معرفت

تقویت معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت
در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با تأکید بر اقدام‌پژوهی
(مورد مطالعه: دبستان صدیقه گیوه‌چیان)
مليحه بادي          / كارشناس ‌ارشد تاريخ و فلسفه آموزش و پرورش دانشگاه قم    m.badi8980@gmail.com
دريافت: 20/08/1403                    پذيرش: 24/02/1404
چکیده
تحقیق حاضر با هدف تقویت حس علاقه، محبت و معرفت نسبت به اهل‌بیت در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در دانش‌آموزان پایۀ دوم شامل 32 نفر، دبستان دخترانه صدیقه گیوه‌چیان1 واقع در ناحیه 1 در سال تحصیلی 1402ـ1401 انجام شده است. مدل پژوهش کیفی و رویکرد آن توصیفی ـ تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، مصاحبه، مطالعه و مشاهده عملکرد دانش‌آموزان در مورد میزان توجه و علاقه‌مندی به زندگی 14 معصوم بود که مورد پژوهش قرار گرفت. درواقع عدم دسترسی به کتاب‌هایی در زمینه اهل‌بيت، عدم مطالعه در مورد مسائل مذهبی، حضور کمرنگ در مراسم‌ و مجلس‌های مذهبی و... باعث به وجود آمدن احساس فاصله دانش‌آموزان از زندگی بزرگواران شده بود و اجرای راه‌حل‌هایی همچون فعالیت‌هایی برای آراستگی ظاهری محیط کلاس و بالا بردن روحیه معنوی دانش‌آموزان در مدرسه، غنی‌سازی منابع مورد مطالعه از زندگی اهل‌بیت در کتابخانه کلاس و طرح مروجان محبت و معرفت اهل‌بیت در خانواده و جامعه، موجب علاقه و معرفت بیش از پیش نسبت به اهل‌بیت در قلب و ذهن دانش‌آموزان شد. علاوه بر آن، اجرای راه‌حل‌های مذکور، اهداف دیگری همچون حس همکاری، افزایش اعتماد به نفس و احترام متقابل نسبت به یکدیگر را نیز تقویت نمود.
کلیدواژه‌ها: محبت، معرفت، اهل‌بیت (ع)، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، دانش‌آموزان پایۀ دوم. 
مقدمه
 
تربیت انسان از موضوعاتی است که همواره مورد توجه جامعه‌های انسانی بوده و هست؛ زیرا نقش اساسی در رشد و تعالی فرد و جامعه دارد. این نقش چنان برجسته و انکارناشدنی است که برخی گفته‌اند انسان بودن انسان نیز در گرو تربیت است.
بدین‌ترتیب بررسی سیره تربیتی پیامبر و اهل‌بیت می‌تواند چراغی فراروی مربیان و والدین در تربیت نسل جدید باشد و تاریکی‌های این مسیر سخت و پرمخاطره را برای آنان روشن سازد (داودی و حسینی‌زاده، 1391، ص4-3).
بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، یافته‌ها نشان می‌دهد که یکی از ساحت‌های تعلیم و تربیت، تعلیم و تربیت دینی و اخلاقی است که تعلیم و تربیت بر اساس آن صورت می‌گیرد. درواقع از مهم‌ترین عرصه‌هایی که در سند تحول بنیادین به آن پرداخته شده، ساحت تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی است که شامل تدابیر و اقداماتی برای شکوفا شدن این زمینه از استعدادهای کودکان است (فاتحی و ديگران، 1394). یکی از اهداف ساحت اعتقادی، عبادی در دوره ابتدایی این است که با مطالعه روش زندگی و آموزه‌های اخلاقی پیشوایان دینی (عزت نفس، تکریم والدین، احترام به طبیعت و دیگران، وفای به عهد) و شناخت احکام مورد نیاز، الگوهایی را برای عمل صالح شناسایی و در زندگی به کار گیرند (شورای عالی آموزش و پرورش، 1397، ص100).
یکی از راه‌های دستیابی به این هدف محبت است. ازآنجاکه محبت یک عاطفه اساسی، سازنده شخصیت و رشددهنده آدمی به سوی کمال است و با ایجاد محبت، روح محبوب و محب به هم پیوند می‌خورد. در این میان چه محبتی برای یک مسلمان، بهتر از محبت اهل‌بيت‌ اکسیری که اگر در وجود هر مسلمانی قرار گیرد، مس وجودش را طلا می‌کند. درواقع دلبستگی‌ مسلمانان به ائمۀ اطهار زمینه بهتری برای تربیت صحیح و کسب سجایای اخلاقی و انسانی پدید می‌آورد. کودکان و نوجوانانی که با اهل‌بیت مرتبط هستند، به مراتب کمتر در معرض انحراف و خصلت‌های ناپسند و آلودگی‌های اخلاقی قرار می‌گیرند. بنابراین ایجاد عشق به اهل‌بیت، در قلب فرزندان، می‌تواند زمینۀ تربیت صحیح دینی را در وجود آنان شکوفا نموده و آنان را از انحرافات و کجروی‌ها باز دارد (ر.ک. طبسی، 1389، ص33).
یکی از مهم‌ترین وظایف خانواده‌ها و مراکز آموزشی، انتقال ارزش‌های دینی مانند معرفت و محبت اهل‌بیت به کودکان است. برای این منظور مربیان و پدر و مادران نیز باید با اخلاق و سیره معصومان آشنا باشند تا بتوانند کودکان خود را در این راه هدایت نمایند. در میان مؤلفان و نویسندگان نیز، فراوانند کسانی که در خصوص معرفت و حب اهل‌بیت و کاربردی کردن آن در زندگی، مطالب ارزشمندی را به رشتۀ تحریر درآورده‌اند که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌گردد:
مقالۀ «راه‌های ایجاد محبت اهل‌بیت در نوجوانان و جوانان» (محدثی، 1378)، راه‌های ایجاد محبت به اهل‌بیت را بیان می‌نماید. ازجمله بیان فضیلت‌های اهل‌بیت به نوجوانان و جوانان، طرح نیازمندی انسان به این محبت و بهره‌مندی از آن، ارزش جلوه دادن محبت اهل‌بیت، تعظیم و تکریم آنان، معرفی کتب، نگارش مقاله، شعر و... .
