Marifat, Volume 32, Issue 8, No 311, Year 2025 , Pages 35-46
The Educational Texts of Imamiyya Shiites in the First Five Centuries of Hijri
Writers:
✍️ Mohammad javad yavari
/ استادیار گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام) / javadyavari@yahoo.com
/ استادیار گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام) / javadyavari@yahoo.comAbstract:
After the demise of the Messenger of God (PBUH&HH), the holy Imams (PBUH) taught their followers religious teachings with the aim of protecting the religion of Islam and guiding the Islamic society. They designed an independent educational system based on the foundations of the Imamite system of thought, in which specific texts and topics were taught in order to give Shiites needed knowledge, help them to overcome scientific crises and distinguish them from others. Due to the lack of research in this field and the need of the scientific community for a model, there is no accurate picture of this issue so that we can review the past and compare it with the current situation, examine the weaknesses or strengths, and analyze the history. Therefore, this research was aimed to find out in a historical and narrative study what are the texts and axes of the Imamite educational system in the first five centuries of Hijri, due to the historical importance of this period. The result of the research based on the study method in the educational structure, including the research on textbooks as an element in the educational system and the use of historical and hadith sources in a descriptive-analytical way, indicated that, due to the need for Shiite texts and teachings, Imamite Shiites have been active in the field of religious sciences under the influence of their Imams, and have prioritized certain areas of education and used educational texts.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :متون آموزشی شیعیان امامیه در پنج قرن نخست هجری
Abstract:
بعد از رحلت رسول خدا (ص)، ائمه‌ی اطهار (ع) با هدف حراست از دین اسلام و هدایت جامعه اسلامی، آموزه‌های دینی را به پیروان خویش آموزش دادند. آنان بر پایۀ مبانی نظام فکری امامیه، نظام آموزشی مستقلی را طراحی کردند که در آن متون و محورهای خاصی آموزش داده می‌شد؛ تا شیعیان را از بحران‌های علمی و نیازهای معرفتی عبور داده و از دیگران متمایز کنند. به‌دلیل کاستی‌های پژوهشی در این زمینه و نیاز جامعه علمی به الگو، تصویر دقیقی از این موضوع وجود ندارد تا بتوانیم ضمن بازخوانی گذشته و بررسی تطبیقی آن با وضعیت موجود، ضعف‌ها یا نقاط قوت را بررسی و تحلیل تاریخی کنیم. ازاین‌رو این پژوهش بر آن شد تا در یک بررسی تاریخی و روایی دریابد که متون و محورهای نظام آموزشی امامیه در پنج قرن نخست هجری، به‌دلیل اهمیت تاریخی این دوره کدامند؟ نتیجۀ پژوهش مبتنی بر روش مطالعه در ساختار آموزشی، ازجمله تحقیق درباره متون درسی به‌عنوان یک عنصر در نظام آموزشی و بهره‌گیری از منابع تاریخی و حدیثی به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی، حاکی از آن بود که شیعیان امامیه به‌دلیل نیاز به متون و معارف شیعی، تحت تأثیر امامان خود در عرصه علوم دینی فعال بوده و محورهایی را در اولویت آموزش قرار داده و از متون آموزشی استفاده کرده‌اند.
References:
- نهج‌البلاغه، 1414ق، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت.
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن هبةالله، 1404ق، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
- ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن، 1371ق، الجرح و التعدیل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز، 1406ق، المهذب، قم، جامعة مدرسین.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی، 1412ق، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن‌حبان، محمد، بی‌تا، المجروحین من المحدثین والضعفاء والمتروکین، مکه، دارالباز للنشر والتوزیع.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، 1390ق، لسان المیزان، چ دوم، بیروت، الاعلمی للمطبوعات.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، 1415ق، الإصابة فى تمییز الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن‌خلکان، احمدبن محمدبن ابراهیم، بی‌تا، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، بیروت، دارالثقافه.
