حكمت متعاليه

سال بيست و دوم ـ شماره 190 ـ مهر 1392، 37ـ54

احمد سعيدى

چكيده
برخلاف تصور رايج، همه فلاسفه الهى نفس انسانى را مجرد محض نمى‏دانند. ملّاصدرا، برخلاف حكيمان مشايى و اشراقى، بر آن است كه نفس وجودى ذومراتب دارد و در بعضى از مراتب خود مادى و در بعضى ديگر مجرد است؛ يعنى نفس موجودى است كه ماديت و تجرد را همراه و هم‏ساز كرده است. وجود موجودات مادى و هستى ‏هاى مجرد، دست‏كم در فلسفه اسلامى، چندان محل بحث و مناقشه نيست، اما امكان و تحقق موجودِ مادى ـ مجرد رهاورد حكمت متعاليه است و تنها با مبانى و اصول آن قابل تثبيت است.
     مقاله حاضر با روش توصيفى ـ تحليلى برخى اصول، مبانى و مقدماتى را كه فهم صحيح نحوه وجودِ مادى مجردِ نفس بر آنها مبتنى است به اجمال بررسى كرده است.

كليدواژه ‏ها: نفس، وجود، مادى، مجرد، حكمت متعاليه.

معرفت سال بيستم ـ شماره 166 ـ مهر 1390، 65ـ80

منيره سيدمظهرى*

چكيده

سهروردى در تبيين خود از مسئله معاد، به اين باور مى‏رسد كه نفوس سعادتمندان و كمال‏يافتگان بعد از مرگ، منجذب در عالم انوار قدسى شده و از اشتغالات برزخى بركنار مى‏ماند. اما متوسطان از اهل سعادت بعد از مرگ با حفظ درجات در عالم صور معلقه يا اشباح مجرده مستقر مى‏شوند. وى متذكر مى‏شود كه بعث اجساد و اشباح ربانى و كليه وعده‏هاى پيامبران بدين‏گونه تحقق مى‏يابد، اما در مورد نفوس اهل شقاوت، اظهاراتى دارد كه مظنه تمايل به تناسخ است. ملّاصدرا ضمن انتقاد از رويكرد سهروردى به مسئله معاد، بخصوص در اينكه او صورت‏هاى غيرجسمانى را كه باعث نقوشى در خيال هستند، منشأ آثار ملائم و غيرملائم شمرده است، تبيين وى را متضمن مخالفت با ظواهر متون دينى دانسته و معتقد است: صرف اثبات استمرار بقاى روح به هيچ وجه اثبات معاد قرآنى ـ يعنى حشر انسان‏ها با همين شكل و صورتى كه در دنيا دارند ـ نيست. وى خود، با ابتناء بر مبانى حكمت متعاليه، ثابت مى‏كند كه آنچه در قيامت برانگيخته مى‏شود همين بدن خاص مشهود است. مهم نيست كه اين بدن اخروى چه خصوصياتى داشته باشد، بلكه مهم اين است كه «اين همان است» محفوظ باشد.

اين مقاله با روش توصيفى ـ تحليلى صورت گرفته است.

كليدواژه‏ها: سهروردى، حكمت متعاليه، معادشناسى، معاد جسمانى، معاد روحانى.