معرفت سال بيست و دوم ـ شماره 187 ـ تير 1392، 109ـ122

الهه شاه پسند¹
محمدعلى رضايى كرمانى²

چكيده

در قرآن واژگانى وجود دارند كه از اصالت عربى برخوردار نيستند؛ اين واژه ها، معرّب يا دخيل ناميده مى شوند. درباره تعداد معرّبات فارسى در قرآن، اختلاف نظر وجود دارد، اما اصل وجود آنها مورد اتفاق است. درباره ترجمه معربات فارسى، زبان اصلى اين كلمات و زبان مقصد در ترجمه، يكسان است. در نتيجه، اين سؤال مطرح مى شود كه آيا مى توان اين واژگان را بى نياز از ترجمه شمرد؟ و يا مى توان شكل پيش از تعريب كلمه را بدون در نظر گرفتن دگرگونى هاى معنايى لغت، به كار گرفت؟ اين نوشتار با محور قرار دادن دو واژه معرّب از فارسى «ابريق» و «استبرق»، پاسخ اين سؤالات را جست وجو مى نمايد.

روش پژوهش، كتابخانه اى و مبتنى بر توصيف و تحليل بوده و بعد از معناشناسى و نقد ترجمه هاى ارائه شده از اين دو واژه، به اين نتيجه رسيده است كه نمى توان شكل معرّب كلمه و نيز شكل پيش از تعريب آن را ـ بدون در نظر گرفتن معانى جديدى كه نزد مخاطب امروزين يافته است ـ در ترجمه به كار گرفت. در نتيجه، معادل «آبريز» براى لفظ «ابريق»، و «ديباى ضخيم» يا «ديباى درشت بافت» براى «استبرق» برگزيده مى شوند.

كليدواژه ها: ترجمه قرآن، معربات فارسى، ابريق، استبرق.

معرفت سال بيست و دوم ـ شماره 187 ـ تير 1392، 47ـ56

سيدعلى هاشمى¹

چكيده

اين مقاله به بررسى ماهيت و قلمرو دانشى مى پردازد كه در قرآن كريم (در دو آيه 40 سوره نمل و 43 سوره رعد) بدان اشاره و از آن با عنوان «علم الكتاب» ياد شده است. شناخت منزلت انسان، آشنايى با استعدادها و توانايى هاى او و آشنايى با ماهيت و قلمرو علوم بندگان برگزيده خداوند، از مهم ترين اهداف اين تحقيق است. اين تحقيق با روش تحليلى ـ توصيفى به تفسير آيات مرتبط با اين موضوع مى پردازد. بررسى اين نوشتار به اين نتايج منتهى شده است: علم الكتاب، يعنى آگاهى از «كتاب مبين» كه «لوح محفوظ» نيز ناميده شده، منبع الهى تمام علوم جهان است. معارف قرآن كريم و كتاب هاى آسمانى ديگر در اين منبع جامع ريشه دارند. اين دانش به پيامبران اختصاص ندارد، بلكه ديگر بندگان برگزيده خداوند نيز مى توانند به مراتبى از آن يا تمام آن دست يابند. مراتب بالاى علم الكتاب، موهبتى، حضورى و خطاناپذير است. قلمرو اين دانش، تمام حقايق هستى را شامل مى شود و بنابر روايات، اهل بيت عليهم السلام از آن بهره مندند.

كليدواژه ها: علم ويژه، الكتاب، لوح محفوظ، كتاب مبين، علوم ائمه عليهم السلام.

معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 180 ـ آذر 1391، 69ـ83

فاطمه ژيان*

چكيده

مصحف حضرت على (ع) از آن نظر كه نخستين مصحف جامع، نخستين تفسير مدوّن قرآن و نخستين كتاب در مباحث علوم قرآنى است، اهميت ويژه اى دارد. بحث درباره محتواى مصحف مزبور در ذيل مسئله تحريف يا عدم تحريف قرآن، و ترتيب آيات و سور آن در ذيل مباحث توقيفى يا اجتهادى بودن ترتيب آيات و سور مطرح مى شود.

مسئله اساسى در مقاله حاضر، طرح نظريات گوناگون درباره ترتيب مصحف اميرمؤمنان (ع) و بررسى دلالت ادلّه مطرح شده از سوى قايلان مغايرت ترتيب اين مصحف با ترتيب قرآن در دسترس ماست. هدف اصلى از طرح اين مسئله روشن ساختن اين مطلب است كه اگر ترتيب آن مصحف شريف به درستى و به طور قطع روشن نباشد، هرگز در توقيفى يا اجتهادى بودن ترتيب آيات و سور، نمى توان بر آن تكيه نمود.

مقاله پيش رو روشن خواهد كرد كه دلايل مورد استناد از سوى قايلان نزولى بودن ترتيب آن مصحف تام نبوده و دلالت مهم ترين مدرك آنان (روايات و گزارش هاى تاريخى) خالى از صراحت است. روش به كار گرفته شده در اين مقاله، مسئله پژوهى و اسنادى ـ تحليلى است.

كليدواژه ها: مصحف، قرآن، على(ع)، ترتيب، نزول، آيات، سور.

معرفت سال بيست و يكم ـ شماره 180 ـ آذر 1391، 15ـ29

محمد نقيب زاده*

چكيده

«نقل به معنا» يعنى گزارشگر، مضمون و محتوا را به شنونده منتقل كند، بى آنكه اصرارى بر نقل عين سخن يا حادثه داشته باشد. قرآن كريم نيز، گاهى سخنانى را از افراد مشخصى با عبارات متفاوت و مربوط به يك جريان خاص نقل كرده يا يك حادثه را از زواياى متفاوت، گزارش كرده است. شواهد اثبات كننده وقوع اين موضوع در قرآن عبارت است از: غيرعرب بودن برخى افرادى كه در قرآن، سخن آنان نقل شده است؛ اعجاز قرآن و عدم امكان هماوردى؛ تفاوت هاى تعبيرى قرآن در نقل يك جريان يا گفتار؛ رعايت فواصل آيات؛ و نقل زبان حال در قرآن.

با توجه به آگاهى كامل گزارشگر، يعنى خداوند متعال، به ويژگى هاى زبانى، معناى سخن به صورت كامل، منتقل شده و به گونه اى در تعابير تصرف شده كه مقصود واقعى گوينده اصلى، با تعبيرى فصيح و بليغ تر بيان شده است. باور به وجود نقل به معنا نتايج متعددى در برخى از علوم اسلامى مانند فقه، تفسير و علوم قرآنى دارد؛ از قبيل: جواز نقل به معنا در گزارش ها، پاسخ به شبهه ناهماهنگى در نقل هاى قرآن، و دفاع از واقع نمايى زبان قرآن. روش اين پژوهش توصيفى ـ تحليلى است.

كليدواژه ها: زبان قرآن، واقع نمايى، نقل به معنا، اعجاز قرآن، زبان حال.