گذر و نظرى بر زندگى و شخصيت فيض كاشانى
سال نوزدهم ـ شماره 156 ـ آذر 1389، 83ـ100
خادمحسين فاضلى -1
چكيده
فيض، در خانوادهاى اهل علم به دنيا آمد. در محضر بزرگان دانش آموخت و در علوم گوناگون صاحبنظر شد. سرانجام در كاشان به تدريس و تأليف پرداخت. علاوه بر تربيت شمارى از بزرگان، دويست اثر از خود به يادگار گذاشت. از نظر پارسايى و وارستگى زبانزد عام بود. در تفسير، اخلاق، فقه، عرفان، بيانهاى ناب دارد و در آراى خود از قرآن و احاديث بهره گرفته است. در آغاز به دنبال فقه بود، سپس به عرفان روى آورد و در آخر خود را مقلّد قرآن و پيرو حديث ناميد. وى در نشر فرهنگ اهلبيت عليهمالسلام كوشيد. در جوانى به دنبال وحدت بين صوفىها و مخالفان بود، كه همين موضوع سبب نسبتهاى ناروا به فيض گرديد. او سرانجام رفتار و روش صوفيه را برخلاف شريعت خواند.
اين مقاله با رويكرد تحليلى و اسنادى و با هدف به تصوير كشيدن شخصيت فيض و ارزيابى نسبتهاى داده شده چون صوفيگرى، به اوست.
كليدواژهها: فيض كاشانى، شخصيت، مقام علمى و خدمات ملامحسن، صوفيه، حديثگرايى و شاعرى.
مقدّمه
فيض كاشانى شخصيت فرهيخته و عالم صاحبنامى است كه براى گسترش فرهنگ اهلبيت عليهمالسلام زحمتهاى فراوانى كشيد. او در رشتههاى مختلف چون تفسير، حديث، فقه، اصول، كلام، فلسفه، اخلاق، ادبيات و... صاحب اثر است. خود فيض دوبار زندگىنامه خويش را نوشته است. پس از آن، و از گذشتههاى دور، دانشمندان رجال، چون سيدمحسن امين در اعيانالشيعه، تنكابنى در زندگى دانشمندان، خوانسارى در روضاتالجنات، دوانى در مفاخر اسلام، رسول جعفريان در مقدّمه ده رساله فيض و ديگران درباره ابعاد شخصيت علمى فيض كاشانى، كمابيش، به پژوهش پرداخته و آن عالم بزرگ را به اوصاف برجسته و كمالات كمنظير و فرهيختگى شناخته و شناساند