کتاب عشق برتر؛ راه‌های ایجاد محبت اهل‌بیت در کودکان و نوجوانان (محدثی، 1393)؛ نويسنده معتقد است آموختن نام‌های اهل‌بیت به همراه چیزهای زیبا مانند گل‌های قشنگ، پرندگان زیبا و...؛ یاد و نام آنان را تداعی می‌کند. همچنین ایجاد فضای روحی و معنوی و بیان صفات برجسته اهل‌بیت مانند عدالت، شجاعت، سخاوت و... و یاد دلاوری‌های و کرامت‌هایشان در این زمینه مفید خواهند بود.
پژوهش «چگونه توانستم با اقدام‌پژوهی حس علاقه و محبت بیشتری را نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزانم تقویت کنم؟» (نجفي، 1398)، که جامعۀ آماری آن 30 نفر از دانش‌آموزان پایۀ پنجم ابتدایی رودان بوده است. پس از بحث در مورد اهمیت محبت به اهل‌بیت و بررسی نظرات مختلف، به نتایج ارزشمندی دست یافت. نويسنده اظهار داشت: ارتباط مستمر با اولیا باعث شد که جریان امورات آموزشی و تربیتی آنها خوب شکل گیرد و هدایت محیط کلاس به سمت و سوی شناخت ائمه برود و همچنین غنی کردن کتابخانه مدرسه با کتابچه‌های دست ساز توسط دانش‌آموزان با موضوع داستان‌هایی از کتاب هدیه‌های آسمان دوم تا ششم و طراحی تقویم روزهای تولد و شهادت چهارده معصوم نیز در دستیابی به اهداف پژوهش بسیار مؤثر بود.
با توجه به تمام مشاهدات و اطلاعاتی که جمع‌آوری گردید، و بر اساس وظیفه خطیر الهی و تعهد شغلی خود و احساس مسئولیتی که در برابر دانش‌آموزانم داشتم، تصمیم گرفتم ابتدا علل بی‌علاقگی و عدم فعال بودن دانش‌آموزان را نسبت به مباحث ائمه و اهل‌بیت ریشه‌یابی کنم و سپس به حل آن مبادرت ورزم. انگیزه بنده به‌عنوان آموزگار پایۀ دوم ابتدایی این بود که با استعانت از خداوند متعال و استفاده از نقطه نظرات همکاران و صاحب‌نظران، به بررسی موانع ایجادشده پرداخته و همچنین با بهره‌مندی از روش‌های گوناگون، تجربیات و راهکارهای ابتکاری، علاوه بر ایجاد و افزایش معرفت و علاقه‌مندی آنان به مباحث ائمه و اهل‌بیت مهارت‌هایی را در رابطه با این موضوع مهم ایجاد کنم و همچنین روش‌ها و طرح‌های مناسبی را جهت علاقه‌مندی آنان در عملی کردن این مباحث در زندگی روزمره‌شان فراهم نمایم. مسئله‌ای که برایم مطرح شد این بود که با توجه به محور بودن دانش‌آموز در فعالیت‌های کلاس، در راستای هدف این اقدام‌پژوهی، چه کارهای عملی را می‌توان ارائه نمود تا میزان معرفت، محبت و علاقه‌مندی دانش‌آموزان به مباحث اهل‌بیت بیشتر شود؟
ازآنجاکه هدف کلی این مطالعه، افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان با توجه به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. بنابراین رویکرد اقدام‌پژوهی مناسب تشخیص داده شده است. این پژوهش در سال تحصیلی 1402-1401 در پایۀ دوم مقطع ابتدایی دبستان دخترانه صدیقه گیوه‌چیان1 واقع در ناحیه 1 آموزش و پرورش شهر قم و با فراوانی 32 دانش‌آموز انجام شده است. اقدام‌پژوهی یک روش پژوهش نظام‌‌مند عملی است که می‌تواند در حل مشکل موجود در مدرسه و کلاس درس به معلمان کمک کند. مسئله مورد نظر، فعالیت کم و بی‌توجهی دانش‌آموزان نسبت به موضوعات مربوط به دین و اهل‌بیت بوده و بر این اساس، پژوهشگران با استفاده از روش‌های علمی به منظور کسب داده‌های لازم، از منابع گوناگون تحقیق مانند: مشاهده، مصاحبه با مدیر، همکاران و اولیای دانش‌آموزان و مطالعه، به تجزیه و تحلیل آنها جهت شناسایی عوامل مؤثر در ایجاد مسئله و یافتن راه‌حل‌های پیشنهادی پرداختند. پژوهش در عمل نوعی تحقیق توصیفی است. در پژوهش عملی پژوهشگر تلاش می‌کند وضعیت نامطلوب یا نامعین موجود را به وضعیت مطلوب یا معین تغییر دهد.
1. یافته‌های پژوهش
1ـ1. گردآوری اطلاعات اولیه (شواهد 1)
به‌منظور مشخص کردن مسئلۀ ذکرشده در اوایل سال تحصیلی 1402-1401 جهت گردآوری داده‌ها، از روش‌های متعددی استفاده نمودم.
