One of the basic challenges in the public spheres, which has become an important issue in the new political economy, is the pursuit of material personal gain by individuals and ignoring public interests. This issue has led to the emergence of the theory of public choice in neoclassical economics, which is incompatible with the foundations and goals of Islamic economics. Using a descriptive-analytical method, this research divides the foundations of the theory of public choice in Islamic economy into two categories, theoretical and practical, and based on these foundations, considers the concept and function of the theory of public choice in Islamic economy to be different from its neoclassical approach. The theoretical and practical foundations of Islamic general choice theory show that the circle of personal benefit as the main motivation of human choice includes spiritual and otherworldly interests, which can be understood and followed only with developed rationality. The Islamic concept of public choice solves the main challenge of this theory, which is the conflict of personal interests with public interests and ultimately ignoring public interests, by expanding the scope of personal interests and provides the basis for reaching the economic goals of Islam, including social justice.
یکی از چالشهای اساسی در حوزههای عمومی که به یک مسئلۀ مهم در اقتصاد سیاسی جدید تبدیل شده، پیگیری نفع شخصی مادی از سوی افراد و نادیده گرفتن منافع عمومی است. این موضوع، به پیدایش نظریۀ انتخاب عمومی در اقتصاد نئوکلاسیک منجر شده که با مبانی و اهداف اقتصاد اسلامی ناسازگار است. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی، مبانی نظریۀ انتخاب عمومی در اقتصاد اسلامی را به دو دستۀ نظری و کاربردی تقسیم کرده و با اتکا بر مبانی مزبور، مفهوم و کارکرد نظریۀ انتخاب عمومی در اقتصاد اسلامی را متفاوت از رویکرد نئوکلاسیکی آن میداند. مبانی نظری و کاربردی نظریۀ انتخاب عمومی اسلامی نشان میدهد که دایرة نفع شخصی بهعنوان انگیزة اصلی انتخاب انسان، شامل منافع معنوی و اخروی نیز میشود که تنها با عقلانیت تکاملیافته، قابل درک و پیگیری است. مفهوم اسلامی انتخاب عمومی، چالش اصلی این نظریه را که تعارض منافع شخصی با منافع عمومی و در نهایت نادیده انگاشتن منافع عمومی باشد، از طریق گسترش دایرۀ شمول منافع شخصی برطرف کرده و زمینه را برای دسترسی به اهداف اقتصادی اسلام ازجمله عدالت اجتماعی فراهم میکند.
نهجالبلاغه، 1414ق، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت.
بوکانان، جیمز، 1386، «قانون اساسی سیاست اقتصادی»، ترجمة جعفر خیرخواهان، اقتصاد سیاسی، ش 5و6، ص 7ـ20.
بیدار پرچین علیا، محمد، 1397، ماهیت اقتصاد اسلامی (مکتب، نظام و علم)، رسالة دکتری اقتصاد، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
پناهی بروجردی، محمدسعید، 1397، بررسی تطبیقی انگیزه انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام و غرب، قم، مرکز بینالمللی ترجمه و نشر المصطفی.
تمدن جهرمی، محمدحسین، 1389، گفتارهایی در زمینه اقتصاد، علوم اجتماعی و شناخت روش علم، تهران، جهاد دانشگاهی.
توکلی، مجمدجواد، 1394، «چیستی و کارکرد مبانی فلسفی اقتصاد اسلامی»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش 13، ص 77ـ107.
توکلی، مجمدجواد، 1395، «پژوهشی در تعیین حدود و مرزهای مبانی معرفتشناختی اقتصاد اسلامی»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش 15، ص 41ـ62.
توکلی، مجمدجواد، 1398، مبانی فلسفی و روششناسی اقتصاد، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
توکلی، مجمدجواد، 1400الف، «چشماندازهای نظریه عقلانیت محدود در اقتصاد اسلامی»، مطالعات اقتصاد اسلامی، ش 26، ص 181ـ210.
توکلی، مجمدجواد، 1400ب، «ساختار حکمرانی بخش عمومی در اقتصاد سیاسی اسلامی»، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، ش 22، ص 41ـ67.
جمعی از نویسندگان، 1390، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، زیرنظر محمدتقی مصباح یزدی، تهران، مؤسسة فرهنگی مدرسه برهان.
جوادی آملی، عبدالله، 1390، جامعه در قرآن، قم، اسراء.
جوشقانی نائینی، سیدحمید، 1397، بررسی تأثیر نهادها بر تصمیمگیری اقتصادی از دیدگاه اسلام، رسالة دکتری اقتصاد، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
شریفی، احمدحسین، 1394، مبانی علوم انسانی اسلامی، تهران، آفتاب توسعه.
صادق، ابوالحسن و عیدیت غزالی، 1385، عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمة احمد شعبانی، تهران، دانشگاه امام صادق.
صدر، سیدمحمدباقر، 1424ق، اقتصادنا، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
صدیقی، محمد نجاتالله، 1384، آموزش علم اقتصاد از دیدگاه اسلامی، ترجمة محمدرضا شاهرودی، تهران، دانشگاه امام صادق.
طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
قحف، منذر، 1384، نقش اقتصادی دولت در اسلام، ترجمة محمدتقی گیلک حکیمآبادی، قم، دانشگاه مفید.
گانینگ، جیمز پاتریک، 1385، درک دموکراسی: رویکردی بر انتخاب عمومی (تحلیل اقتصادی نهادهای سیاسی)، ترجمة محسن رنانی و محمد خضری، تهران، سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور.
گروهی از نویسندگان، 1374، مبانی اقتصاد اسلامی، قم و تهران، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و سمت.
لطیفی، محمود، 1379، «عدالت اجتماعی در حکومت علوی»، حکومت اسلامی، ش 18، ص 26ـ55.
مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، تصحیح جمعی از محققان، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1390، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1392، حقوق و سیاست در قرآن، نگارش محمد شهرابی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1394، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی، 1390، فلسفه اخلاق، تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی، بیتا، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
نادران، الیاس و محمدجواد رضایی، 1390، «اقتصاد اسلامی و دلالتهای نظریۀ انتخاب عمومی»، اقتصاد اسلامی، ش 42، ص 59ـ86.
نظری، حسنآقا، 1385، نظریهپردازی اقتصاد اسلامی، قم و تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
نظری، حسنآقا، 1399، اصول و مبانی اقتصاد اسلامی، قم و تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
هادوینیا، علیاصغر، 1383، انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هادوینیا، علیاصغر، 1387، فلسفه اقتصاد در پرتو جهانبینی قرآن کریم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هادوینیا، علیاصغر، 1398، «الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام»، اقتصاد اسلامی، ش 74، ص 35ـ63.
یوسفی، احمدعلی، 1386، نظام اقتصاد علوی (مبانی، اهداف و اصول راهبردی)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
Bidar, Mohammad, ansari, Nasroallah.(2024) The Foundations of Public Choice Theory in Islamic Economics. Marifat, 32(10), 21-31 https://doi.org/10.22034/marifat.2024.2022111