بررسی مفهوم خیانت اینترنتی و تأثیرات آن بر نهاد خانواده
/ دانشجوی دکتری فلسفۀ تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان / Mohammadrezashakiba9@gmail.comArticle data in English (انگلیسی)
مقدمه
خيانت گذشتن شخص از مرزهاي ارتباطات زناشويي و ايجاد رابطه صميمي، فيزيکي و عاطفي با شخصي ديگر در خارج از رابطۀ زناشويي است (اگزون،2010) که فرد اميدوار است به کمک آن بتواند نيازهاي رواني يا جنسي خود را برطرف کند (آپستولو، 2019). اکثر زوج‌هايي که با خيانت روبه‌رو مي‌شوند، اعتقاد دارند که هيچ‌گاه اينچنين هيجاناتي را تجربه نکرده‌اند. آنها احساس خشم، افسردگي، ترس، گناه، تنهايي و شرم‌ساري و ترکيب آشفتة اين هيجانات را گزارش مي‌کنند (گوردن، باکوم و اشنايدر، 2008). بعضي مواقع داشتن روابط متعدد پيش از ازدواج، گشودگي به روابط صميمي و کيفيت نگرش به رابطة خارج از ازدواج، مي‌تواند فرد را در برابر خيانت آسيب‌پذير کند (ويزر، ويگل، لالاز و ايوان، 2017). امروزه اينترنت و رسانه‌هاي اجتماعي (فيس‌بوک، توئيتر و...) قسمتي از زندگي روزمره براي اکثر مردم است. در ادبيات مفهوم خيانت اينترنتي شامل سکس سايبري، تبادل تصاوير جنسي از خود، دوستيابي آنلاين، معاشقه و تماشاي پورنوگرافي آنلاين تعريف شده است (هرتلين، وبستر، 2006). اين مفهوم براي زوج‌ها و خانواده‌ها مشکلات جديدي را به ارمغان مي‌آورد و اين، به‌شدت نگران‌کننده است؛ چراکه خيانت جنسي و عاطفي خارج از خط، سکس سايبري و غيره، از اشکال خيانت اينترنتي به‌عنوان واقعي ديده و تجربه مي‌شوند و اعمال خيانت باعث مي‌شود رابطه‌هاي زوجين پريشان‌تر، منفي‌تر و غيرقابل تحمل‌تر شود. در سال‌هاي اخير، تعداد کاربراني که در اينترنت فعاليت دارند به‌طور محسوسي افزايش داشته و اينترنت و فضاهاي اجتماعي افراد بيشتري را درگير خود کرده است. اين وسايل ارتباطي، زمان زيادي از زندگي افراد و فضاي شغلي و تحصيلي، نظام خانوادگي و رابطۀ زوجين را تحت تأثیر خود قرار داده است. در اين دوران، اينترنت قسمتي از زندگي روزمره انسان‌ها شده است و رشد بي‌سابقۀ تکنولوژي و توسعۀ فناوري اطلاعات در زمينۀ اينترنت و فضاي مجازي، موجب آساني ارتباط‌گيري و افزايش برقراري روابط اينترنتي در ميان انسان‌ها در اقصا نقاط جهان شده است (آندروود و فيندلي، 2004). يکي از معضلاتي که در اين زمینه مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته، روابط اينترنتي خارج از زندگي زناشويي و به‌اصطلاح، خيانت مجازي است که افراد و خانواده‌هاي بسياري را مشغول به خود کرده است (مايلهام، 2007). تحقيقات نشان مي‌دهد که ارتباطات نامناسب و غيراخلاقي اينترنتي و مجازي مي‌تواند به اعتماد بين زوجين خدشه‌ای عميق وارد کند و باعث مشکلات زناشويي، عاطفي و همچنين طلاق گردد (کوپر، 1388، ص 29). با استناد به سخنان زوج‌هايي که به‌علت مشکلات ناشي از چنين روابطي، به درمان‌گران و مشاوران رجوع کرده‌اند؛ اين‌گونه از روابط نيز مانند ساير ارتباطات عاشقانه و صميمانه در فضاي حقيقي، براي آنان ضروري و لازم توجه بوده است (آندروود و فيندلي، 2004).
با جست‌وجو و مطالعه‌اي که در پژوهش‌هاي انجام‌شده در رابطه با مفهوم خيانت اينترنتي و پيامدهاي آن بر خانواده و روابط زوجين انجام پذيرفت، مشخص شد که مطالعات نسبتاً خوبي در اين زمينه انجام شده است؛ اما بيشتر اين مطالعات به‌صورت ضمني و يا اجمالي و بيشتر به‌صورت کمّي يا در خلال مطالب ديگر به اين موضوع پرداخته‌اند؛ در نتیجه هنوز جای پژوهش‌هاي ديگري در اين موضوع خالی است. بعضي از تحقيقاتي که به‌نوعی با موضوع مورد بحث مرتبط است، به قرار زير هستند:
عظيمي و همکاران (1400)، در پژوهشي با عنوان «پديدارشناسي رفتارهاي توجيه‌گر خيانت اينترنتي: سازوکارهاي رويارويي با تعارضات زناشويي» نشان داده‌اند که راهبردهاي توجيهي خيانت اينترنتي تفاوت‌ها و شباهت‌هايي با خيانت در مفهوم سنتي‌تر آن دارد.
کلاينتون (2014)، در پژوهشي با هدف تأثیر استفاده از شبکه‌هاي اجتماعي و به‌طور خاص توئيتر بر خيانت و طلاق؛ به اين نتيجه دست يافت که استفادۀ افراطي از فضاي مجازي به جنگ ميان شرکاي عاشقانه و آن نيز به‌نوبة خود به طلاق و خيانت زوج‌ها منجر مي‌شود.
آنزولا (2014)، در پژوهشي دربارۀ آمريکايي‌هايي که از فيس بوک استفاده مي‌کنند؛ به اين نتيجه دست يافت که بين استفاده از اينترنت و طلاق زوج‌ها، رابطۀ معناداري وجود دارد.