الف. مشاهده
منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه، ویژگی یا رفتار و گفتار فرد یا افراد از راه حواس و یا سایر راه‌های ادراکی (کمک گرفتن از ابزار خاص) می‌باشد (سیف، 1394، ص48).
بر اساس بخشی از مشاهداتی که انجام شد دریافتم، کتابخانه کلاسی که از ابتدای سال تشکیل داده بودم، غنی و پربار از مطالب دینی و مذهبی نبود، بنابراین از دانش‌آموزان خواستم که لیست کتاب‌های در منزلشان که به کتابخانه اهدا کردند را برایم بیاورند. پس از جمع‌آوری لیست کتاب‌هایشان، آنها را به پنج گروه کتاب‌های علمی، آموزشی، ادبیات، تخیلی و دینی ـ مذهبی دسته‌بندی کردم و اطلاعات زیر به دست آمد.
ردیف    موضوع کتاب‌ها    فراوانی    درصد فراوانی
1    علمی    25    77/27
2    آموزشی    30    33/33
3    تخیلی    15    66/16
4    ادبیات    13    44/14
5    دینی‌ ـ مذهبی    7    80/7
مجموع    90    100
جدول 1. جدول فراوانی و درصد فراوانی کتاب‌های غیردرسی دانش‌آموزان پایه دوم (32 نفر)
جدول (1) نشان می‌دهد که دانش‌آموزان از مجموع 90 کتاب غیردرسی که در منزل داشتند و به کتابخانه کلاس اهدا نمودند، درصد موضوعات علمی (77/27%)، آموزشی (33/33%)، تخیلی (66/16%)، ادبیات (44/14%) و دینی‌ ـ مذهبی (80/7%) می‌باشند که درواقع بیشترین درصد فراوانی مربوط به موضوعات علمی، آموزشی، تخیلی و ادبی است و در این میان کتاب‌های دینی ـ مذهبی درصد فراوانی بسیار کمی را به خود اختصاص داده‌اند و با توجه به هدف اقدام‌پژوهی، این امر قابل قبول به نظر نمی‌رسید.
در مشاهداتی دیگر نیز به‌منظور آگاهی بیشتر از میزان معرفت و محبت دانش‌آموزان نسبت به اهل‌بیت، با دقت، طرز رفتار و عکس‌العمل‌های آنان را حین شنیدن داستان‌های مذهبی و اخلاق و سیره اهل‌بیت به صورت مستمر مشاهده و یادداشت نمودم. درواقع سعی کردم در موقعیت‌هایی با شمارش شاخص‌هایی که مد نظر بود و از قبل تهیه کرده بودم در حین نقل از سیره و برکات ائمۀ اطهار رفتار آنها را در فرم رفتار (چک لیست) تهیه شده، ثبت نمایم.
ردیف    رفتار و عملکرد مشاهده شده در دانش‌آموزان    فراوانی    درصد فراوانی
1    کنجکاوی و پرسیدن سؤال    3    38/9
2    سکوت    7    88/21
3    یادداشت‌برداری    2    25/6
4    با علاقه‌مندی گوش دادن    5    62/15
5    عدم باورپذیری    9    12/28
6    در فکر فرورفتن    2    25/6
7    سایر رفتارها مانند خود را مشغول کاری کردن و...    4    50/12
مجموع    32    100
جدول 2. توزیع فراوانی و درصد میزان فراوانی عملکرد مشاهده شده در دانش‌آموزان پایه دوم حین شنیدن کرامات و زندگی‌نامه اهل‌بیت (32 نفر)
جدول (2) نشان می‌دهد که فقط (38/9%) از دانش‌آموزان حین شنیدن کرامات و سیره اهل‌بیت کنجکاو هستند و سؤال می‌پرسند، (25/6%) نیز یادداشت‌برداری می‌کنند و (25/6%) به فکر فرو می‌روند و تنها (62/15%) با علاقه‌مندی گوش می‌دهند. حدود (88/21%) از دانش‌آموزان در این مواقع سکوت می‌کنند و فعالیتی ندارند، (12/28%) موارد شنیده و دیده شده را باور نمی‌کنند و (50/12%) نیز خود را به کارهایی مانند مشغول کردن با وسایل خود و... سرگرم می‌سازند که متأسفانه پس از گذشت دو ماه از سال تحصیلی، این امر نیز قابل قبول به نظر نمی‌رسید.
ب. مصاحبه
مصاحبه یک ابزار سنجش است که به کمک آن اطلاعات موردنیاز از راه ارتباط مستقیم و دوجانبه گردآوری می‌شود (سیف، 1394، ص48).
به منظور دستیابی به اطلاعات بیشتر در رابطه با میزان انجام پژوهش و تحقیق از دانش‌آموزان، والدین، مدیر و معاون محترمه مدرسه سؤالات زیر پرسیده شد:
- مصاحبه با مدیر آموزشگاه
شما فعالیت‌های مذهبی دانش‌آموزان بنده را در برنامه‌ها و مراسم‌های مدرسه دیده‌اید یا برخی اوقات به کلاسم مراجعه کرده‌اید، نظرتان در مورد اطلاعات آنان در این زمینه چیست؟
پاسخ مدیر محترمه این‌‌گونه بود که دانش‌آموزان اطلاعات کمی دارند و شاید یکی از دلایل آن والدین و مشغله‌های کاری آنان و جذاب کردن محیط‌های دیگر برای دانش‌آموزان باشد.
- مصاحبه با معاون پرورشی
ایشان معتقد بود که با توجه به اینکه سن دانش‌آموزان کم است و در پایه دوم ابتدایی تحصیل می‌کنند، اطلاعات کافی در زمینه اهل‌بیت ندارند و می‌توان با استفاده از شعر، نمایش، قصه‌گویی، دکلمه و... آنها را با بخش‌هایی از زندگی اهل‌بیت آشنا نمود.
