سال بيست و پنجم ـ شماره 231 (ويژه جامعه شناسى)

محمد كاويانى آرانى / دانشيار گروه روان شناسى پژوهشگاه حوزه و دانشگاه           m_kavyani@rihu.ac.ir

حفيظ اللّه فولادى وندا / استاديار گروه جامعه شناسى پژوهشگاه حوزه و دانشگاه        hfooladi@rihu.ac.ir

دريافت: 13/7/95               پذيرش: 10/11/95

چكيده

طى چند سال اخير، در كشور ما، مطالعات بسيارى در موضوع «سبك زندگى» صورت پذيرفته كه اغلب با رويكرد فردى بوده است. هدف اين پژوهش، بررسى نقش جامعه و ساختارهاى اجتماعى در شكل گيرى سبك زندگى و پاسخ به اين سؤال است كه آيا ساختارها و نهادهاى اجتماعى نقشى در تعيين و تغيير و اصلاح سبك زندگى دارند؟ اين پژوهش با رويكرد روان شناختى، اجتماعى، اسلامى و با استفاده از روش تحليلى و بهره گيرى از شيوه بررسى استنادى انجام شده است. يافته هاى اين پژوهش نشان داد: 1. در مطالعات سبك زندگى ايرانى ـ اسلامى، به نقش جامعه و ساختارهاى اجتماعى، كمتر توجه شده است. 2. اين ساختارها و نهادها، در فرايند تربيت و رشد، افراد را به انتخاب سبك زندگى متناسب با خود رهنمون مى كنند. 3. تعيين و تغيير و اصلاح سبك زندگى از طريق ساختارهاى اجتماعى، امرى تدريجى است، نه دفعى؛ بنابراين، براى اصلاح «سبك زندگى» در جامعه، بايد به ساختارها و نهادها و نهادينه سازى مفاهيم و رفتارهاى موردنظر توجه ويژه داشته باشيم و آنچه را كه نياز است، اصلاح يا ايجاد كنيم.

كليدواژه ها: سبك زندگى، جامعه، ساختار، نهاد، اسلام، مهندسى فرهنگى.

سال بيست و چهارم ـ شماره 219 (ويژه جامعه شناسى)

حسين زارع خورميزى / كارشناس ارشد شناخت انديشه هاى امام خمينى قدس سره دانشگاه آزاد اسلامى قم

سيدمحمود ميرخليلى / دانشيار دانشگاه تهران (پرديس فارابى قم)         mirkhalili@ut.ac.ir

دريافت: 26/5/94               پذيرش: 21/11/94

چكيده

امام خمينى قدس سره در مبارزات گسترده خود براى پيروزى انقلاب اسلامى، همواره به دنبال اصلاح جامعه و رفع مفاسد فردى و اجتماعى از جامعه اسلامى بود. مهم ترين موارد زمينه هاى اصلاح جامعه از ديدگاه ايشان عبارت است از: اصلاح انديشه دينى؛ نفى سازش با حكومت جور؛ اهميت دادن به نقش مردم؛ تشكيل حكومت اسلامى؛ اصلاح فرهنگ؛ عملكرد صحيح رسانه و مطبوعات؛ تحول دانشگاه. ايشان در زمينه اصلاح جامعه بر چند محور زير تأكيد داشت: توجه به مباحث فرهنگى، سياسى، اقتصادى و اجتماعى در جهت پرورش فكر و انديشه انسان و دور نگه داشتن او از مسير تباهى و انحراف؛ و توجه به نقش آموزش و تربيت در خانواده و در مدرسه. ايشان همچنين توجه همگان را به نقش آموزه هاى اسلامى جلب مى كند كه اگر اين دو كانون وظايف اصلى خود را به نحو احسن انجام دهند در سطح عمومى، جامعه اصلاح مى شود و جامعه آرمانى محقق خواهد شد.

