اشاعره

سال بيست و ششم ـ شماره 234 (ويژه كلام)

يزدان محمدى / كارشناس ارشد اخلاق اسلامى دانشگاه قم     yazdan6008@gmail.com

دريافت: 22/7/95               پذيرش: 17/2/96

چكيده

انديشمندان اسلامى درباره سهم انسان در ايجاد افعالش، آراء متفاوتى ارائه داده اند. از متكلمان اسلامى، معتزله قايل به تفويض اند و جبريان اختيار انسان را نفى مى كنند، اما اشاعره نظريه «كسب» را ابداع كرده اند. در مقاله حاضر، با تحقيق در كتاب ها و مقالات كلامى، به انگيزه اشاعره براى بيان نظريه «كسب» و مهم ترين ادله عقلى و نقلى ايشان اشاره و عدم كفايت ادله شان اثبات شده است. همچنين تقريرات مختلف اشاعره از كسب، تبيين و نقد و بررسى گرديده است. اما افزون بر آنكه ادله اشاعره در اثبات مدعاى ايشان ناكافى است، تقريرهاى متعددشان از كسب نيز مفهوم صحيحى به دست نمى دهد. ازاين رو، نظريه «كسب» اسمى است بدون مسماى صحيح. در نتيجه، تلاش اشاعره براى مقابله با جبر به نتيجه نرسيد؛ زيرا بازگشت نظريه «كسب» به نظريه «جبر» است. ازاين رو، همه اشكالاتى كه متوجه جبريه است، بر كسبيه نيز وارد است، مگر برخى از اشاعره مانند جوينى و تفتازانى كه تقرير ايشان از كسب به نظريه اماميه (الامر بين الامرين) بازمى گردد.

كليدواژه ها: اشاعره، نظريه كسب، جبر، اختيار.

سال بيست و چهارم ـ شماره 216 (ويژه كلام)

زكيه فلاح يخدانى / كارشناس ارشد فلسفه و كلام دانشگاه اصفهان و دانش پژوه سطح 3 جامعه الزهرا عليهاالسلام   gomnam114@yahoo.com

دريافت: 2/6/93                    پذيرش: 6/12/93

چكيده

شفاعت يكى از باورهاى اديان، به ويژه دين اسلام است كه افزون بر دلالت آياتى از قرآن كريم، روايات معصومان عليهم السلام در مورد آن به حد تواتر رسيده است. متكلمان مسلمان اتفاق نظر دارند كه شفاعت از باورهاى پذيرفته شده در ميان عقايد اسلامى است، گرچه در تفسير آن اختلاف نظر دارند. گروهى همچون معتزليان به دليل پيش داورى در مسئله عمل به وعيد، ناچار شدند شفاعت را مختص افراد مطيع و نيكوكار بدانند. در نتيجه، شفاعت پيامبر سبب افزايش درجه نيكوكاران است نه نجات گنه كاران، اما اشاعره معتقدند شفاعت، مخصوص مرتكبان گناه كبيره اى است كه به دليلى نتوانسته اند قبل از مرگ توبه كنند.

     اين مقاله سعى دارد ديدگاه دو تن از دانشمندان مهم مسلمان، فخررازى و قاضى عبدالجبار كه يكى نماينده مكتب اشعرى و ديگرى نماينده مكتب معتزلى است، به شيوه توصيفى ـ تحليلى مورد بررسى قرار دهد. نتايج به دست آمده حاكى از اين است كه شفاعت اولياى الهى مشروط به مشيت الهى و تحت ضوابط خاصى است و علاوه بر زيادت در منفعت، باعث رفع عقاب نيز مى گردد.

كليدواژه ها: شفاعت، اشاعره، معتزله، قاضى عبدالجبار، فخررازى، مرتكب گناه كبيره.