- مصاحبه با اولیا
1. به نظر شما اطلاعات دانش‌آموزان در مورد اهل‌بیت چگونه است؟
2. شما چه اقداماتی در این زمینه انجام داده‌اید؟
پاسخ‌های اولیا به شرح زیر بود:
فکر کنم در مدرسه به خوبی به بچه‌ها آموزش داده نشده و در خانه هم ما این موقعیت‌ها را فراهم نکردیم و می‌توانم بگویم اطلاعات کمی دارد. البته در مورد این بزرگواران در منزل سؤالاتی می‌پرسد من هم با توجه به میزان آگاهی خودم او را راهنمایی می‌کنم، اما دوست دارم فرزندم اطلاعات جامع‌تری داشته باشد؛
خودم اطلاعات خوبی در این زمینه داشتم. حتی در زمان کودکی نیز اطلاعات خوبی در این زمینه داشتم، اما حس می‌کنم فرزندم اطلاعات کمی در این زمینه دارد. درواقع من همیشه به دنبال کتاب‌هایی در این زمینه‌ها می‌گردم، اما در بازار کتاب‌های مناسب زیادی در دسترس نیست؛
تا به حال به این موضوع فکر نکرده‌ام. در دوران کودکی سؤالاتی می‌پرسید، اما تازگی‌ها و طی این دو سال اخیر نپرسیده است و به دلیل مشغله‌های فراوان فرصت نشد به این نکته توجه کنم؛
به فرزندم حق می‌دهم که اطلاعات کمی داشته باشد. با این سؤال شما احساس مسئولیتی را که فراموش کرده بودم برایم یادآوری نمودید. من در این زمینه کوتاهی کردم. در مراسم‌ها به دلیل اینکه کوچک است و نمی‌فهمد امتناع کرده‌ام، درصورتی‌که خودمان در کودکی در این مراسم‌ها بوده‌ایم.
- مصاحبه با دانش‌آموزان در ارتباط با کتاب‌هایشان
دختر گلم، نام کتاب‌های غیر درسی‌ات در منزل که به کتابخانه کلاس اهدا کردی را بنویس.
پاسخ‌های دانش‌آموزان بدین صورت بود:
واقعاً جدی جدی!
هر کسی جز خودم
سک سک من بردم
پروانه طلایی
حسنی و گاو بلا
این طرف زرشک، آن طرف تمشک و... .
ج. مطالعه
ازآنجاکه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در بخش‌های هدف‌های عملیاتی در قسمت راهکارهای 2ـ2 و 3ـ2 به تقویت شایستگی‌های اخلاقی، اعتقادی و تعمیق تقوای الهی و مهارت خویشتنداری دانش‌آموزان با استفاده از فرصت ایام الله، برگزاری مراسم آگاهی‌بخش و نشاط‌انگیز در اعیاد و وفیات، حضور فعال و مشارکت دانش‌آموزان در محافل، مجالس و اماکن مذهبی و تقویت انس به دعا و توسل اشاره شده است (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390، ص34)، بر آن شدم تا با چند تن از اساتید محترم در مورد چگونگی افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان، مشورت نمایم که ایشان کتاب‌ها و پژوهش‌هایی را در این زمینه، معرفی کردند. پس از تهیه و مطالعه کتاب‌های مورد نظر، نکاتی که به نظرم مناسب و مفید بود را یادداشت نمودم که در راه‌حل‌های پیشنهادی به آنها اشاره می‌گردد.
پس از بررسی، مطالعه، مشاهده رفتار و عملکرد دانش‌آموزان و پاسخ‌های مدیر، معاون، اولیا و دانش‌آموزان به سؤالات مصاحبه‌ها به تجزیه و تحلیل و تفسیر مشاهدات و پاسخ‌ها پرداخته و دریافتم که عواملی که موجب کاهش سطح معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان شده بود، به شرح زیر است:
ـ کمبود منابع مورد مطالعه در خصوص اخلاق و سیره معصومان؛
ـ عدم شناخت کافی دانش‌آموزان از موضوع ذکر شده به جهت شرایط سنی‌شان؛
ـ حضور کمرنگ دانش‌آموزان در مراسم و مجلس‌های مذهبی؛
ـ بی‌میلی دانش‌آموزان هنگام شنیدن داستان‌های مذهبی و زندگی اهل‌بیت و انجام کارهایی مانند سکوت کردن و عدم فعالیت، عدم باورپذیری شنیده‌ها و دیده‌ها، سرگرم کارهای دیگر شدن و...؛
ـ عدم جذابیت فضای کلاس و تدریس‌هایی که موضوعاتی مرتبط با اخلاق و سیره اهل‌بیت دارند؛
ـ استفاده محدود از روش‌های مشارکتی، فعال و بازی در ارائه دروس مرتبط با اخلاق و سیره اهل‌بیت.