- ابن‌سعد، محمدبن، 1418ق، الطبقات الکبرى، چ دوم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی، 1379ق، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه.
- ابن‌طاووس، علی‌بن موسی، 1368ق، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، قم، دارالذخائر.
- ابن‌طیفور، احمدبن ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم، شریف الرضی.
- ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله، 1412ق، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، بیروت، دارالجیل.
- ابن‌عساکر، علی‌بن حسن، 1417ق، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر.
- ابن‌فرات، فرات‌بن ابراهیم، 1410ق، التفسیر، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله‌بن مسلم، 1992م، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، ط. الثانیه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر، 1407ق، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر.
- ابن‌کرامه جشمی بیهقی، محسن‌بن محمد، 1406ق، رساله ابلیس الی اخوانه المناحیس، قم، خیام.
- ابن‌ندیم، محمدبن ابی‌یعقوب، بی‌تا، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، بی‌جا، بی‌نا.
- ابوغالب زراری، احمدبن محمد، 1369، رسالة ابی‌غالب الزراری إلى ابن‌ابنه فی ذکر آل أعین، قم، مرکز تحقیقات اسلامی.
- احمد، منیرالدین، 1384، نهاد آموزش اسلامی، ترجمة محمدحسین ساکت، تهران، نگاه معاصر.
- اسکافی، محمدبن عبدالله، 1402ق، المعیار و الموازنه فی فضائل امیرالمؤمنین، بیروت، بی‌جا.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، بی‌تا ـ الف، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، بی‌تا ـ ب، طبقات اعلام الشیعه، چ دوم، قم، اسماعیلیان.
- باقری، خسرو، 1387، درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران، علمی و فرهنگی.
- بردی اتابکی، یوسف‌بن تغری، 1392ق، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهره، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد.
- بسوى، یعقوب ابوسفیان، 1401ق، کتاب المعرفة و التاریخ، ط الثانیه، بیروت، مؤسسة الرساله.
- بناری، علی‌همت، 1388، نگرشی بر تعامل فقه و تربیت، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، 1400ق، معرفة علوم الحدیث، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، بی‌تا، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفه.
- حجتی، سیدداود، 1375، فرهنگ تعلیم و تربیت، تبریز، احرار.
- حلی، احمدبن ادریس، 1410ق، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ دوم، قم، جامعة مدرسین.
- حلی، حسن‌بن علی‌بن داود، 1342، الرجال، تهران، دانشگاه تهران.
- حموی، یاقوت، بی‌تا، معجم‌الادباء، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- خطیب بغدادى، احمدبن على، 1417ق، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- خطیب بغدادى، احمدبن على، 1974م، تقیید العلم، بیروت، دار احیاء السنة النبویه.
- دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، 1371، فلسفه تعلیم و تربیت، تهران، سمت.
- ذهبی، محمدبن احمد، 1381ق، التفسیر والمفسرون، قاهره، دارالکتب الحدیثه.
- ذهبی، محمدبن احمد، 1413ق، سیر اعلام النُبلاء، تحقیق حسین اسد، ط التاسعه، بیروت، مؤسسة الرساله.
- زرکلی، خیرالدین، 1980م، الاعلام، چ پنجم، بیروت، دارالعلم للملایین.
- سیوطی، جلال‌الدین، 1407ق، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار ابن‌کثیر.
- صدوق، محمدبن علی، 1362، الخصال، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن علی، 1385، علل الشرایع، قم، داوری.
- صدوق، محمدبن علی، 1398ق، التوحید، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن علی، 1403ق، معانی الاخبار، قم، جامعة مدرسین.
- صدوق، محمدبن علی، 1404ق، من لایحضره الفقیه، چ دوم، قم، جامعة مدرسین.
- صفار، محمدبن حسن، 1404ق، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد (ص)، چ دوم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
- صولی، محمدبن یحیی، 2004م، الاوراق، قاهره، الأمل للطباعة والنشر.
