سال بيست و دوم ـ شماره 195 ـ اسفند 1392، 89ـ106
سيدمحمدعلى احسانى
چكيده
متكلمان معتزله و اماميه از روزهاى نخست در كنار هم به گفت وگو، بحث و مناظره مشغول بوده اند. در اين فضا ممكن است تأثيراتى براى هريك از جريان ها حاصل شده باشد. اين تحقيق با روش تحليلى ـ تطبيقى انجام گرفته و به دنبال نقد و بررسى «انديشه تأثيرپذيرى متكلمان اماميه از معتزله در عدل الهى» است.
مكتب اماميه و معتزله به علت پذيرش حسن و قبح عقلى به عنوان مبنا و اساس عدل الهى و ساير آموزه هاى دينى به عدليه معروف شده اند. آنها با اين مبنا، آموزه هاى دينى را به نحوى تحليل كرده اند كه خروجى آن، اختيار انسان، وجوب لطف و رعايت اصلح، وجوب تكليف، نفى تكليف فراتر از طاقت، وجوب اعواض بر آلام ابتدايى و تفسير حكيمانه شرور بوده است. البته آنها در برخى از باورها اختلافات جزئى و در بحث اراده و اختيار اختلاف نظر مهم دارند. معتزله در اين باب، راه افراطى تفويض را برگزيده اند، اما اماميه با پيروى از ائمه اطهار: نظريه «لاجبر و لاتفويض بل امربين الامرين» را برگزيده اند.
كليدواژه ها: تأثيرپذيرى، عدل الهى، حسن و قبح عقلى، لطف، اختيار، اعواض، انتصاف.
* كارشناس ارشد دين شناسى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدسسره. ehsanimohammadali@gmail.com
دريافت: 30/7/91 پذيرش: 11/12/92