2ـ1. راه‌حل‌های پیشنهادی
پس از گردآوری داده‌های لازم از طریق مطالعه کتاب‌ها، مجلات و تحقیقات انجام‌شده، مصاحبه با کادر مدرسه، اولیا و دانش‌آموزان، مشاهده دقیق دانش‌آموزان در کلاس، به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته و به راه‌حل‌های پیشنهادی زیر دست یافتم:
ـ الگوسازی (این راه‌حل پیشنهادی از کتاب اهل‌بیت از اکبر پیروی بوده است)؛
ـ بیان خوبی‌ها و زیبایی‌های اهل‌بیت (این راه‌حل پیشنهادی از کتاب عشق برتر از جواد محدثی بوده است)؛
ـ برپایی مراسم یا شرکت در مجلس‌های مذهبی (این راه‌حل پیشنهادی از مقاله راه‌های ایجاد محبت نسبت به اهل‌بیت در کودکان و نوجوانان از زهرا سنچولی و ابراهیم ولایتی ثابت بوده است)؛
ـ تعظیم و تکریم اهل‌بیت (این راه‌حل پیشنهادی از کتاب آثار محبت اهل‌بیت در قرآن و روایات از زینب مرادیان بوده است)؛
ـ ایجاد فضای روحی و معنوی (این راه‌حل پیشنهادی از کتاب عشق برتر از جواد محدثی بوده است)؛
ـ غنی‌سازی کتابخانه کلاس با منابع مورد مطالعه از زندگی اهل‌بیت و اجرای زنگ کتابخوانی با محوریت اخلاق و سیره اهل‌بیت (این را‌ه‌حل پیشنهادی خود اقدام‌پژوه بوده است)؛
ـ با ارتباط و خدمات و جنبه‌های عاطفی (این راه‌حل پیشنهادی از کتاب جواهر معنوی در بیانات حضرت آیت‌الله امجد بوده است)؛
ـ ارزش جلوه دادن محبت اهل‌بیت (این راه‌حل پیشنهادی از مقاله راه‌های ایجاد محبت اهل‌بیت در نوجوانان و جوانان از جواد محدثی بوده است)؛
ـ اطاعات از خداوند و اهل‌بیت و بیزاری از دشمنان آنان (این راه‌حل پیشنهادی از کتاب محبت اهل‌بیت در کودکان و نوجوانان از زینب نادی و رضا روستایی بوده است)؛
ـ طرح مروجان اخلاق و سیره اهل‌بیت در خانواده و جامعه (این را‌ه‌حل پیشنهادی خود اقدام‌پژوه بوده است)؛
ـ افزایش معرفت نسبت به اهل‌بیت از طریق آموزش‌های مشارکتی، گروهی و به روش بازی (این را‌ه‌حل پیشنهادی خود اقدام‌پژوه بوده است).
3ـ1. انتخاب راه‌حل‌ها
انتخاب چندین راه‌حل از میان راه‌حل‌های پیشنهادی گوناگون، نیاز به دقت خاصی داشت. ازاین‌رو به جا و شایسته دیدم، قبل از انتخاب راه‌حل‌ها، بار دیگر روش‌های تربیت اخلاقی در قالب افزایش معرفت و محبت به اهل‌بیت را بررسی کنم. بدون شک میزان موفقیت و تغییری که در وضعیت موجود حاصل می‌شد، بستگی به قدرت و توان بخشی راه‌حل‌ها داشت. بر این اساس، بادقت و توجه به این موضوع از میان راه‌حل‌های پیشنهادی، برخی از آنها را انتخاب نمودم. قابل ذکر است بعضی از راه‌حل‌ها که با یکدیگر مرتبط بودند را در هم ادغام کرده و در قالب یک راه‌حل ارائه نمودم. همچنین، در بطن هر کدام از راه‌حل‌های زیر، یک یا چند راه‌حل برای افزایش حبّ اهل‌بیت نهفته شده بود و انجام آنها نیز، ترتیب زمانی نداشت؛ چراکه هر کدام به نوعی به یکدیگر مرتبط و درهم‌تنیده شده بودند. راه‌حل‌های انتخابی به شرح زیر است:
ـ برپایی مراسم یا شرکت در مجلس‌های مذهبی؛
ـ غنی‌سازی کتابخانه کلاس با منابع مورد مطالعه از زندگی اهل‌بیت و اجرای زنگ کتابخوانی با محوریت اخلاق و سیره اهل‌بیت؛
ـ طرح مروجان اخلاق و سیره اهل‌بیت در خانواده و جامعه؛
ـ ایجاد فضای روحی و معنوی؛
ـ افزایش معرفت نسبت به اهل‌بیت از طریق آموزش‌های مشارکتی، گروهی و به روش بازی.
سایر راه‌حل‌های پیشنهادی به دلایلی همچون کمبود وقت، نیاز به امکانات و ابزارهایی با هزینه بالا و سایر ملاحظات اجرایی نشد.
اجرای راه‌حل‌ها، مهم‌ترین بخش یک اقدام‌پژوهی می‌باشد. همه تلاش‌ها و زحمات اقدام‌پژوه بستگی به اجرای راه‌حل‌های مؤثر دارد. ازآنجاکه اجرای راهکارها در این نوع از تحقیق، نیازمند توجه بسیار بود، بر آن شدم تا تک تک راه‌حل‌ها را بادقت نظر فراوان، به اجرا درآورم که گزارش آن به شرح زیر می‌باشد:
الف. برپایی مراسم یا شرکت در مجلس‌های مذهبی
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به راهکارهایی همچون مشارکت فعال دانش‌آموزان در مجالس، محافل و اماکن مذهبی به منظور تعمیق تقوای الهی و شایستگی‌های اخلاقی اشاره می‌شود (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390، ص34). ازاين‌رو به منظور اجرایی نمودن این روش یکی از فعالیت‌های انجام‌شده، مشارکت دانش‌آموزان در مراسم‌های تولد و یا شهادت معصومان بود. برای مثال همراهی دانش‌آموزان در تزئین کلاس به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی و پخش شکلات، همچنین مراسم شهادت حضرت علی و آوردن نذری مانند حلوا و خرما توسط دانش‌آموزان و ساختن کاردستی شمع در زنگ هنر به این منظور، یا مشارکت آنان در نصب فعالیت‌های دانش‌آموزان مدرسه در طرح مصباح الهدی با موضوع امام حسن مجتبی و امام زمان.
