توبه

معرفت سال بيستم ـ شماره 162 ـ خرداد 1390، 5ـ14

نسيم رحمت الهى (1)*

آيت ‏اللّه محمدتقى مصباح

چكيده
خداى سرمدى، فياض مطلق و داراى رحمت بى‏كران است. همه موجودات هستى به فراخور ظرفيت خود، از اين رحمت بهره‏مندند. خداوند متعال بدون درخواست بندگان، از فضل و كرم خويش بر بندگان خويش بى‏منت مى‏بخشد. با وجود اين، انسان‏ها نعمت‏هاى الهى را كفران مى‏كنند و راه عصيان پيش مى‏گيرند. در مقابل، حلم الهى بر عيوب ما پرده افكنده، مانع از رسوا شدن ما مى‏شود. از اين‏رو، در آموزه‏هاى دينى سفارش مؤكد بر استغفار به درگاه الهى شده است.
     هركس به حسب معرفت و مرتبه كمال خويش حتى حضرات معصومان عليهم‏السلام در پيشگاه الهى قصور و تقصير دارند و استغفار مى‏كنند: بندگان عادى از ارتكاب عصيان و گناه و حضرات معصومان عليهم‏السلام هرچند هرگز مرتكب گناه صغيره و يا كبيره و حتى ترك اولى نمى‏شوند، اما استغفار آنان به دليل اشتغالات به امور دنيوى و لوازم آن و توجه به غيرخداست كه گريزى هم از اين‏گونه امور نيست.
     اين نوشتار به تفصيل در باب توبه و شفاعت مطالب نغزى را مطرح كرده است.

كليدواژه‏‌ها: توبه، شفاعت، رحمت الهى، غضب الهى، صفات الهى.

بازكاوى موانع توبه

استاد محمّدتقى مصباح

چكيده

اين بحث كه بازنويسى درس‏هاى اخلاق استاد مصباح است، به بازكاوى موانع توبه مى‏پردازد. طرح شبهات و وساوس شيطان از جمله عواملى است كه موجب مى‏شود انسان در انجام توبه و بازگشت حقيقى به سوى خداى متعال با ترديد مواجه شود. توهم اينكه شفاعت موجب مى‏شود همه گناهان انسان بخشيده شود و نيازى به توبه نيست نيز از جمله موانع بزرگ توبه است. در صورتى شفاعت رخ مى‏دهد كه اولاً، انسان شرايط لازم را براى آن داشته باشد. ثانيا، اين شفاعت شامل عالم برزخ نمى‏شود؛ فرد گناهكار در عالم برزخ، عذاب و كيفر گناهان خويش را خواهد چشيد.

 علاوه بر اين، مشاهده فيلم‏هاى مبتذل، دوستان ناباب، وارد شدن در محيط‏هاى آلوده، معاشرت با افراد گناهكار و... زمينه‏ساز گرفتار شدن در معضلات اخلاقى و گناه است و توفيق عبادت و توبه را از انسان سلب مى‏كند.

كليدواژه‏ها: توبه، موانع توبه، وسوسه‏هاى شيطانى، جهنم، گناه، كيفر اعمال، شفاعت.

چرايى اعتراف معصومان عليهم‏السلام به قصور و كوتاهى

 استاد محمّدتقى مصباح

چكيده

در بسيارى از ادعيه و مناجات‏هاى مأثور از امامان معصوم عليهم‏السلام تعابيرى به كار رفته است كه گويا آن بزرگواران مرتكب گناه شده‏اند! اين شبهه با اعتقاد ما مبنى بر عصمت ايشان ناسازگار است. به راستى به چه دليل انبيا و ائمّه اطهار عليهم‏السلام به خود نسبت گناه داده و به درگاه ربوبى توبه و استغفار مى‏كنند؟ در پاسخ به اين شبهه، پاسخ‏هايى ارائه شده است.

     اجمالاً در اين زمينه بايد گفت: هرچند انبيا و ائمّه اطهار عليهم‏السلام انسان‏هاى كامل، صاحب مقام عصمت و از هرگونه خطا و لغزش مصون هستند اما هم ايشان، آن‏گاه كه در برابر عظمت و كبريايى و جلال و جبروت خداى متعال قرار مى‏گيرند و نعمت‏هاى بى‏كران خداوندى را كه به بشر و ايشان عطا فرموده است به ياد مى‏آورند، بى‏اختيار با خضوع و خشوع در برابر عظمت الهى زبان به تضرع مى‏گشايند و از اينكه به لطف و كرم الهى از وساس شيطانى محفوظ مانده، خداى را شاكرند.

كليدواژه‏ها: توبه، عصمت، مناجات، گناه، استغفار، معصومان عليهم‏السلام

در جست‌وجوى رحمت الهى (1)

                         استاد محمّدتقى مصباح

چكيده

در فرهنگ اسلامى، شرم و حيا خصلتى اصيل و ارزشمند محسوب مى‌شود و ريشه در فطرت انسانى دارد. در مقابل، در فرهنگ‌هاى غيراسلامى، بى‌حيايى و بى‌شرمى كمال محسوب مى‌شود. در اخلاق اسلامى خوف و رجا از يك‌سو، به معناى شناخت و قدردانى از نعمت سلامتى، صحت و نعمت‌هاى بى‌پايان خداست و از سوى ديگر، به معناى شناخت اين حقيقت است كه خداى متعال با توبه كردن انسان، مى‌تواند از لغزش‌هاى وى درگذرد و بر نعمت‌هاى او بيفزايد. اين هر دو، آدمى را مستعد توبه واقعى و دريافت رحمت الهى مى‌كند. طبيعى است كسانى كه به دنيا آلوده‌اند، لذايذ دنيوى آنان را از امور معنوى بازداشته و به پندار موهوم خويش، عوامل عزت را در نعمت‌هاى دنيوى جست‌وجو مى‌كنند معمولا توفيق توبه را نخواهند داشت. از اين‌رو، گناهان، انسان را به سقوط دچار و موجبات دلمردگى او را فراهم مى‌سازد؛ چيزى كه هر لحظه او را از رحمت الهى به دور و توفيق توبه را از او سلب مى‌گرداند. بنابراين، حيا و شرم در برابر جلال و كبرياى الهى، مانع از انجام گناه و موجبات روى آوردن به رحمت و بركات الهى به انسان و توفيق توبه را براى او فراهم مى‌سازد.

كليدواژه‌ها: توبه، استغفار، حيا، شرم، خوف و رجا، خضوع، مراتب توبه.