سال بيست و سوم ـ شماره 199 (ويژه جامعه‏ شناسى)

اسماعيل چراغى كوتيانى : دانشجوى دكترى جامعه‏شناسى فرهنگى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس‏سره.  kotiani@yahoo.com

دريافت: 18/2/92               پذيرش: 22/7/92
چكيده
ارمغان مهم رؤيارويى ايرانيان با تجدد، چالش بين سنت‏هاى دينى و تجدد بود. حوزه مسائل زنان و خانواده نيز در چنبره اين چالش گرفتار آمد. اين نوشتار مى‏كوشد با رويكردى جامعه‏شناختى ـ تاريخى و با روش اسنادى و كتابخانه‏اى به اين پرسش‏ها پاسخ دهد كه تفكر فمينيستى از چه زمانى وارد فضاى فكرى جامعه ايرانى شد و با تكيه بر چه بسترهايى به اشاعه خود پرداخت و در اين مسير چه مراحلى را پشت سرگذاشت؟ يافته‏ها حكايت از اين دارد كه حوادث پيش و پس از انقلاب مشروطه، زمينه آشنايى برخى زنان ايرانى را با جنبش زنان در غرب، فراهم آورد. در اين ميان، ساختارى شبه جنبش در ايران شكل گرفت كه بر زيست بهتر زنان و احقاق حقوق زنان تأكيد مى‏كرد. اما با ظهور دوره پهلوى‏ها، جنبش شكل دولتى به خود گرفته و به موجى آسوده بدل شد. با پيروزى انقلاب اسلامى، موج سومى از جنبش شكل گرفت كه همگرايى بيشترى با مبانى فمينيسم غربى داشت. اين موج را طيف‏هاى متفاوت و گاه متناقضى تشكيل مى‏دهند كه على‏رغم تفاوت‏هاى بسيار، در اين نكته مشتركند كه مسائل عصر مدرن را نبايد با دين توضيح داد. اين رويكردها از يك‏سو، از فقدان نگرش علمى رنج مى‏برند و از سوى ديگر، نوعى الگوبردارى صرف از مسائل زنان در غرب و بى‏توجه به ظرفيت‏هاى فرهنگى و ملى در حل مسائل زنان هستند. افزون بر اين، رويكردهاى آنان نوعا سياسى است كه مى‏توانند از سوى دشمنان مورد بهره‏بردارى قرار گرفته و خطرى بزرگ براى امنيت ملى باشند.

كليدواژه‏ ها: فمينيسم ايرانى، فمينيسم اسلامى، تجدد، مشروطيت، انقلاب اسلامى.
 

معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 172 ـ فروردين 1391، 101ـ116

نقد و بررسى نظريه «تحول انقلابى» جانسون

على‏اكبر باقرى*

چكيده

يكى از نظريه‏هايى كه در مكتب كاركردى درباره انقلاب عرضه شده، نظريه چالمرز جانسون است. وى با اتكا به جامعه‏شناسى كاركردگرا، زمينه‏هاى بروز يك انقلاب را توضيح مى‏دهد. ولى خود انقلاب را با تحليلى روان‏شناسانه بازمى‏شناساند. از سوى ديگر، انقلاب اسلامى ايران، به عنوان يكى از شكوهمندترين و فراگيرترين انقلابات در دنيا، همواره مورد توجه صاحب‏نظران بوده است و تحليل‏ها، تبيين‏ها و توصيف‏هاى متعددى از آن به عمل آمده است. برخى درصددند تا با استفاده از نظريه جانسون و با مقايسه و تطبيق شرايط خاص حاكم بر ايران عصر پهلوى، چنين نتيجه بگيرند كه الگوى تحليل «تحول انقلابى» جانسون تا حد زيادى با انقلاب اسلامى مطابقت دارد. در حالى كه نظريه «تحول انقلابى» جانسون ضمن ناديده گرفتن نقش رهبرى در انقلاب، در سه زمينه معناشناسى، روش‏شناسى و نظريه‏سازى، داراى ضعف‏هاى اساسى مى‏باشد.

اين پژوهش، تا با نقد اين ديدگاه با استفاده از روش تحليلى ـ توصيفى و شيوه كتابخانه‏اى، با نقد نظريه «تحول انقلابى» جانسون، انقلاب اسلامى را به عنوان پديده‏اى ماوراى اين تحليل‏ها مورد بررسى قرار دهيم.

كليدواژه‏ها: تحول انقلابى، جانسون، انقلاب اسلامى، ارزش، تعادل، رهبرى.

معرفت سال بيستم ـ شماره 167 ـ آبان 1390، 105ـ122

مختار شيخ ‏حسينى*

چكيده

تاريخ اجتماع بشر از ديدگاه قرآن كريم، همواره عرصه مبارزه حق و باطل بوده است و هر بار كه سلطه باطل براى مدتى برقرار شده، زمينه‏هاى دگرگونى نيز فراهم شده و در نهايت، به پيروزى جبهه حق منتهى شده است. انقلاب اسلامى ايران تحقق يكى از اين وعده‏هاى قرآنى بود. بيدارى ملت‏هاى مسلمان را كه امروز در كشورهاى اسلامى در حال وقوع دادن است، مى‏توان براساس آيات قران كريم و بازتاب‏هاى انقلاب اسلامى بررسى كرد.

مسئله پژوهش، بررسى چگونگى رابطه بين جهت‏گيرى‏هاى سياست خارجى دولت‏ها و بيدارى ملت‏هاى مسلمان در اين كشورهاست كه بر اساس روش توصيفى ـ تحليلى با استفاده از منابع اسنادى به اين موضوع پرداخته مى‏شود.

هدف پژوهش، توجه دادن به اهميت متغيرهاى اعتقادى در بيدارى اسلامى نسبت به ساير عوامل اجتماعى و خارجى است و نوآورى اين تحقيق بررسى سير سياست خارجى اسلامى از دولت پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در مدينه تا جمهورى اسلامى و در نهايت، تأثير آن بر بيدارى اسلامى اخير است.

كليدواژه‏ها: سياست خارجى، بيدارى اسلامى، انقلاب اسلامى، ساختار ـ كارگزار و دولت مدينه.