بنابراين سؤال اصلي اين پژوهش اين است که خيانت اينترنتي و عوامل مؤثر بر آن چيست و چه تأثیراتي بر نهاد خانواده و روابط زوجين دارد؟
با توجه به مباحث مذکور و نيز گسترش روزافزون ميزان استفادۀ افراطي از اينترنت در خانواده‌ها و افزايش بسيار مخاطبان فضاي مجازي، ضرورت تحقيق و پژوهش بيشتر در اين حوزه بيش از پيش احساس مي‌شود؛ بخصوص در زمينة تأثیرات منفي و مخرب خيانت اينترنتي بر خانواده و رابطة زوجين و نیز عوامل مؤثر بر شکل‌گيري خيانت اينترنتي، تحقيقات بيشتري لازم است تا انجام پذيرد.
اين مباحث و موضوعات ما را بر آن داشت که به‌بررسي مفهوم خيانت اينترنتي و عوامل مؤثر بر آن و تأثیرات خيانت اينترنتي بر نهاد خانواده و روابط زوجين بپردازيم. بي‌شک در مسير اين پژوهش، کتب و مقالات داخلي و خارجي بسياري راهگشاي کار ما بود.
تحقيقاتي از اين دست که به‌بررسي مفهوم و ماهيت خيانت اينترنتي و ارتباط آن با نهاد خانواده پرداخته، در نوشتارها و موضوعات و عناوين خارجي به‌وفور يافت مي‌شود؛ هرچند که اين موضوع تا حدود زيادي تازگي دارد. اما بي‌شک در تحقيقات و نوشتارهاي داخلي تعداد تحقيقاتي که به اين موضوع مهم و ضروري پرداخته‌اند، بسيار اندک است و آن تعداد کم هم، بيشتر از جنس مطالعات کمّي بوده و به‌صورت جزئي به اين مسئله پرداخته‌اند. مقاله حاضر به‌صورت کيفي به اين موضوع پرداخته است و از اين منظر، کاري نسبتاً جديد در اين حوزه به‌شمار مي‌آيد. اصولاً در هر موضوع و زمينه‌اي، ابتدا بايد با مباني و اصول مخصوص به آن حوزه آشنا شد. بنابراين لازم است محققان به‌صورت عميق به اين موضوع پرداخته و تحقيقات کيفي و بنيادي مناسبي در اين زمينه انجام دهند؛ زیرا عصر اينترنت، معضلات و مسائل خاص خود را به‌همراه دارد و غفلت از اين موضوع مهم مي‌تواند آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري، ازجمله آسيب‌هاي فرهنگي و اجتماعي، خودباختگي فرهنگي، تضعيف بنيان خانواده، طلاق عاطفي، بي‌بندو باري‌هاي جوانان و اقدامات هنجارشکنانه را در پي داشته باشد.
1. خيانت از منظر اسلام و قرآن
آنچه مسلم است قرآن و اسلام در همة زمان‌ها و مکان‌ها، و همیشه هدايت‌گر بشر بوده و هستند. بنابراين با توجه به محدويت‌ها، به اختصار اين مبحث را از منظر اسلام پيش خواهیم برد. لازم به ذکر است هرچند اسلام و قرآن در رابطه با خيانت در بستر اينترنت به‌مفهوم خاص کلمه صحبتي به‌ميان نياورده‌اند؛ اما بي‌شک توصيه‌ها و مفاهيمي که در رابطه با خيانت به‌مفهوم عام کلمه و همچنين خيانت زناشويي به‌مفهوم خاص کلمه در اسلام شده است، در رابطه با خيانت اينترنتي نيز کارساز و راهگشا خواهند بود.
خيانت ازجمله مفاهيمي است که قدمت آن به‌اندازۀ تاريخ زندگي بشر است. در قرآن و ساير روايات اسلامي به اين مفهوم اشاره شده است. خيانت در لغت به معناي ممانعت از حق است (قرشي، 1371، ج 2، 314)؛ و در کل به معناي اجتناب از پرداخت حقوقي است که انسان پرداختن و عمل به آن را متعهد شده و آن ضد امانت است. راغب اصفهاني مي‌گويد: خيانت و نفاق يکي هستند؛ اما به‌وسيلۀ پيمان‌شکني پنهاني است (راغب اصفهاني، 1412ق، ص 305). همچنين به معناي بي‌وفايي نيز مطرح شده است. در کتاب هدايت، خداوند براي افرادي که راه کفر را پيش گرفتند، به زنان نوح و لوط اشاره فرموده است؛ که اين دو زن تحت سرپرستي اين دو رسول که از بندگان شايسته ما بودند، قرار داشتند؛ اما به آن دو خيانت کردند و هم‌راهي و همنشيني با اين دو (پيامبر) نفعي به حالشان (در برابر عذاب الهي) نداشت؛ و به آنها گفته شد: به دوزخ وارد شويد، به‌همراه کساني که داخل مي‌شوند (تحريم: 10). اين دو زن به اين دو پيامبر خيانت کردند؛ البته خيانت آنها هيچ‌گاه منحرف‌شدن از مسير عفت نبود؛ چون‌که هيچ‌گاه همسر هيچ پيامبري آلوده بر گناه بي‌عفتي نبوده است (قرائتي، 1383، ج 4، ص 368). پيامبر اکرم فرمودند: شخصي که امانت‌دار نیست، ايمان ندارد (مجلسي، 1965، ج 74، ص 171). همچنين اميرمؤمنان علي مي‌فرمايند: امانت موجب رزق و روزي مي‌شود و خيانت باعث فقر مي‌شود (همان). در اسلام عوامل و زمينه‌هاي مختلفي در بروز خيانت بيان شده است؛ ازجمله:
ـ تضعيف ايمان و عقيده؛
ـ غلبۀ هوا و هوس در دنياپرستي؛
ـ غلبۀ حرص و طمع بر انسان؛
ـ دل‌بستگي به‌دنيا و مال و فرزند.
