صدرالمتألهين

حسن رهبر / استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی‌دانشگاه سیستان و بلوچستان    h_rahbar@theo.usb.ac.ir
دريافت: 25/12/98                    پذيرش: 26/05/99
چکيده
نقد روش‌شناختی در نظام‌های فلسفی، به‌ویژه در فلسفة صدرالمتألهين به‌عنوان‌ آخرین نظام فلسفی در جهان اسلام، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، آن ‌دسته از تحقیقات انتقادی نیز که صورت پذیرفته، بیشتر ناظر به مقام داوری و نظریه‌پردازی بوده و نسبت به مقام پژوهش و گردآوری که یکی از ارکان مهم نظام‌های فلسفی محسوب می‌شود، کم‌توجهی صورت گرفته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر ناظر به نقد روش‌شناختی فلسفه صدرالمتألهين در مقام پژوهش و گردآوری است. نقدهای وارده بر روش صدرا در پژوهش و گردآوری، معطوف به چهار بخش می‌شود، که چه‌بسا بتوان آنها را به‌عنوان ایرادات اصلی روش وی در این مقام دانست: تغییر جایگاه مباحث فلسفی، بی‌نظمی‌در بیان مطالب، و نبود ترتیب در مسائل، عدم توجه به طرح و بیان مسئله و عدم ارجاع‌دهی به منابع مورد استفاده، از جمله مواردی است که می‌توان در این مقام مورد اشاره قرار داد. نوشتار حاضر با روش کیفی ـ توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای می‌کوشد به تبیین نقدهایی که در این مقام بر روش صدرالمتألهين وارد می‌شود، بپردازد.
كليدواژه‌ها: روش، تحلیل روش‌شناختی، مقام تحقیق و گردآوری، صدرالمتألهين.
 

سال بيست و هشتم ـ  شماره چهارم، پياپي 259 (ويژة فلسفه)

سيدمحمدحسين ميردامادي / دانشجوی دکتری فلسفة اسلامی دانشگاه اصفهان     Smhm751@yahoo.com
سیدعلی ملکیان/ دانش‌پژوه كارشناسي ارشد فلسفه مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره     sam61783@yahoo.com
دريافت: 07/10/97                    پذيرش: 11/03/98
چکيده
الفاظ قرآن که آخرین صور نازلة حقایق آن هستند، دارای قواعد زبان‌شناختی و وجودشناختی خاص خود می‌باشند. میان الفاظ، معانی و حقایق قرآن ارتباط وجود دارد، و وجود انسان، هستی و قرآن با یکدیگر تناسب دارند. با دریافت این تناسب فلسفة تأویل و نیز روش تفسیری صدرالمتألهين روشن‌تر می‌شود و نیز افق‌هايی از روش استفاده از قرآن گشوده می‌شود. هدف پژوهش تبیین جایگاه لفظ، معنی و حقیقت در قرآن از نظر صدرالمتألهین است، و روش آن، توصیفی همراه با تحلیل در مباحث وجودی است. از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش توجه به‌ تمایز ماهوی قرآن از سایر متون (اعم از وحیانی و بشری) است؛ چراکه قرآن متنی نازل‌یافته از حقیقت و رقیقة آن حقیقت و متناظر با وجود انسان کامل و هستی است. لذا لفظ، معنی (مفهوم) و حقیقت آن، سه مرتبة وجودی مرتبط باهم و هماهنگ با کل هستی است. با تلفیق اجزای این نگاشته به ‌چگونگی راه یافتن به ‌منطق تأویلی قرآن از خلال آثار صدرالمتألهين اشاره شده است.
کلیدواژه‌ها: الفاظ قرآن، معانی قرآن، حقایق قرآن، تأویل، انسان و قرآن، صدرالمتألهين.
 

سال بيست و سوم ـ شماره 207 (ويژه فلسفه)

مرضيه محمدعليزاده[1]

رضا اكبريان[2]

چكيده

نگارنده، در اين پژوهش بر آن است كه نظريات غزالى و نقد آن را بر اساس آراى صدرالمتألهين بررسى و تبيين كند. در اين پژوهش، اين مطالب بيان شده است: غزالى تبيين درستى از اراده انسان نداشته و فقط به ظواهر مستندات روايى و قرآنى تمسّك جسته است؛ وى اراده انسان را منافى توحيد خداوند و علم و قدرت الهى مى داند و فقط درصدد اثبات اراده الهى است؛ از اين حيث حتى اگر براى انسان سهمى از اراده قائل شود از توحيد در خالقيت سؤال مى شود؛ به همين سبب مسئله جبر مطرح مى شود. صدرالمتألهين، اراده انسان را يك عامل انسانى و يكى از شئون نفس مى داند؛ همچنين او انسان را درباره افعال درونى خود فاعل بالتجلّى مى داند و اثبات مى كند كه اراده انسان هيچ گونه منافاتى با علم پيشين الهى و توحيد افعالى ندارد. در فلسفه صدرالمتألهين ضرورت علّى و معلولى هرگز منافى اراده انسان نيست. او فاعليت و مريد بودن انسان را مى پذيرد؛ در عين حال خداوند را فاعل قريب افعال او معرفى مى كند.

كليدواژه ها: اراده انسان، اراده الهى، فاعل بالتجلّى، غزالى، صدرالمتألهين.