ مهر 1389، 59ـ68

عليرضا ابراهيمى¹

چكيده

مفهوم مسئوليت بين‏المللى دولت ابتدا از سوى كميسيون حقوق بين‏الملل به صورت طرح پيش‏نويس وارد ادبيات حقوق بين‏الملل معاصر گرديد. انتساب مسئوليت به رژيم ناقض حقوق بشر، مشروط به داشتن شرايط اوليه تشكيل حكومت نيست. رژيم اشغالگر قدس، بيش از شش دهه است كه منطقه خاورميانه و قدس شريف را به آشوب و جنگ و خون‏ريزى كشيده است.

مسئوليت بين‏المللى رژيم اشغالگر قدس از مفاهيم حداقلى حقوق بين‏الملل معاصر بوده و ريشه در مبانى فلسفى حقوق بين‏الملل دارد و با مبانى دينى نيز سازگار است. ضبط اسناد و مدارك جنايات اسرائيل، ضبط عناصر مادى جرايم ارتكاب‏يافته آنان به شمار مى‏روند و از نظر حقوقى حايز اهميت است. هدف از اين تحقيق، تبيين اهميت مسئوليت بين‏المللى رژيم اشغالگر قدس است. برخى تصور مى‏كنند كه شرط تحقق مسئوليت بين‏المللى اسرائيل، شناسايى اين رژيم به عنوان دولت مستقل است. در حالى كه در اين تحقيق اين شرط نفى شده و مسئوليت بين‏المللى اسرائيل به علل متعدد تبيين گرديده است.

روش مطالعه تحليلى ـ آمارى است. از يافته‏هاى مهم پژوهش حاضر، احصا ادلّه متعدد براى مسئوليت اسرائيل از قبيل مفاهيم: جرائم بين‏المللى، قواعد آمره بين‏المللى، تحول مفهوم سنتى حمايت ديپلماتيك به حمايت بين‏المللى حقوق بشر و شكلى بودن قاعده مراجعه به مقدماتى به محاكم داخلى در ادبيات حقوق بين‏المللى معاصر است.

كليدواژه‏ها: مسئوليت بين‏المللى، دولت، رژيم اشغالگر قدس، انتفاضه، جرايم بين‏المللى، دادگاه كيفرى بين‏المللى.

آرمان عدالت و دولت دينى

(نظريه فارابى)

حيات‌اللّه يوسفى ¹

چكيده

دغدغه اصلى نوشتار حاضر تلاش براى فهم تلقّى فارابى از عدالت و جايگاه آن در فلسفه سياسى اوست. در اين زمينه، پرسش اصلى بر محور معناى موردنظر فارابى از عدالت و نحوه تحقق آن در مدينه اسلامى خواهد بود. اين هدف با عطف توجه به مفاهيم اصلى و توصيف و تحليل مفاهيم فلسفى و سياسى در تفكر فارابى پى‌گيرى خواهد شد. آنچه در نهايت مى‌توان مدعى شد آن است كه از نگاه فارابى توازن، استحقاق و اعتدال معانى اصلى موردنظر فارابى از عدالت است. و تحقق عدالت در جامعه نيز تنها با اتخاذ روش و سياست اعتدالى و مدنظر قرار دادن استحقاق‌هاى حقيقى و واقعى افراد ميسر خواهد بود و اين مناسب‌ترين راه براى رسيدن به سعادت و انصاف، فضيلت است.

كليدواژه‌ها : دولت، مدينه فاضله، عدالت، اعتدال، سعادت، فضيلت.

نظريه حاكميّت در ديدگاه اسلام

محمّدرضا كريمي والا

(دانش آموخته حوزه علميه و دكتري فقه و اصول)

چكيده

«حاكميت»، مهمترين وجه تمايز و قوام «دولتها» و انديشهي تأثيرگذار در شناسايي و نحوه سامانيابي اقتدار حاكمان ميباشد. در انديشه سياسي غرب، نخست اين مفهوم به «اقتدار مطلق و نامحدود فرمانروا»، كه توان تحديد آن تنها تحت اراده خداوند ميباشد، مورد تأكيد و پذيرش قرار گرفت. اما ظهور شيوههي استعماري و دخالتهاي قيممآبانه دولتهي مقتدر همراه با شروع نهضتهاي آزاديخواه و وقوع تحوّلات در نظامهاي سياسي حاكم بر اروپا، نظريهپردازان غرب را بر آن داشت كه «حاكميت» را با شناسه «حاكميت ملّي» و نشأت گرفته از حقوق ملت معرفي نمايند.

ابهامها و نقايص هر يك از اين رويكردها در ساحت انديشه سياسي غرب، عمدتاً ناشي از دوري فيلسوفان غربي از آموزه هاي وحياني اصيل بري تبيين و تفسير واقعي اقتدار ميباشد. آنچه با الهام از آموزه هاي دين مبين اسلام در نماياندن حقيقت حاكميت ميتوان بيان داشت، آن است كه حاكميت دولت صرفاً در استمرار ولايت تشريعي حق تعالي است; امري كه در صورت اقبال و پذيرش آحاد جامعه، به واسطه مأذونان الهي، فرصت تحقق و عينيت در جامعه بشري خواهد داشت.

كليدواژهها: دولت، حكومت، اقتدار مطلق، حاكميت ملّي، مشروعيت، ولايت تكويني، ولايت تشريعي.