همچنين خيانت، ابعاد گوناگوني را تحت پوشش خويش قرار مي‌دهد؛ ازجمله خيانت در امانت، خيانت زناشويي، خيانت اينترنتي که محل بحث ماست. دين مبين اسلام براي پيش‌گيري از وقوع خيانت زناشويي، به اين موارد تأکید دارد: تأمين نيازهاي معقول و مشروع، تقويت پايه‌هاي ايمان، توجه به عواقب شوم خيانت در دنيا و آخرت، اصلاحات اجتماعي، تقويت بنيان‌هاي فکري و فرهنگي. پيامبر اكرم مي‌فرمايند: چهار چيز است که اگر يکي از آنها در خانه‌اي وارد شود، ويران گردد و هرگز برکت الهي آن را آباد نخواهد کرد: خيانت، سرقت، شرب خمر و زنا (مجلسي، 1965، ج 74، ص 172). بنابراين خيانت از هر نوع آن، بنا به فرمودة پيامبر اكرم موجب تباهي و ويراني بنيان خانه و خانواده مي‌گردد و چه‌بسا در روزگار ما نيز علل بسياري از عدم تفاهمات و ناسازگاري‌هاي زندگي زناشويي، همين خيانت‌هاي کوچک و بزرگي است که بسياري از ما از انجام آنان به‌خاطر نسيان و اشتغالات رومزۀ خويش ناآگاهيم؛ چراکه در روايات اسلامي آمده است که اگر حتي يکي از زوجين در زندگي مشترک خويش به استعمال بيش از اندازۀ عطر بپردازد و پس از آن از خانه خارج شود و استشمام اين عطر را در معرض حس بويايي افراد نامحرم و عابران قرار دهد، او به همسر خويش خيانت کرده است. بنابراين خيانت از کوچک‌ترين کارها که شايد در نظر عده‌اي خطا و خيانت محسوب نمي‌گردد، آغاز مي‌شود و تا رسيدن به اوج خود ادامه مي‌يابد.
مدل مفهومي خيانت اينترنتي از منظر اسلام
2. تعاريف و درک خيانت اينترنتي
تعريف خيانت اينترنتي زاييدۀ پيچيدگي و تازگي اين مفهوم است. هرتلين و پيرسي در مطالعات خود در سال (2006) به اين نتيجه رسيدند که تعريف خيانت اينترنتي متفاوت است و از فردي به فرد و حتي فرهنگي به فرهنگ ديگر متفاوت است. از جمله نظراتی که لازم است در خصوص خیانت اینترنتی مورد مطالعه و دقت قرار گیرد، دیدگاه پست‌مدرنيسم است. براساس این ديدگاه، حقيقت عيني و بيروني معيني وجود ندارد. درواقع حقيقت بر طبق مرجع قياس دروني خود فرد بيان مي‌شود و به‌همين سبب افراد قادر نيستند تجربيات ذهني همديگر را به‌نحو صحيح درک کنند. با توجه به اين ديدگاه، تعريف اشخاص در رابطه با خيانت اينترنتي متفاوت است و نمي‌توان تعريف خاص و ثابتي از خيانت ارائه کردد. به‌عنوان مثال، شخصي عواملي همچون رابطۀ جنسي، برقراري مخفيانۀ رابطه يا ارتباطات عاطفي همسرش با نامحرم در فضاي اينترنت را خيانت بداند (هرتلين و پيرسي، 2006)؛ درحالي‌که فرد ديگری اين موارد را خيانت به‌حساب نمي‌آورد. بر همين منوال، هر زوجي بر طبق تعهد و کاستي‌هايي که در روابط خود با ديگران برقرار ساخته، نگرش و تعريف خاصي نسبت به اين موضوع دارد. همچنین مي‌توان بيان کرد که علاوه بر نگرش شخصي زوجين و افراد جامعه در تعريف مفهوم خيانت اينترنتي، نگرش مذهبي و ديني و همچنين بافت فرهنگي جامعه نيز در ارائه تعريف اين مفهوم تأثیرگذار است. در حقيقت، خيانت اينترنتي جزئي از خيانت زناشويي است که در بستر محيط خانه و خانواده و در رابطه زوجين با هم نمود مي‌يابد (زولا، 2007). اما يکي از مهم‌ترين جنبه‌هاي خيانت، که خيانت اينترنتي هم از آن مستثنا نیست، پنهاني و مخفيانه بودن آن است (ويتي، 2003). طيف وسيعي از فعاليت‌ها، از سکس سايبري و چت جنسي گرفته تا درگيري عاطفي آنلاين، معاشقه، گپ‌زدن با افراد تصادفي، دروغ گفتن به تماس آنلاين و فعاليت‌هايي که با زندگي واقعي تداخل دارند، مي‌توانند مفهوم خيانت اينترنتي را پوشش دهند. ارتباط اينترنتي درواقع به رابطة جنسي و عاشقانه‌اي تعريف مي‌گردد که از راه ارتباط و تماس‌هاي سايبري شروع مي‌شود و از طريق گفت‌وگو‌هاي الکترونيکي به‌وسيلة ايميل، تجمعات اينترنتي مانند برگزاري گفت‌وگو‌هاي زندۀ مجازي در قالب پيام رسان‌ها و ساير برنامه‌هاي مجازي، اتاق‌هاي گفت‌وگو، بازي‌هاي چندجانبه و مشارکتي يا گروه‌هاي خبر و... تداوم پيدا مي‌کند (کوپر، 1998). اين ارتباط مي‌تواند به‌طور پايدار با شخصي ديگر يا با افراد مختلف در فضاي مجازي انجام پذيرد. اين رابطه، هنگامي مي‌تواند خيانت به‌حساب آيد که فرد به‌رغم داشتن يک رابطة متعهدانه با فردي در دنياي واقعيت، هم‌زمان، به‌طور پنهاني و فارغ از آگاهي شريک زندگي خويش با شخصي ديگر در بستر اينترنت نيز ارتباط عاطفي يا جنسي برقرار کند (خدمتگزار و همکاران، 1387، ص 43).
