حواس باطنى نفس ماهيت، كاركرد، و جايگاه

احمد سعيدى / استاديار مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره          ahmadsaeidi67@yahoo.com   

على قنبريان / دانشجوى دكترى مبانى نظرى اسلام دانشگاه تهران  ghanbarian.howzeh@yahoo.com   

دريافت: 26/6/94               پذيرش: 9/12/94

چكيده

بر طبق علم النفس صدرايى، نفس انسان در عين بساطت، با قواى فراوانى وحدت يا اتحاد دارد. براين اساس، قواى نفس از شئون و اطوار وجودى آن هستند و از حيث كمال و نقص متفاوتند و به همين دليل، هر كدام در مرتبه اى جداگانه از نفس جاى دارند. علوم جزئى انسان به قواى ادراكى مرتبه حيوانى نفس كه برخى ظاهرى هستند و برخى باطنى، مربوط مى شوند. ادراكات جزئى و بيرونى انسان، كارويژه حواس پنج گانه ظاهرى، و تثبيت، دگرگونى، و يادآورى همه ادراكات جزئى درونى و بيرونى انسان، كارويژه حواس پنج گانه باطنى است.

     نقش مهم حواس باطنى در ادراكات و تأثير ادراكات در رفتارها و صفات اختيارى انسان، لزوم شناخت حواس باطنى و تربيت و تعديل آنها را نمايان مى كند. در واقع، بخشى از معاصى و رذايل، معلول عدم تعادل حواس باطنى هستند. بنابراين، لازم است براى رسيدن به سعادت ابدى، قواى مزبور را شناخت و از افراط و تفريط آنها جلوگيرى نمود. نوشتار حاضر تحليلى ـ توصيفى بوده و تبيين، تفسير، كاركرد و جايگاه حواس باطنى را از ديدگاه انديشمندان مسلمان بررسى كرده است.

كليدواژه ها: قوا، حواس ظاهرى، حواس باطنى، نفس، مرتبه حيوانى نفس.