سال بيست و پنجم ـ شماره 222 (ويژه علوم قرآنى)

عليرضا حسن پور / استاديار فلسفه و كلام اسلامى دانشگاه ايلام           arhasanpoor@yahoo.com

سميه منفرد / دانشجوى دكترى فلسفه و كلام اسلامى دانشگاه ايلام          s.monfared23@yahoo.com

دريافت: 10/2/94               پذيرش: 24/11/94

چكيده

بر مبناى اصول هرمنوتيك فلسفى، «فهم» به عنوان يك وصف وجودى به نحو عام، و فهم مفسر از متن ـ از جمله متن دينى ـ به شكل خاص، در چارچوب انتظارات، پرسش ها و دانسته هاى قبلى وى صورت مى گيرد و نه فقط عميقا از آنها تأثير مى پذيرد، بلكه خارج از آنها اساسا امكان پذير نيست. علامه طباطبائى در تفسير الميزان، از مبانى و مقبولات متعددى در مقام تفسير قرآن سود جسته است كه مى توان آنها را در شمار پيش فهم هاى ايشان به شمار آورد. مسئله اين است كه آيا مى توان در چارچوب همين پيش فهم ها، به تفسيرى عينى و مطابق واقع از متن قرآن نايل آمد؟ اين نوشتار با روش توصيفى ـ تحليلى به بررسى نقش پيش فهم هاى علامه در تفسير ايشان از اين منظر پرداخته است. نتيجه اينكه ايشان دخالت نارواى پيش فهم ها در تفسير و تحميل آنها بر قرآن را برنمى تابد و پيش فهم هاى مقبول ايشان به مثابه اصول و قواعدى براى فهم عينى مراد خداوند است و مى توان ديدگاه تفسيرى ايشان را منطبق با هرمنوتيك عينى گرايانه و در تقابل با نسبى گرايى هرمنوتيك فلسفى دانست.

كليدواژه ها: پيش فهم، تفسير، هرمنوتيك فلسفى، هرمنوتيك عينى گرايانه، علامه طباطبائى، نسبى گرايى.

سال بيست و سوم ـ شماره 204 -آذر 1393

حسن صادقى[1]

چکیده

«تعارض ادلّه» از مباحث مهم دانش اصول فقه است كه چگونگى مواجهه با ادلّه گوناگون، به ويژه روش جمع ميان ادلّه متنافى بدوى را ذكر مى كند. اين مبحث در تفسير قرآن تأثير زيادى دارد و علّامه طباطبائى نيز از اين مبحث در تفسير قرآن بسيار استفاده كرده اند.

     مقاله حاضر، موارد تأثيرگذارى مبحث «تعارض ادلّه» در تفسير قرآن را تبيين كرده، برخى از مصاديق عينى و كاربردى آن در آيات قرآن، به ويژه در غير آيات الاحكام همانند آيات اوصاف الهى، شفاعت، علم غيب، سنجش اعمال، توبه، بخشش گناهان، حبط اعمال و... را با تأكيد بر ديدگاه علّامه طباطبائى ذكر مى كند. با اين بحث، سازگارى آيات قرآن كريم با يكديگر و نيز سازگارى برخى از روايات با آيات روشن شده، تعدادى از شبهات ناسازگارى پاسخ داده مى شود.

     در اين نوشتار روشن مى شود تعارض شروطى دارد كه برخى از آنها در تفسير نيز تأثيرگذار است. همچنين تعارض به دو قسم «غيرمستقر» و «مستقر» تقسيم مى شود و در ميان آيات، تنها تعارض غيرمستقر ممكن است. تعارض غيرمستقر مصاديق متعددى در تفسير دارد.

كليدواژه ها: تعارض، ادلّه، دليل، جمع عرفى، اصول فقه، تفسير، علّامه طباطبائى.

سال بيست و سوم ـ شماره 203 -آبان 1393

معصومه شريفى :  استاديار دانشگاه فرهنگيان پرديس حضرت معصومه عليها السلام.  Dr_sharifi_masoomeh@yahoo.com

محسن رفيعى : استاديار دانشگاه فرهنگيان پرديس آيت‏اللّه طالقانى.   Dr_mohsen_rafiei@yahoo.com

دريافت: 25/3/93               پذيرش: 23/6/93

چكيده

«تفسير به رأى» همواره از برجسته ‏ترين مسائل مطرح ميان مفسران و دانشمندان علوم قرآنى بوده و تاريخچه آن را تا دوران نزول وحى و دوران زندگانى رسول خدا صلى ‏الله ‏عليه‏ و‏آله مى ‏توان به پيش برد. معروف‏ترين سخن درباره نفى تفسير به رأى را اميرالمؤمنين على عليه‏ السلام از رسول خدا صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله نقل كرده است: «قد كذَبَ عَلَى رسول‏اللّه ـ صلى‏ اللّه عليه و آله ـ عَلَى عهده حتى قام خطيبا، فقال: أيها الناسُ، قد كثرت على الكذابةُ، فمَن كذب على متعمّدا فليتبوّء مقعدَه مِن النارِ؛ ثمّ كذب عليه من بعده.»

     مراد از «تفسير به رأى» عبارت است از: تفسير قرآن بر اساس استقلال رأى و بى ‏نيازى از منابع و مستندات معتبر، با هر انگيزه و هدفى كه باشد. براى نهى از تفسير به رأى، مى ‏توان استناد به بسيارى از آيات و روايات كرد. روايات نفى از تفسير به رأى را مى ‏توان به پنج دسته تقسيم نمود. علّامه طباطبائى از مجموع روايات، به ‏ويژه روايات دسته پنجم، نتيجه مى ‏گيرد كه نهى در روايات، مربوط به روش تفسير است، نه اصل تفسير؛ يعنى اگر با روش نادرست وارد تفسير قرآن شويم، حتى اگر به نتيجه درست هم منجر شود، باز هم ناپسند، نكوهيده و محكوم است.

كليدواژه ‏ها: تفسير، تفسير به رأى، علّامه طباطبائى، الميزان.

معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 180 ـ آذر 1391، 85ـ102

عليرضا كوهى*

چكيده

اعتبار و كاربرد روايات تفسيرى همواره مورد بحث قرآن پژوهان بوده است. احاديث تفسيرى نزد امام خمينى قدس سره از منابع مهم و پركاربرد تفسيرى است. در انديشه ايشان، احاديث معصومان عليهم السلام داراى روحانيت و نورانيتى است كه در ديگر كلمات نيست. هرچند ايشان برخلاف عقيده شان درباره روايات فقهى، براى روايات تفسيرى حجّيتى قايل نيست، اما اين عدم حجّيت به معناى اسقاط روايات تفسيرى از درجه اعتبار و به كنار انداختن آنها نيست و از اين رو، از آن در روش تفسيرى خود بسيار استفاده كرده اند.

هدف اين نوشتار بررسى ميزان و چگونگى استفاده امام راحل از روايات تفسيرى است. بررسى كاربرد روايات تفسيرى در آثار حضرت امام نشان مى دهد، ايشان از روايات تفسيرى در كاربردهايى همچون تأويل، جرى و تطبيق و بيان مصداق آيات، تفسير و سبب نزول آيات استفاده كرده اند.

كليدواژه ها: روايات تفسيرى، امام خمينى، قرآن، تفسير، تأويل، تطبيق، سبب نزول.