محققان تلاش‌هاي خود را بر روي ويژگي‌هاي خاصي متمرکز کرده‌اند که خيانت اينترنتي را از تجربيات مشابه آفلاين متمايز مي‌کند. به‌عنوان مثال (گرسون، 2011) در مقالة نظري خود، چهار ويژگي خيانت در فضاي مجازي را شناسايي کرد:
1. ناگهاني قرار گرفتن در معرض کشف فعاليت‌هاي پنهانيِ اغلب ناگهاني و آسيب زا براي شرکاء؛
2. مسائل مربوط به حريم خصوصي خاص به‌عنوان خيانت اينترنتي از زندگي مشترک به‌طور معمول که در فضاي مجازي اتفاق مي‌افتد؛
3. ماندگاري سابقۀ خيانت آنلاين که مي‌تواند حرکت و بازسازي و اعتماد را بين شرکاء و زوجين دشوارتر سازد؛
4. کيفيت اعتيادآور اينترنت که دسترسي آسان و هيجان بالاي آن و همچنين ناشناس بودن و عدم ارتباط حقيقي و واقعي، باعث افزايش استفاده و خاصيت اعتيادي آن مي‌شود.
بااين‌حال به نظر نمي‌رسد که همة اين ويژگي‌ها مختص اينترنت باشد. بنابراين تعريف دقيق و ثابتي نمي‌توان از مفهوم خيانت اينترنتي داشت؛ چراکه اين پديده نسبتاً جديد است و هنوز راه‌ها و قوانين مشخصي براي درک و قضاوت رفتار آنلاين مردم به‌طور کاملاً مشخص و بدون ايراد و خطا وجود ندارد و هنوز اين معيارها به مرحلة جامع و کاملي نرسيده‌اند و هنوز در دوران کودکي خود به‌سر مي‌برند. پس يک تعريف جامع و عيني که مورد توافق همگان باشد، وجود ندارد و مفهوم خيانت اينترنتي هنوز به‌طور نسبي تعريف و تفسير مي‌شود.
3. عوامل مؤثر در خيانت اينترنتي
در بحث پيرامون عوامل مؤثر بر خيانت اينترنتي و مشارکت افراد در فعاليت‌ها و رفتارهاي آنلاين، به‌طور خاص می‌توان به مدل‌هايي از آسيب‌پذيري‌هاي مرتبط با اينترنت اشاره کرد که اين عوامل شامل مقرون به صرفه‌بودن، ناشناس‌بودن و جنبۀ تقريبي داشتن و... است. به عقيده کوپر (1998) سه عامل اصلي وجود دارد که باعث افزايش گرايش افراد به استفاده از فضاي‌هاي ارتباطي اينترنتي شده و موجب جذابيت اين فضا براي انجام فعاليت‌هاي عاطفي و جنسي مي‌گردد. کوپر اين سه عامل را موتور سه‌گانه ناميد که عبارتند از:
1. در دسترس بودن: تعداد زيادي سايت اينترنتي در تمامي ساعات شبانه‌روز در دسترس هستند؛ اين ويژگي مهم به کاربران اينترنتي اين قابليت را مي‌دهد که در هر زماني و در هر ساعتي از شبانه‌روز و در هر نقطه‌اي از جهان، به‌وسيلۀ اينترنت با هم به‌سرعت ارتباط برقرار سازند.
2. کم‌هزينه بودن: با عنايت به اين شاخصه، بيشتر سايت‌ها و برنامه‌هاي گفت‌وگو در اينترنت، رايگان هستند و يا حداقل با پرداخت هزينه‌اي بسيار ناچيز در اختيار کاربران قرار مي‌گيرند؛ بنابراين هزينۀ دسترسي به اينترنت، نسبت به ساير هزينه‌ها در زندگي واقعي، به‌مراتب بسيار پايين‌تر است (آندروود، 2005).
3. عدم احراز هويت واقعي: بنا بر اين ويژگي از فضاي مجازي، کاربران اين بستر قادر هستند که بدون آنکه نام و هويت واقعي خود را در حساب مجازي خود منتشر کنند، با نام‌هاي جايگزين، مانند نام‌هاي مستعار و جعلي فعاليت کنند و همين امر موجب افزايش جرايم در بستر اين فضا شده است. کاربران مي‌توانند بدون هيچ نگراني از شناسايي توسط همسر و يا اطرافيان، در تعاملات آنلاين شرکت کنند و خود به چيزي تظاهر کنند که در دنياي واقعي آن نيستند و همچنين نقش‌هاي گوناگوني را ايفا کنند و تمامي واقعيت و حقايق را در رابطه با خويش مخفي کنند (پليزو، 2007).
آري در حقيقت هر آنچه که به‌سهولت در دسترس بشر قرار بگيرد و ارزان و باصرفه باشد و فعاليت در آن هم به‌صورت ناشناس و حتي با نام‌هاي جعلي و تقلبي امکان‌پذير باشد و نظارت جدي و قانوني از سوي مراجع ذي‌صلاح قانونگذار و مجريان آنها به‌درستي انجام نپذيرد، در رشد خيانت اينترنتي و ساير آسيب‌هاي اينترنتي مؤثر است. ضمن اينکه فضاي اينترنت به‌دليل جذابيت و جاذبة فوق‌العاده آن بسيار اعتيادآور است و امروزه بسياري از افراد چندين ساعت از وقت خويش را ناخواسته در اين فضا صرف مي‌کنند، بي‌آنکه برنامه‌اي جهت اين کار داشته باشند.
4. دلايل رشد و افزايش خيانت اينترنتي
مي‌توان عواملي را که بالا اشاره شد را به‌صورت زير نيز بيان کرد:
دلايلي که در رشد خيانت اينترنتي مؤثرند:
1ـ4. مقبوليت
بسياري از فعاليت‌ها و رفتارهايي که در دنياي واقعي نامناسب و خلاف واقع محسوب مي‌شوند و از نظر اجتماعي و مذهبي و فرهنگي ضدفرهنگ و ضدارزش محسوب مي‌شوند، در فضاي آنلاين و اينترنت قابل قبول هستند (به‌عنوان مثال، دسترسي به موضوعات جنسي، مشاهده پورنوگرافي اينترنتي) (دانيک، کوپر و منسون، 2003).
2ـ4. ابهام
همان‌طور که قبلاً نيز اشاره شد، براي تعاريف مسائل مشکل‌آفرين و چالش‌هايي که اينترنت و فضاي مجازي و آنلاين براي مردم و جامعه ايجاد کرده است، هنوز تعاريف مناسبي وجود ندارد و اين مسائل در هاله‌اي از ابهام قرار دارند و همين ابهام موجب شده که کاربران اين فضا تحريک بيشتري جهت فعاليت در اين فضا داشته باشند و با اين آسيب‌ها کاملاً آشنا نباشند.