از دیگر موارد انجام‌شده، اجرای مراسم میلاد حضرت علی و روز پدر در نمازخانه مدرسه توسط دانش‌آموزان کلاس بنده است، بدین شرح که سه نفر قرائت قرآن، دو نفر دکلمه با موضوع مذکور و گروه نمایشی که اجرایی با موضوع یتیم‌نوازی حضرت علی را بر عهده گرفته بودند. همچنین همزمان با اجرای مراسم‌ها، فیلم‌هایی از اخلاق و سیره معصومان مانند دلاوری‌های حضرت علی در جنگ با عمر بن عبدود، مهربانی امام حسن با مرد مسافر و... و بیزاری از دشمنان اهل‌بیت برای دانش‌آموزان با ویدئو پروژکشن در کلاس به نمایش گذاشته شد.
به منظور مشارکت فعال و یکسان‌سازی فرصت بهره‌مندی همه دانش‌آموزان از فعالیت‌های مذکور، سعی ‌کردم هر بار یک یا چند گروه (گروه‌ها از ابتدای سال تشکیل شده بودند) را برای برگزاری مراسم‌ها، اجرای نمایش و... انتخاب کنم. مدتی پس از اجرای این روش دریافتم که گره زدن خوشی‌ها‌ و غم‌ها با زندگی اهل‌بیت اثر بسیار بالایی در ایجاد محبت و شناخت نسبت به آن بزرگواران در دانش‌آموزان داشت. از مزایای دیگر این روش نیز، افزایش حس همکاری و احترام متقابل نسبت به یکدیگر در میان دانش‌آموزان بود.
ب. غنی سازی کتابخانه کلاس با منابع مورد مطالعه از زندگی اهل‌بیت و اجرای زنگ کتابخوانی با محوریت اخلاق و سیره اهل‌بیت
ازآنجاکه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر استفاده از ظرفیت شبکه‌های اطلاعات و ارتباطات، کتابخانه‌ها، منابع آموزشی و... برای تقویت معرفت و باور به معارف الهی مانند اعتقاد به توحید، معاد، ولایت و انتظار تأکید شده است (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390). ازاين‌رو از ابتدای سال تصمیم گرفتم تا کتابخانه کلاسی را با اهدای کتاب توسط خود دانش‌آموزان تشکیل دهم. پس از مدتی متوجه شدم که اکثر کتاب‌ها تخیلی، آموزشی و... هستند و جای کتاب‌های دینی ـ ‌مذهبی بسیار خالی است. ازاین‌رو از دانش‌آموزان خواستم در صورت تمایل، کتاب‌های دینی ـ مذهبی خود را به کتابخانه اهدا کنند یا حتی در صورت تمایل این نوع کتاب‌ها را تهیه کنند. سپس زنگ کتابخوانی را به شیوه‌‌های مختلف اجرا کردم. برای مثال در هفته یک روز به نام زنگ کتابخوانی اهل‌بیت نامگذاری کردم و از کتاب‌های موجود در کتابخانه به نوبت به همه دانش‌آموزان می‌دادم تا در زنگ مذکور داستان آن را برای سایر دانش‌آموزان تعریف کنند و یا از روی کتاب بخوانند. گاهی اوقات نیز به منظور ایجاد تنوع در این زنگ، کتابی با مضمون اخلاق و سیره اهل‌بیت انتخاب می‌کردم و برایشان می‌خواندم. سپس سؤالاتی را که از متن داستان در برگه‌هایی از قبل نوشته و در سبدی قرار داده بودم را میان دانش‌آموزان که به صورت گروهی بودند تقسیم می‌کردم تا با مشورت و همیاری یکدیگر به سؤالات پاسخ دهند و درک و دریافت بهتری از متن داستان و اخلاق و سیره اهل‌بیت داشته باشند.
در حین اجرای این روش، با تشویق و ارائه کارت امتیاز به دانش‌آموزان، آنان را به سوی اهدای کتاب و زنگ کتابخوانی ترغیب کردم و پس از آن به این نتیجه رسیدم که بیان داستان‌هایی از اخلاق و سیره اهل‌بیت نه‌تنها موجب معرفت و شناخت بیشتر دانش‌آموزان نسبت به آن بزرگواران شده است، بلکه کنجکاوی آنان را نیز برانگیخته است؛ بدین‌گونه که مدام در حین این زنگ، پرسش‌هایی از جانب دانش‌آموزان صورت می‌گرفت، با علاقه‌مندی بسیار گوش می‌دادند، یادداشت‌برداری می‌کردند و حتی تمایل به مطالعه و امانت گرفتن بیشتر کتاب‌هایی در این زمینه داشتند. همچنین این روش موجب افزایش اعتماد به نفس دانش‌آموزان به‌خصوص آنهایی که گوشه‌گیر و کم‌حرف بودند، نیز گردید، از آن جهت که می‌بایست در مقابل سایر دانش‌آموزان کتابخوانی انجام می‌دادند و یا داستان آن کتاب را به صورت خلاصه تعریف می‌کردند.
ج. طرح مروجان اخلاق و سیره اهل‌بیت در خانواده و جامعه
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر راهکارهایی همچون تقویت بصیرت دینی و سازوکارهای لازم برای تقویت آداب و سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی تأکید شده است (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390، ص34). بنابراین پس از آشنایی دانش‌آموزان در طول سال تحصیلی با اخلاق و سیره اهل‌بیت، تصمیم گرفتم زمینه پیاده‌سازی این آموزه‌ها را به صورت عملی در دانش‌آموزانم ایجاد نمایم و آموخته‌هایشان را درونی سازم. بدین صورت که به آنها گفتم با توجه به داستان‌ها و آنچه که از اخلاق و رفتار معصومان با دیگران متوجه شدید را در زندگی روزمره خود به کار گیرید و تصویر آن را برایم در گروه کلاس در فضای مجازی ارسال نمایید.
