معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 173 ـ ارديبهشت 1391، 125ـ141
بداء يا محو و اثبات از منظر قرآن و حديث
سيد عبدالرسول حسينىزاده*
چكيده
«بداء» به معناى مصطلح، از باورهاى شيعه است و در روايات جايگاه ويژهاى دارد. اما همواره جمعى از اهلسنت با غرضورزى يا نادانسته اين آموزه را بهانه، و شيعه را مورد هجوم قرار دادهاند. البته معناى لغوى آن يعنى «ظهور و پيدايش رأى جديد» بر خداوند محال است؛ زيرا لازمه آن سبق جهل و حدوث علم بوده كه هر دو بر خداوند محال است. در حالى كه خداوند بر همه چيزها آگاه و هيچ چيز بر او پوشيده نيست. معناى مجازى و اصطلاحى «بداء»، يعنى تغيير مقدّرات از سوى خداوند بر اساس برخى حوادث و تحت شرايط و عوامل ويژه در قضاى مشروط الهى، امرى است ممكن كه آيات و روايات زيادى بر آن دلالت دارد. اين آموزه بر سه مؤلّفه «علم بىنهايت خداوند، استمرار مشيّت الهى بر جهان هستى و امكان تغيير سرنوشت انسان به سبب انجام كارهاى خوب يا بد» استوار است. در اسلام انسان مىتواند با كارهاى نيك خود، همچون صدقه، نيكى، دعا، استغفار، نيكبختى، آسايش، عمر دراز و در مقابل، با ظلم، قطع رحم، بريدن از خدا و ساير كارهاى بد، نگونبختى و كوتاهى عمر را براى خود رقم بزند.
اين مقاله با رويكرد قرآنى و روايى با استناد به منابع فريقين، درصدد اثبات اين حقيقت است كه «بداء» به معنايى كه شيعه اماميه بدان معتقد است، در واقع، همان تغيير در لوح محو و اثبات است كه اهلسنّت به آن باور دارند و نزاع شيعه و سنى در اين موضوع لفظى است.
كليدواژهها: بداء، محو و اثبات، لوح محفوظ، قضاى محتوم، قضاى مشروط، نسخ.