3ـ4. انطباق
برآوردن نيازها و خواسته‌ها از طريق فعاليت‌هاي اينترنتي به‌طور بالقوه به کاربران اجازه مي‌دهد تا جنبه‌هاي هويتي متضاد، مانند زندگي الکترونيکي را تطبيق دهند (مثلاً در بستر اينترنت، رابطۀ چندهمسري آنلاين دارند؛ درحالي‌که تک‌همسري را حفظ مي‌کنند و با آن تطبيق و سازگار مي‌شوند). عوامل يادشده که سه مورد از مهم‌ترين عوامل مؤثر در خيانت اينترنتي است، در گسترش اين نوع از خيانت نقش دارند و موجب مي‌شود افراد بدون دغدغه و نگراني خاصي در آن فضا فعاليت کنند.
بنابراين همان‌طور که اشاره شد، خيانت در بستر اينترنت رو به گسترش و فزوني است که دلايل اين گسترش و فزوني هم به‌صورت اجمالي بيان گرديد؛ اما علاوه بر اين دلايل، بايد ويژگي‌هاي روان‌شناختي و شخصيتي افرادي که خيانت اينترنتي کرده‌اند يا حتي خيانت ديده‌اند نيز بررسي شود؛ چراکه قطعاً هر خيانتي، ازجمله خيانت اينترنتي در اثر کمبود‌ها و ناکامي‌ها و... آغاز مي‌شود و تدوام مي‌يابد.
5. تأثير خيانت اينترنتي بر زوجين و خانواده
خيانت يکي از شوک‌آورترين مفاهيم در روابط زوجين و خانواده‌ها و همچنين يکي از مسائل و مشکلات رايج امروز در روابط زناشويي است. در گذشته بيشتر ماهيت خيانت را بر خيانت جنسي تعريف مي‌کردند؛ اما بعدها مفهوم خيانت عاطفي نيز به خيانت جنسي اضافه شد که در اين نوع از خيانت، از صفا و صميميت عاطفي ميان زوج‌ها کاسته مي‌شود و روابط رو به سردي مي‌رود. همچنين با پيشرفت فناوري، خيانت از مفهوم سنتي خود فرا‌تر رفته و به خيانت اينترنتي و سايبري گسترش يافته است. خيانت اينترنتي علي‌رغم تفاوت‌هاي خود با خيانت در مفهوم سنتي‌تر آن شباهت‌هاي بسياري با اين مفاهيم از خيانت را دارد (عظيمي و همکاران، 1400).
خيانت از هر نوع مي‌تواند اعتماد را از ميان انسان‌ها از بين ببرد. به‌ويژه در خيانت اينترنتي اين مورد اهميت فراواني پيدا مي‌کند؛ زیرا رفتار خيانت‌آميز در اغلب موارد در خانه و در کنار خانواده و همسر و به‌صورت مخفيانه و پنهاني و دور از چشم بقيه اعضا خانواده در حال انجام است (آتوود و شوآرتر، 2002). روابط اينترنتي موجب ايجاد نوعي صميميت کاذب و زودگذر خيلي بالا در افراد مي‌شود؛ به‌طوري‌که آنها گمان مي‌کنند رابطه و احساس آنها خاص‌ترين و بهترين رابطه است (بان‌بريک، 2002)؛ درحالي‌که اکثر زوجين داشتن رابطه و فعاليت جنسي را در فضاي اينترنت رد مي‌کنند؛ اما تأثیر اين فعاليت‌ها که در فضاي اينترنت انجام مي‌پذيرد بر خانواده و روابط آنها غيرقابل چشم‌پوشي است. شايد بتوان گفت که روابط خانوادگي گرم و صميمي با فناوري سر ناسازگاري دارد و اين دو با هم همچون آب و آتش هستند؛ اما با آموزش صحيح و فرهنگ‌سازي نحوۀ استفادۀ صحيح و مطلوب از اين فضا مي‌توان خانواده و جامعه را تا حدودي از پيامدهاي نامطلوب آن، ايمن نگه داشت. بنابراين خيانت آنلاين مي‌تواند موجب سلب اعتماد زوجين، ايجاد آشفتگي و پريشاني در رفتار آنها، احساسات دوسوگرا، شوک و عصبانيت، مبارزه و کشمکش دروني با خود براي تدوام يا پايان دادن به اين رابطه (رابطه اينترنتي)، واکنش‌هاي عاطفي تلخ از تأثیرات کلي خيانت اينترنتي بر زوج‌ها و کانون خانواده است (اشنايدر، وايس و سامنو، 2012). همچنين مطالعات نشان داده است که تفاوت در جنسيت، در نوع نگاه و ديدگاه افراد به خيانت اينترنتي مؤثر واقع مي‌شود. مردان بيشتر در پي ارتباط جنسي و زنان بيشتر به‌دنبال روابط عاطفي و احساسي و دوستانه با فردي در بيرون از روابط زناشويي خود هستند (شپرد و همکاران، 1995 ). علاوه بر اين، زنان رفتارهاي بيشتري را به‌عنوان خيانت در بستر اينترنت به‌حساب مي‌آورند (ويتي، 2003). همچنين افراد در محيط خانواده، نگرش خيلي بدتري نسبت به فعاليت‌هاي جنسي سايبري شريک زندگي خود در قياس با فعاليت‌هاي احساسي و دوستانه اينترنتي دارند (آلج، 2009). علاوه بر اين، دلايلي براي اينکه به‌چه دليل مردان در قياس با زنان، به‌نحو مضاعف‌تري وابسته و گرفتار روابط اينترنتي مي‌شوند، گفته شده است. برخي معتقدند که مردان به‌خاطر فشار حاصل از نقشي که در گذشتة خودشان در ايجاد ارتباط عاشقانه در دنياي واقعي و مشقات و مشکلات اين کار داشتند، بيشتر به روابط و ارتباط در فضاي مجازي علاقه‌مند مي‌شوند؛ چراکه اين ارتباط‌گيري نسبت به فضاي واقعي بسيار ساده و راحت و ارزان است و با متحمل‌شدن فشار به‌مراتب کمتري ارتباط‌گيري مي‌کنند (کوپر و اسپورتالري، 1997). موارد ديگر مبني بر اينکه مردان به دلايلي ازجمله احساس تنهايي، عدم رضايت جنسي کافي در زندگي خود به خيانت اينترنتي روي مي‌آورند؛ به‌ويژه براي آن دسته از مرداني که تعهد و مسئوليت خود را نسبت به خانواده و کار خود حفظ مي‌کنند و نسبت به آن متعهد هستند، پي‌گيري روابط اينترنتي، يعني روابط زناشويي در اين فضا بسيار مناسب به‌نظر مي‌رسد؛ چراکه از نظر آنان اين روابط به‌دليل مخفيانه و پنهاني‌بودن و همچنين ناشناس بودن آنها در اين فضا با برخي ترفند‌ها و همچنين دسترسي راحت و فقدان مسئوليت و تعهد در فضاي اينترنت مناسب است. ويژگي‌هاي شخصيتي افراد نيز در بروز خيانت اينترنتي مؤثر است.
