الم

مجتبى جليلى‏مقدّم^*

چكيده

سودگرايى بنتام، يكى از تأثيرگذارترين مكاتبى است كه حوزه تأثير آن بر اخلاق و حقوق مشهود است و داراى نقاط قوت و ضعف قابل ملاحظه‏اى است. هرچند سودگرايى را نمى‏توان نوآورى بنتام دانست. اما وى سودگرايى را به طور مستدل ارائه كرد و تفسيرى جاودانه از آن ارائه نمود. «لذت» و «الم» دو مفهوم بنيادين سودگرايى هستند؛ زيرا سود يعنى افزايش لذت و كاهش الم، و سودگرايى، همان‏گونه كه از نامش آشكار است، اصل سود را اصل اوليه مى‏داند. مقصود از سود، نه سود شخصى بلكه سود جمعى است؛ به گونه‏اى كه معيار هر عمل اخلاقى نزد بنتام، «بيشترين سود براى بيشترين افراد» است.

     اين مقاله به روش تحليل اسنادى نگارش يافته است و سعى بر آن است با تحليل مقدمات، اصول و نتايج تفكر بنتام، بررسى نقّادانه‏اى از آن به عمل آيد و حاصل مقاله اينكه بزرگ‏ترين مزيت فايده‏گرايى به دست دادن ملاك عينى و عملى است. به عبارت ديگر، سودگرايى مدعى است: تنها، اصل فايده يعنى «بيشترين سعادت بيشترين افراد»، ملاكى براى عمل به دست مى‏دهد. بنتام حتى براى سنجش لذات كه واحدند و نتيجه عمل‏اند ملاك‏هاى هفت‏گانه ارائه مى‏دهد كه ذيل بُعد كمّى مى‏گنجند و از سويى مكتب بنتام على‏رغم مزيتى كه دارد نمى‏تواند به تمامى انتقادهاى وارده پاسخ قانع‏كننده و درخورى بدهد. در پايان اشكالات وارد بر نظريه بنتام در سودگرايى مطرح شده است.

كليدواژه‏ها: لذت، الم، سود، سنجش كمّى، عمل‏نگرى.