- طبری شیعی، محمدبن جریر، 1413ق، دلائل الامامه، قم، بعثت.
- طبری، محمدبن جریر، 1387ق، تاریخ الامم و الملوک، ط. الثانیه، بیروت، دارالتراث العربی.
- طوسی، محمدبن حسن، 1373، الرجال، چ سوم، قم، جامعة مدرسین.
- طوسی، محمدبن حسن، 1407ق، تهذیب الاحکام، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- طوسی، محمدبن حسن، 1409ق، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد.
- طوسی، محمدبن حسن، 1411ق ـ الف، الغیبة، قم، دارالمعارف الاسلامیه.
- طوسی، محمدبن حسن، 1411ق ـ ب، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، فقه الشیعه.
- طوسی، محمدبن حسن، 1414ق، الامالی، قم، دارالثقافه.
- طوسی، محمدبن حسن، 1420ق، فهرست کتب الشیعة و أصولهم، قم، مکتبة محقق طباطبایی.
- علم‌الهدی، علی‌بن حسین، 1405ق، الرسائل، قم، دارالقرآن الکریم.
- علم‌الهدی، علی‌بن حسین، 1413ق، الفصول المختاره، قم، کنگرة شیخ مفید.
- علم‌الهدی، علی‌بن حسین، بی‌تا، طیف الخیال، ترجمة نصرالله فروهر، تهران سازمان تبلیغات اسلامی.
- علوی، على‌بن محمد، 1409ق، المجدی فی أنساب الطالبین، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
- قطب راوندی، سعیدبن هبةالله، 1409ق، الخرائج و الجرائح، قم، امام هادی.
- کراجکی، محمدبن علی، 1410ق، کنز الفوائد، قم، دارالذخائر.
- کلینی، محمدبن یعقوب، 1404ق، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- کیلانی، ماجد عرسان، 1390، فلسفه تربیت اسلامی، ترجمه و نقد بهروز رفیعی، چ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- محمد، عبدالله، 1957م، قرةالعین فی اخذ ثارالحسین، بغداد، بی‌جا.
- مرکز جهانی علوم اسلامی، 1377، درآمدی بر نظام تربیت اسلامی، قم، امین.
- مزّی، جمال‌الدین یوسف، 1406ق، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چ چهارم، بیروت، مؤسسة الرساله.
- مسعودی، على‌بن حسین، 1409ق، مروج الذهب و معادن الجوهر، چ دوم، قم، هجرت.
- مصباح یزدی، محمدتقی، 1391، فلسفه تعلیم و تربیت، چ دوم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، 1413ق ـ الف، المسائل الصاغانیه، قم، کنگره شیخ مفید.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، 1413ق ـ ب، المقنعه، قم، کنگره شیخ مفید.
- میبدی، محمدفاکر، 1393، مطالعات اهل‌بیت‌شناسی: سیره آموزشی امام صادق، قم، جامعة المصطفی العالمیه.
- نجاشی، احمدبن علی، 1416ق، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بالرجال، چ پنجم، قم، جامعة مدرسین.
- هلالی، سُلیم‌بن قیس، 1405ق، کتاب سلیم، قم، الهادی.
- همدانی، قاضی عبدالجبار، 1422ق، شرح الأصول الخمسه، بیروت، احیاء التراث العربی.
- واقدی، محمدبن عمر، 1409ق، المغازى، تحقیق مارسدن جونس، ط. الثالثه، بیروت، مؤسسة الأعلمى.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
yavari, Mohammad javad.(2025) The Educational Texts of Imamiyya Shiites in the First Five Centuries of Hijri. Marifat, 32(8), 35-46 https://doi.org/10.22034/marifat.2023.2015369
Mohammad javad yavari."The Educational Texts of Imamiyya Shiites in the First Five Centuries of Hijri". Marifat, 32, 8, 2025, 35-46
yavari, M.(2025) 'The Educational Texts of Imamiyya Shiites in the First Five Centuries of Hijri', Marifat, 32(8), pp. 35-46