تحقيقات انجام شده نشان داده که عوامل شخصيتي افراد، مثل سطح کم وظيفه‌شناسي، (آويرام، آمچاي و همبرگر، 2005) ميزان بالاي خودشيفتگي مخصوصاً در خانم‌ها (همان)، روان‌پريشي، عوامل محيطي و فرهنگي، (خدمتگزار و همکاران، 1387)، ميزان و سبک دل‌بستگي زوجين (آندروود، 2005) و عوامل بين‌فردي اختلافات و تعارضات ميان زن و مرد (آويرام، آمچاي و همبرگر، 2005)، ناسازگاري و فقدان رضايت جنسي، داشتن فانتزي‌ها و علاقه‌هاي جنسي زياد يکي از زوجين در رابطۀ زناشويي، داشتن گرايشات جنسي خاص و متفاوت يکي از زوج‌ها (دوکان و مورگان، 2007)، مصرف مواد مخدر و الکل و دارو توسط هر دو يا يکي از آنها، عوامل جمعيت‌شناختي به‌ویژه جنسيت (آويرام، آمچاي و همبرگر، 2005) ميزان خودتمايزيافتگي طرفين (هرتلين و پاپرسي، 2005)، نبود صميميت بين طرفين (شاي، 1997) و نیز نبود مهارت کلامي و گفتاري و حل مسئله در بين زوجين (يانگ و همکاران، 2000). به‌علاوه افرادي که از لحاظ شغلي و مالي در وضعيت مناسب‌تري به‌سر مي‌برند، نسب به افرادي که در اين وضعيت نیستند، بيشتر مرتکب جرايم مربوط به خيانت اينترنتي و جنسي و روابط فرازناشويي مي‌شوند (اتکينز و همکاران، 2001). همچنين تحقيقات انجام‌شده تأکید کرده‌اند که خيانت اينترنتي در ميان زوجيني که در سنين پايين ازدواج کرده‌اند، بيشتر بوده است (آلج، 2009). البته اين موضوعات را نمي‌توان به همة فرهنگ‌ها و اجتماعات تعميم داد؛ چراکه تفاوت‌هاي فرهنگي هنوز هم وجود دارند؛ ضمن اينکه به اين دليل که موضوع خيانت اينترنتي موضوعي نسبتاً جديد است، بايد پژوهشگران در فرهنگ‌ها و جامعه‌هاي مختلف روي اين موضوع پژوهش انجام دهند تا درستي اين ادعا‌ها به استدلال مبدل شود. همچنين جامعۀ آماري و نمونه‌هاي آماري اين پژوهش محدود و اغلب گزينشي و در دسترس بودند.
6. راه‌حل و درمان خيانت اينترنتي
جهت حل معضل خيانت اينترنتي در درجه اول بايد به فرهنگ‌سازي بپردازيم و قبل از توزيع گستردۀ يک محصول و يا يک تکنولوژي، نحوۀ استفاده از آن، معايب و مزايا و آسيب‌هاي استفاده از آن را در اختيار تمامي افراد جامعه قرار دهيم. براي اين منظور بايد از مدارس، رسانه‌ها و ساير کانون‌هاي فکري و فرهنگي و اجتماعي جامعه کمک بگيريم و پژوهشگران به تحقيقات بيشتري در اين زمينه بپردازند. تقويت نگرش ديني و مذهبي نيز در افراد جامعه مي‌تواند در کنترل اين معضل کارساز گردد. کانون خانواده بايد مملو از آرامش و خوش‌بيني و اميدواري به آينده باشد و در آن اثري از يأس و خودکمتربيني و نوميدي نباشد، مطالعات نشان داده‌اند که هرچه زوجين داراي باورها و اعتقادات عميق‌تر مذهبي باشند، کمتر مرتکب خيانت، ازجمله خيانت اينترنتي مي‌شوند. بايد در کلاس‌هاي آموزش خانواده و حتي کلاس‌هاي قبل از ازدواج، مفهوم خيانت اينترنتي جايگاه مهمي در سرفصل‌هاي اين دروس داشته باشد، تا درخت استوار خانواده از ريشه مستحکم بنا شود. مفهوم خيانت اينترنتي در کشور ما مفهومي تازه و جديد است و هنوز از مباني نظري کافي برخوردار نیست و بايد در اين زمينه بيش از ساير موضوعات کار پژوهشي انجام گيرد و در اولويت قرار گيرد. نهادهاي قانونگذار بايد قوانين مناسبي جهت استفاده از اينترنت تدوين و اجرا کنند تا اين فضا به فضايي امن‌تر و مناسب‌تري تبديل شود و از ناهنجاري‌هاي اين فضا کاسته شود. مشاوران مدارس و روان‌شناسان و پزشکان و همچنين کارشناسان مذهبي بايستي با اين معضلات به نحو احسن آشنا باشند، تا بتوانند مراجعين و زوج‌هايي که جهت درمان اين مشکل به آنان مراجعه مي‌کنند را به‌درستي راهنمايي کنند.
