مهدى اكبرى : كارشناس ارشد تفسير و علوم قرآن مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس‏سره. akbari1357@qabas.net
اميررضا اشرفى : استاديار مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس‏سره.
حسين ارجينى : استاديار دانشگاه معارف اسلامى. arjini4@gmail.com

comدريافت: 8/8/92               پذيرش: 14/2/93
چكيده
يكى از مسائل اساسى در فلسفه سياسى اسلام، مؤلفه‏هاى مشروعيت حاكميت است. مراد از «مشروعيت» در اين نوشتار، توجيه عقلانى «اعمال سلطه و اطاعت»، و مراد از مؤلفه‏هاى آن عناصرى است كه به موجب آن، حاكم يا حاكمان يك جامعه از حق صدور فرمان و اطاعت برخوردار مى‏شوند. با توجه به اينكه حاكميت الهى در دو حوزه تكوين و تشريع در سراسر قرآن تبيين شده است، در اين پژوهش، به روش تفسير موضوعى به واكاوى اين موضوع در آيات قرآن اقدام شده و عناصرى همچون «برترى ذاتى»، «سلطه و مالكيت حقيقى»، «علم خطاناپذير»، و «حق تصرف در قلمرو حكومت»، كه ازجمله مؤلفه‏هاى حق حاكميت در نگاه قرآن است، بررسى شده است.

كليدواژه ‏ها: مشروعيت، حاكميت، فلسفه، مالكيت، سلطه، علم، حكومت.

معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 172 ـ فروردين 1391، 11ـ29

مشروعيت و الزام سياسى در اسلام

حيات‏اللّه يوسفى*

چكيده

مسئله اصلى اين است كه از نظر فلسفه سياسى اسلامى و متون دينى اسلام چه مسائلى به عنوان مبانى مشروعيت حكومت اسلامى و الزام سياسى شهروندان تعريف مى‏شود؟ روش بحث عمدتا استدلالى (فلسفى كلامى) و استنادات به آيات قرآن است. مشروعيت و الزام سياسى در يك ارتباط نزديك بوده، و مشروعيت فرض پيشين الزام سياسى به حساب مى‏آيد. از نظر اسلام، ولايت الهى منشأ و اساس مشروعيت حكومت است. ولايت الهى به حكم «شكر منعم» از ناحيه خداوند و انبياى الهى و امامان معصوم ضرورت اطاعت دارد. ولايت فقهاى عادل، مشروعيت و لزوم اطاعت آنان نيز در همين زمينه قابل فهم است.

كليدواژه‏ها: مشروعيت، الزام سياسى، حكومت، ولايت، عدالت، عصمت، فقاهت.