ازجمله فعالیت‌هایی که توسط دانش‌آموزان انجام شده بود، شامل:
ـ کمک به همکلاسی‌هایی که به لحاظ درسی ضعیف هستند؛
ـ احترام به بزرگترها مانند بوسیدن دست آنها و...؛
ـ شرکت در مجلس‌های مذهبی مانند قرائت قرآن، دعا و... و پخش نذری مثل شیر در مسجد محله در ایام شب قدر و...؛
ـ کمک به خانواده در کارهای منزل مانند سبزی پاک کردن، چیدن سفره افطار و سحر در ماه مبارک رمضان و...؛
ـ انجام کارهای شخصی خود و منظم بودن در زندگی مانند جمع کردن وسایل و اسباب بازی‌های خود پس از انجام بازی و... .
پس از اجرای این روش، دریافتم که دانش‌آموزان بیش از پیش رفتارهایی مانند مهربانی، خیرخواهی، گذشت و فداکاری، شجاعت، احترام به بزرگترها، کمک به دیگران، وفای به عهد و... را از خود نشان می‌دادند. همچنین علاقه‌مند به انجام کارهای خیر در مدرسه بودند و در هر زمان کمک از دستشان برمی‌آمد دریغ نمی‌کردند. برای مثال: همکاری با معاون پرورشی مدرسه در اجرای برنامه‌ها، پاک‌سازی محیط مدرسه از زباله‌ها و... . اولیا نیز از این فعالیت رضایت کامل داشتند و اذعان می‌کردند که در منزل هم دانش‌آموزان نسبت به گذشته فعال‌تر، مهربان‌تر و خیرخواه‌تر شدند. سایر همکاران نیز از این فعالیت بسیار خشنود بودند و بیان می‌کردند که روشی بدیع است و حتی خودشان در کلاس‌هایشان اجرا کردند.
د. ایجاد فضای روحی و معنوی
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر تدوین برنامه‌های عملیاتی لازم در راستای ترویج، تقویت مستمر و تحکیم فضایل اخلاقی در محیط‌های تربیتی با استفاده از تمام ظرفیت‌های آموزشی و تربیتی تأکید شده است (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390، ص32).
بدین ترتیب به‌منظور اجرای این روش چندین مورد انجام گردید که به شرح زیر می‌باشد:
ـ بالا بردن فضای معنوی در کلاس مجازی از طریق ارسال استیکرهای مناسبتی؛
در ایام شهادت یا میلاد معصومان در گروه کلاسی مجازی متناسب با هر مناسبت به منظور آشنایی بیشتر دانش‌آموزان، استیکرهای مختلف مانند دعا برای تعجیل در فرج امام زمان، شهادت حضرت علی و شب‌های قدر، دهه کرامت و... ارسال شد.
ـ اجرای طرح مصباح الهدی با محوریت امام حسن مجتبی و امام زمان؛
به‌منظور اجرای این طرح از دانش‌آموزان خواسته شد تا در مورد امام حسن و امام زمان تحقیق کنند و نتیجه را در قالب‌های حدیث، نقاشی یا داستان ارائه کنند تا آثارشان در نمایشگاه مصباح الهدی مدرسه به نمایش گذارده شود.
ـ ساعت آموزشی دوازده امام
بدین صورت که ساعت کلاس درس با نام یکی از دوازده امام تغییر می‌کرد و این مسئله هم معرفت نسبت به امامان را در دانش‌آموزان افزایش می‌داد و هم تداعی و خاطره‌سازی خوبی در ذهن دانش‌آموزان می‌گردید که همواره در زندگی روزمره خود به یاد معصومان باشند.
ـ کاربرگ‌های رنگ آمیزی
به‌منظور افزایش معرفت نسبت به اهل‌بیت، کاربرگ‌هایی رنگ آمیزی به همراه داستان‌هایی از زندگی حضرت علی و آموزش تسبیحات حضرت فاطمه زهرا در قالب شعر به دانش‌آموزان داده شد تا هم علاوه بر اجرای زنگ هنر و تقویت مهارت رنگ آمیزی آنان، تلفیقی با آموزش و معرفت نسبت به اهل‌بیت نیز باشد.
پس از اجرای روش مذکور و انواع آن، به این نتیجه رسیدم که این روش نیز بسیار مؤثر بوده است و دانش‌آموزان به محبت و معرفتی بیش از گذشته نسبت به اهل‌بیت دست یافته‌اند. ازجمله مصداق‌های آن نکات زیر است:
معاون پرورشی مدرسه اذعان داشت که دانش‌آموزان با ذوق و علاقه در خصوص طرح مصباح الهدی و ارائه آن تحقیق می‌کردند، از دیگر موارد آنکه سعی نمودند تا بهترین رنگ‌آمیزی را در کاربرگ‌ها داشته باشند (برخلاف مواقع دیگر مانند زنگ‌های هنر که برخی‌ها کمی بی‌حوصله و ناقص رنگ‌آمیزی می‌کردند) و با دقت مطالب آن را مطالعه کنند، وقتی وارد کلاس می‌شدند، مناسبت آن روز را به جهت ارسال استیکر مناسبتی توسط بنده در شب قبل در گروه، در شروع کلاس بیان می‌کردند و حتی پس از مدتی خودشان در ابتدای هر ساعت، ساعت امام مربوطه را به بنده یادآوری می‌کردند.