بنابراين مي‌توانيم با انجام پاره‌اي از امور، آسيب‌هاي اين معضل را کاهش دهيم و آن را درمان کنيم؛ حتي مي‌توانيم با انجام به‌موقع و با برنامۀ اين اقدامات، نقش پيش‌گيرانه در بروز آسيب‌هاي ناشي از مشکلات خيانت اينترنتي داشته باشيم. چنان‌که گفته‌اند، پيش‌گيري مؤثر‌تر از درمان است. بنابراين در تکميل راه‌حل‌هايي که در اين قسمت ذکر گرديد، جهت اختصار راهکارهايي را جهت کاهش و پيش‌گيري از خيانت آنلاين به‌صورت اجمالي بيان مي‌کنيم و توضيحات و بحث‌هاي مفصل‌تر در اين باب را به تحقيقات آتي موکول مي‌کنيم. اين راهکارها عبارتند از:
ـ ايجاد و تدوين سرفصل‌هايي درباره خيانت اينترنتي در کتب آموزش خانوادۀ مدارس و دانشگاه‌ها؛
ـ موشکافي و واکاوي و بسط اين موضوع و انجام تحقيقات بيشتر توسط محققان و ارائۀ نتايج پژوهش‌ها به همة افراد بخصوص زوجين؛
ـ اختصاص دادن مبحث خيانت آنلاين به يکي از مباحث اصلي کلاس‌هاي قبل از ازدواج و اجبار جهت شرکت در اين کلاس؛
ـ آموزش و فرهنگ‌سازي استفاده صحيح و بجا از فضاي مجازي توسط نهادهاي مربوطه؛
ـ مديريت زمان استفاده از فضاي مجازي و محاسبه اتلاف و سوختن زمان‌هايي که در اين فضا سپري شده است و اختصاص اين زمان به‌هدر رفته به سايرکارهاي مفيد و با ارزش؛
ـ بومي‌سازي و متناسب‌سازي برنامه‌هاي پرکاربرد و پراستفاده اينترنتي متناسب با فرهنگ اصيل ايراني و اسلامي، جهت فرهنگ‌سازي بيشتر در استفاده و اجراي اين برنامه‌ها و همچنين تشديد کنترل و نظارت نهادهاي امنيتي فضاي مجازي، جهت رصد و پي‌گيري مجرمان سايبري و... تا احساس امنيت مجرمان اينترنتي در اين فضا به پريشاني و اضطراب بدل شود.
بنابراين ما مي‌توانيم با برنامه‌ريزي صحيح و مديريتي مطلوب در اين عرصه، بيشتر محدوديت‌ها و تهديدات را به فرصت‌هايي جهت رشد افراد جامعه مبدل سازيم و مشکلات و معضلات اجتماعي را به حداقل برسانيم.
نتيجه‌گيري
امروزه بستر اينترنت و فضاي مجازي در زندگي اکثر انسان‌ها در سرتاسر جهان رسوخ کرده و زندگي بدون آن غيرممکن و دست‌کم تا حدودي زيادي دشوار شده است و اهميت و کاربردهاي اين فضا بر کسي پوشيده نیست. در اين نوشتار به مطالعة مفهوم خيانت اينترنتي و ارائۀ تعريفي از چيستي اين مفهوم و تأثیرات خيانت اينترنتي بر خانواده پرداختيم و مؤلفه‌هاي مربوط به اين مفهوم را مطرح کرديم و به توضيح و تببين آن پرداختيم.
فضاي اينترنت تمامي ابعاد زندگي انسان ازجمله خانواده را نيز تحت تأثیر خود قرار داده؛ به‌گونه‌اي‌که مشکلات و چالش‌هاي خاصي را براي خانواده به ارمغان آورده است. ارائۀ تعريفي دقيق و ثابت از خيانت اينترنتي که مورد توافق همگان باشد، تا حدودي مشکل مي‌نمايد؛ اما در تعريف اين مفهوم بايد به شاخصه‌هايي همچون سکس سايبري، تبادل تصاوير جنسي، دوستيابي آنلاين و معاشقه و تماشاي پورنوگرافي آنلاين توجه کرد. اثراتي که خيانت اينترنتي بر خانواده و زوجين مي‌گذارد را مورد بررسي قرار داديم؛ ازجمله نگراني و پريشاني، افسردگي، عدم اعتماد به يکديگر، بدبيني و شکاکيت، منفي‌بافي که در اغلب اطراف درگير به خيانت اينترنتي مشاهده شده است. همچنين نتايج اين پژوهش همسو با نتايج پژوهش‌هاي گذشته، تأکید مي‌کند که خيانت اينترنتي موجب کم‌رنگ شدن و به سردي‌گراييدن روابط عاطفي ميان زوجين مي‌شود. همچنين عوامل مؤثر بر انجام خيانت اينترنتي را از نظر گذرانديم که اين عوامل شامل دسترسي راحت، هزينه کم، ناشناس ماندن کاربران، مقبوليت، مبهم بودن و انطباق است؛ و بنا بر همين عوامل، استفاده از اين فضا و جذابيت آن بسيار زياد است. در اين ميان راهکارهايي کلي و به‌صورت اجمالي جهت درمان و حتي پيش‌گيري از آسيب‌هاي ناشي از خيانت اينترنتي مطرح گرديد. در جامعۀ ما نيز استفاده از اينترنت و فضاي مجازي با شتاب فزاينده‌اي در حال گسترش است و چون بيشتر کاربران از نسل نوجوان و جوان هستند و همچنين قوانين و فرهنگ‌سازي درستي در اين زمينه انجام نپذيرفته، مشکلات و چالش‌هايي بزرگي براي جامعه و فرهنگ کشور ايجاد مي‌شود که هزينه‌هاي سنگيني را به ارمغان خواهد آورد. بنابراين انجام اقدامات در اين زمينه و برنامه‌ريزي صحيح براي آن از الزامات است.
- خدمتگزار، حسين و همكاران، 1387، بي‌وفايي همسران: روش‌هاي پيش‌گيري و رويارويي با بي‌وفايي، تهران، قطره.
