مصطفى عزيزى‏علويجه^*

چكيده

يكى از مسائل بنيادين در عرفان عملى، «معرفت شهودى نفس» مى‏باشد. فيلسوفان و عرفا از ديرباز موضوع معرفت نفس را در كانون توجهات و تأمّلات خويش قرار داده‏اند. شايد بتوان ريشه‏هاى اين مبحث را در آثار سقراط جست‏وجو نمود. وى بر اين جمله بسيار تأكيد داشت كه «خود را بشناس». فيلسوفان پس از او، از ارسطو گرفته تا فارابى، ابن‏سينا، شيخ اشراق، ميرداماد، ملّاصدرا، ملّاهادى سبزوارى و علّامه طباطبائى، در آثار خود به اين موضوع اهتمام ويژه داشته‏اند.

     سؤال اصلى اين پژوهش اين است كه آيا انسان مى‏تواند تمام مراتب و لايه‏هاى وجودى خويش را شهود نموده و آنها را به فضيلت برساند؟ و راه رسيدن به اين مطلوب چيست؟ روش به كار رفته در اين پژوهش روش عقلى ـ تحليلى است.

     علّامه طباطبائى با الهام از مبانى عرفانى و تجربه شخصى خود از «معرفت شهودى نفس» تبيينى نظام‏مند از معرفت نفس ارائه نموده‏اند. حاصل اين مقاله، تلاش براى بازپژوهى و بازكاوى ديدگاه علّامه است. همچنين در پرتو آثار اهل معرفت، «مراتب معرفت نفس»، كه به چهار مرتبه «مثالى»، «عقلى»، «فناء فى‏اللّه» و «صحو بعد المحو» تقسيم مى‏گردد، نيز تبيين شده است.

كليدواژه‏ها: معرفت شهودى، تجلّى، اطلاق، تقييد، عالم مثال، عالم عقل، فناء فى‏اللّه.