     هدف اين پژوهش، دستيابى به ديدگاه هاى ايشان و نظريه هاى دينى در زمينه اصلاح جامعه، و ارائه راه كارهاى مشخص براى اصلاح جامعه و برون رفت از چالش هاى موجود است. اين پژوهش با روش اسنادى و اسناد مكتوب به گردآورى اطلاعات پرداخته است.

كليدواژه ها: امام خمينى قدس سره، راهبرد، اصلاح، جامعه، جامعه اسلامى.

امان‏ اللّه فصيحى*

چكيده

نوشتار حاضر تلاشى است در راستاى تحليل نظريه دوركيم در ارتباط با قانون‏مندى جامعه و آزادى انسان. اين بحث يكى از مباحث عمده نظم است. حل مسئله فوق ثمرات علمى و عملى مهم را در پى دارد. اين نوشتار به نقد ديدگاه دوركيم پرداخته است. روش اين نوشتار، اسنادى و تحليل متن است؛ يعنى ديدگاه دوركيم با ارجاع به آثار اصلى خودش استخراج و سپس بررسى و تحليل شده است.

     در ارتباط با موضوع سه ديدگاه قابل طرح است: 1. قانون‏مندى جامعه مانند قوانين حاكم بر طبيعت، باعث سلب كامل اختيار انسان مى‏شود. 2. طبق ديدگاه ديگر، قانون‏مندى جامعه مانند قانون‏مندى طبيعت به صورت كامل، اختيار انسان را سلب نمى‏كند، بلكه اراده انسان را در چارچوب قوانين جامعه محدود مى‏نمايد. 3. قانون‏مندى جامعه، آزادى انسان را حتى محدود هم نمى‏كند؛ چون اراده انسان جزء علت تامه است. از نظر دوركيم، جبر اجتماعى گاه به معناى ضرورت و قطعيت و گاه به معناى محدويت به كار رفته است. از اين‏رو، ميان قانون‏مندى جامعه و آزادى انسان نمى‏توان جمع كرد. آنچه كه سبب شده تا دوركيم نتواند ميان قانون‏مندى جامعه و آزادى انسان جمع نمايد، تلقّى نادرست وى از هستى جامعه، حقيقت انسان و اصل عليت است.

كليدواژه‏ها: جامعه، قانون، آزادى، نظم، اختيار، جبر، علت، ضرورت و قطعيت.

اصالت فرد يا جامعه؟

چالش فلاسفه

مصطفي خليلي ¹

چكيده

دانشمندان علوم اجتماعي از ديرباز، مباحثي مربوط به گرايش‏هاي اجتماعي انسان را مطالعه و بررسي كرده‏اند و با تعميق و تدقيق در آنها توانسته‏اند جامعه‏شناسي را علم مستقلي قرار دهند و جايگاه آن را به مرتبه‏اي ارتقا بخشند كه مي‏توان ادعا نمود امروزه بدون آگاهي و مطالعه آن، داشتن جامعه مترقّي و متمدّن امري دشوار مي‏نمايد.

مباحث اين علم تا آنجا كه مربوط به حيطه آن است و ميان متفكران و جامعه‏شناسان مورد بحث قرار گرفته، تقريبا روشن و شفاف است، اما آنجا كه موضوع به مباني فلسفي و عقلي ارتباط پيدا مي‏كند و صبغه عقلي محض به خود مي‏گيرد با مشكل مواجه بوده و محل برخي نزاع‏هاست.

آنچه در اين نوشتار بدان پرداخته شده در اصل، ديدگاه فلسفه در يكي از مباحث جامعه‏شناسي در خصوص اصالت فرد، جامعه و يا هر دو است. در اين بحث، برخي از فلاسفه بر اصالت جامعه تأكيد دارند و برخي نيز با ارائه برخي دلايل، تلاش دارند تا عقيده خود را به اثبات رسانند.

كليدواژه ‏ها: اصالت، جامعه، عام استغراقي، عام مجموعي، جامعه‏گرايي، فردگرايي، جبر اجتماعي.