معرفت

فقه سیاسی

سرمقاله

نگرش به مسائل سیاسی از منظر فقه، از جمله رویکردهای مطالعاتی است که تحت عنوان «فقه سیاسی» از آن یاد می شود. با وجود آنکه این حوزه مطالعاتی، پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی، از اهمیت خاصی برخوردار گشت، اما متأسفانه در محافل علمی و حتی حوزوی، به این گونه مباحث، چنان که باید، توجه نمی شود. به رغم وسعت دید و غنای روایات شیعه در این زمینه، جوامع فقهی شیعی، به دلایل خاصی کمتر، به این گونه مباحث پرداخته اند.

این امر بدان معنا نیست که منابع معتبر شیعی در این زمینه ناکارآمد است، بلکه بدان معناست که محققان این عرصه تاکنون کمتر درصدد برآمده اند تا فقه پویای شیعه را به عرصه های گوناگون سیاسی کشانده، مسائل موجود در سیاست را بر اساس این فقه پویا و کارامد تبیین نمایند. تشکیل گروه تحقیقاتی «فقه سیاسی»، ارائه درس خارج جناب استاد عباس کعبی در زمینه «جهاد» و آثار آن در روابط بین الملل، تدوین چندین کتاب و مقاله و اموری از این قبیل، از جمله فعالیت های مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره) است که در جهت تقویت و تحکیم این گونه مباحث شکل گرفته است. چاپ این مقالات در نشریه معرفت، نیز اقدامی در همین زمینه می باشد، هرچند اقتضای بدیع بودن برخی از مسائل مطرح شده در این مجموعه مقالات ممکن است با نظرات متفاوتی از سوی مخاطبان محقق نشریه مواجه شود. بدین روی، از اظهارنظر صاحب نظران این عرصه، در جهت تکمیل و یا نقد این مقالات استقبال می کنیم و خدا را سپاس می گوییم که روزنه ای دیگر از مباحث در این عرصه به روی جامعه علمی کشور گشوده شده است.

بخشی از مقالات این شماره، حاصل تحقیقات و مطالعات گروه کارورزی «فقه سیاسی» است; گروهی که تاکنون چندین کتاب و مقاله به جامعه علمی کشور تقدیم کرده است. این گروه در ابتدای امر درصدد برآمد تا مباحث بنیادین فقه سیاسی را، که بسیاری از مسائل دیگر مبتنی بر آن است، مورد توجه قرار دهد. از این رو، مبحث «جهاد» را، که هم اینک منشأ شبهاتی در اذهان گردیده است، محور بحث قرار داد تا به برخی از این شبهات پاسخ داده شود.

اسلام هیچ گاه به دنبال جنگ طلبی و ایجاد ناامنی در عرصه روابط بین الملل نبوده و نیست. اگر در منابع معتبر اسلامی، سخنی از جنگ به میان آمده است، برای دفاع از کیان و امت اسلامی و مبلّغان و مروّجان مبانی و احکام اسلام در برابر هجوم بیگانگان و ستمگران بوده است و هیچ گاه دولت اسلامی حق ندارد پا را از این اهداف فراتر گذارد و مطامع شخصی افراد را مدّنظر قرار دهد. علاوه بر این، هدف اولیه مبارزات دفاعی از دیدگاه اسلام، نظام های طاغوتی می باشند که از یک سو، از مشروعیت برخوردار نیستند و از سوی دیگر، مانع گسترش دعوت اسلامی می گردند. همچنین، با تدبّر در منابع معتبر اسلامی، می توان دریافت که اسلام والاترین حقوق را برای افراد، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، در نظر گرفته و راه کارهایی جدّی برای جلوگیری از ناامنی در جهان معرفی کرده است که می توان آنها را از متون دینی استخراج کرد. با استخراج این متون، به خوبی می توان دریافت که اسلام هرگز به ترور و تروریسم روی خوش نشان نمی دهد و همواره در صدد مقابله با این معضل جهانی بر آمده است. از این رو، کلام برخی از مستشرقان، که جهاد اسلامی را زمینه ساز ایجاد و گسترش تروریسم می دانند، ریشه در جهل آنان نسبت به ماهیت واقعی این فریضه دارد.

بی تردید، در چارچوب احکام مترقّی اسلام و با اتّکا بر قرآن کریم و سنّت پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) و اهل بیت(علیهم السلام)، می توان به حکومتی اسلامی اندیشید که با محور قرار دادن اصول و مبانی اسلامی و انسانی، حقوق خداوند متعال و انسان ها را مدّنظر قرار می دهد. این حکومت، که مشروعیت خود را از منشأ لایزال الهی می گیرد، با پشتیبانی مردم، مسیر اصلاحی خود را می پیماید تا با ظهور امام عصر (عج) جامعه آرمانی مورد نظر را پایه گذاری کند. به امید آن روز.

دبیر گروه علوم سیاسی