- راغب اصفهاني، حسين‌بن محمد، 1412ق، المفردات في غريب القرآن، بيروت، دارالعلم.
- عظيمي، بي‌تا و همکاران، 1400، «پديدارشناسي رفتارهاي توجيه‌گر خيانت اينترنتي: سازوکارهاي رويارويي با تعارضات زناشويي»، مجله علوم پژشکي رازي، ش 2، ص 104ـ116.
- قرائتي، محسن، 1383، تفسير نور، چ يازدهم، تهران، مرکز فرهنگي درس‌هايي از قرآن.
- قرشي، علي‌اکبر، 1371، قاموس قرآن، چ ششم، تهران، دارالکتب الاسلاميه.
- کوپر، مانکوم، 1388، اينترنت: کمين اخلاقي، ترجمة حميد مرتضوي و بتول جباريان، تهران، دانژه.
- مجلسي، محمدباقر، 1965م، بحارالانوار، بيروت، مؤسسة الوفا.
- Alge, S. B. A., 2009, Lithuanians' attitudes toward internet infidelity and its correlates [Dissertation],. Denton, Texas, Texas Woman's University.
- Apostolou, M., 2019, "Why Greek-Cypriots cheat? The evolutionary origins of the big- five of infidelity", Evolutionary Behavioral Sciences, N. 13(1), p. 71-83.
- Atkins, D. C; Jacobson, N. S & Baucom, H., 2001, "Understanding infidelity: Correlates in a national random sample", Journal of Family Psychology, N. 15, p. 735-749.
- Atwood, J. D & Schwartz, L., 2002, "Cybersex: The new affair treatment considerations", Journal of Couple and Relationship Therapy, N. 1(3), p. 37-56.
- Aviram, I & Amichai-Hamburger, Y., 2005, "Online infidelity: Aspects of dyadic satsifaction, self-disclosure, and narcissism", Journal of Computer-Mediated Communication, N. 10(3), article 1.
- Alenzuela, S., Halpern, D., James, E. and Katz, b., 2014, "Social network sites, marriage well-being and divorce", Survey and state-level evidence from the United States Journal of Computers in Human Behavior, N. 36, p. 94-101.
- Bonebrake, K., 2002, "College students' Internet use, relationship formation, and personality correlates", CyberPsychology and Behavior, N. 5 (6), p. 551-557.
- Clayton, R. B., 2014, "The third wheel: The impact of Twitter on relationship infidelity and divorce", Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, N. 17, p. 425–430.
- Cooper, A & Sportolari, L, 1997, "Romance in cyberspace: Understanding online attraction", Journal of Sex Education and Therapy, N. 22, p. 7-14.
- Cooper, A., 1998, "Sexuality and the Internet: Surfing into the new millennium", CyberPsychology & Behavior, N. 1, p. 181-187.
- Cooper, A; Mansson, S; Daneback, K; Tikkanen, R & Ross, M. W., 2003, "Predicting the future of Internet sex: Online sexual activities in Sweden", Sexual and Relationship Therapy, N. 18, p. 277-291.
- Docan-Morgan, T & Docan, C. A., 2007, "Internet infidelity: Double standards and the differing views of women and men", Communication Quarterly, N. 55, p. 317-342.
- Gerson, M., 2011, "Cyberspace betrayal: Attachment in an era of virtual connection", Journal of Family Psychotherapy, N. 22, p. 148–156.
- Gordon, K. C, Baucom, D. H., Snyder, D. K., 2008, "An integrative intervention for promoting recovery from extramarital affairs", Journal of Marital and Family Therapy, N. 30(2), p. 213-231.
- Hertlein, K. M, & Piercy, F. P., 2006, "Internet infidelity: A critical review of the literature", The Family Journal: Counseling and Therapy for Families and Couples, N. 74, p. 366-371.
- Mileham, B. L. A., 2007, "Online infidelity in Internet chat rooms: an ethnographic exploration", Computers in Human Behavior, N. 23(3), p. 11-31.
- Özgün, S., 2010, The predictors of the traumatic effect of extramarital infidelity on married women: Coping strategies, resources, and forgiveness, PhD Dissertation, Orta Doğu Üniversitesi, Ankara.
- Peluso, P. R., 2007, "Infidelity: A Practitioner s Guide to Working with Couples" in Crisis, New York, Routledge Press.
- Schneider, J. P., Weiss, R., & Samenow, C., 2012, "Is it really cheat- ing? Understanding the emotional reactions and clinical treatment of spouses and partners affected by cybersex infidelity", Sexual Addiction & Compulsivity: The Journal of Treatment & Preven- tion, N. 19, p. 123–139.
- Shaw, J., 1997, "Treatment rationale for Internet infidelity", Journal of Sex Education and Therapy, N. 22(1), p. 29-34.
- Sheppard, V. J; Nelson, E. S & Andreoli-Mathie, V., 1995, "Dating relationships and infidelity: Attitudes and behaviors", Journal of Sex and Marital Therapy, N. 21(3), p. 202-212.
- Underwood, H & Findlay, B., 2004, "Internet relationships and their impact on primary relationships", Behaviour Change, N. 21, p. 127-140.
- Underwood, H., 2005, Who goes there? Demographics, personality and attachment style of those involved in Internet affairs, Unpublished Doctoral dissertation, Swinbum University, Australia.
- Weiser, D. A., Weigel, D. J., Lalasz, C. B., & Evans, W. P., 2017, "Family background and propensity to engage in infidelity", Journal of Family Issues, N. 38(15), p. 2083-2101.
- Whitty, M. T., 2003, "Pushing the wrong buttons: Men's and women's attitudes toward online and offline infidelity", CyberPsychology & Behavior, N. 6, p. 569-579.
- Young, K. S; Griffin-Shelley, E; Cooper, A., OMara, J & Buchanan, J., 2000, "Online infidelity: A new dimension in couple relationships with implications for evaluation and treatment", Sexual Addiction & Compulsivity, N. 7, p. 59-74.
- Zola, M. F., 2007, "Beyond infidelity-related impasse: An integrated, systemic approach to couples therapy", Journal of Systemic Therapies, N. 26(2), p. 25-41.