ـ افزایش معرفت نسبت به اهل‌بیت از طریق آموزش مشارکتی، گروهی و به روش بازی
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر بهره‌مندی بیشتر از روش‌های فعال، خلاق و تعالی‌بخش برای اجرا و تولید برنامه‌های درسی تأکید شده است (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1392، ص32). بنابراین یکی از فعالیت‌هایی که به این منظور اجرا گردید بازی قرآنی پروانه را به گل برسان بود که به صورت گروهی اجرا گردید. در این بازی که به صورت ماز (هزارتو) طراحی کرده بودم، دانش‌آموزان می‌بایست ابتدا پروانه را برمی‌داشتند و هر کدام به نوبت یک خانه به جلو می‌رفتند. هر خانه با رنگ‌های قرمز، سبز و زرد مشخص شده بود. روی هر خانه که می‌ایستادند باید کارت رنگی مربوط به آن را برمی‌داشتند و سؤال مربوط آن را می‌خواندند و پاسخ می‌دادند (سؤالات از کتاب هدیه‌های آسمان و قرآن دانش‌آموزان متناسب با آشنایی آنان با اخلاق و سیره معصومان طراحی شده بود). درصورتی‌که دانش آموز پاسخ صحیح می‌داد، کارت امتیاز دریافت می‌کرد (البته پاسخ سؤال‌ها نیز در پشت کارت نوشته شده بود).
فعالیت دیگری که بدین منظور طراحی گردید، اجرای فعالیت گروهی مرتبط با درس‌های هدیه‌های آسمان با نام‌های اهل‌بیت پیامبر، جشن میلاد، پدر مهربان، بهترین دوست و دعای باران بود. شیوه اجرای این روش بدین صورت بود که ابتدا گل‌هایی با نام‌های اهل‌بیت (حضرت محمد، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین) ساخته بودم که گلبرگ‌های هر کدام از آنها مشخصاتی را در مورد اخلاق و رفتار، محل تولد، نام پدر و مادر و درواقع اطلاعاتی که موجب تقویت معرفت دانش‌آموزان می‌گردید دربرداشت. ابتدا به هر گروهی یک گل اختصاص داده شد تا اطلاعات گلبرگ‌های آن را کامل مطالعه کنند و با زندگی معصوم موردنظر آشنا شوند. سپس سؤالاتی در همان راستا از دانش‌آموزان پرسیده می‌شد تا از اثربخشی آن اطمینان حاصل شود و وقتی پرسش‌ها از تمام گروه‌ها تمام می‌شد، گروه‌ها گل‌های خود را تعویض می‌کردند و تا جایی این روند ادامه می‌یافت که همه گروه‌ها هر پنج گل را مطالعه کرده باشند.
بعد از مدتی به این نتیجه رسیدم که ارائه دروس مختلف به دانش‌آموزان با مضمون شناخت نسبت به معصومان در قالب روش‌های فعال و خلاقانه مانند بازی و به شیوه مشارکتی و گروهی، بسیار سودمند بوده است و اجرای آن، اطلاعات و دانستنی‌ها را در ذهن و قلب دانش‌آموزان ماندگارتر خواهد کرد؛ همچنین شور و نشاط و رغبت در انجام فعالیت‌ها توسط دانش‌آموزان را نیز افزایش می‌داد.
همکاران نیز پس از اطلاع، از این روش استقبال نموده و تصمیم گرفتند در کلاس‌های خود نیز از آنها استفاده کنند.
4ـ1. توصیف وضع مطلوب (شواهد 2)
همان‌طور که در بخش توصیف وضع موجود اشاره شد، دانش‌آموزان پایۀ دوم دبستان صدیقه گیوه‌چیان1، در اوایل سال تحصیلی 1402-1401 شناخت کمی از ائمه معصومان داشتند و این عدم معرفت موجب کاهش محبت نسبت به اهل‌بیت نیز شده بود. اما در این قسمت یعنی وضعیت مطلوب که مربوط به پایان سال تحصیلی یاد شده و پس از اجرای راه‌حل‌ها می‌باشد، نتایج حاصله به صورت زیر می‌باشد:
الف. مشاهده
همان‌گونه که در توصیف وضع موجود بیان شد رفتارهایی حاکی از عدم معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان مشاهده شد. پس از اجرای راه‌حل‌ها این رفتارها به حد مطلوبی تغییر یافت. بنابراین مجدد از دانش‌آموزان خواستم که لیست کتاب‌هایی که به کتابخانه اهدا کردند را برایم بیاورند که اطلاعات زیر به دست آمد:
ردیف    موضوع کتاب‌ها    فراوانی    درصد فراوانی
1    علمی    25    83/20
2    آموزشی    30    25
3    تخیلی    15    50/12
4    ادبیات    13    83/10
5    دینی ـ مذهبی    37    84/30
مجموع    120    100
جدول 3. جدول فراوانی و درصد فراوانی تأثیر شیوه‌های اجرا شده در دانش‌آموزان پایه دوم (32 نفر)
جدول (3) نشان می‌دهد که از حدود 120 کتاب غیردرسی اهداشده به کتابخانه کلاس، بیشترین تعداد (37) به موضوعات دینی‌ ـ مذهبي اختصاص دارد. درواقع درصد موضوعات دینی‌ ـ مذهبی که در وضع موجود (8/7%) بود، در وضعیت مطلوب به میزان (82/30%) افزایش یافت.
پس از اجرای راه‌حل‌ها، مجدد رفتار دانش‌آموزان را به صورت مستمر مشاهده و یادداشت نمودم و در فرم رفتار (چک لیست) در حین نقل از اخلاق و سیره ائمه رفتار آنان را ثبت نمودم.
ردیف    رفتار و عملکرد مشاهده شده در دانش‌آموزان    فراوانی    درصد فراوانی
1    کنجکاوی و پرسیدن سؤال    10    25/31
2    سکوت    4    50/12
3    یادداشت‌برداری    5    62/15
4    با علاقه‌مندی گوش دادن    7    88/21
5    عدم باورپذیری    2    25/6
6    در فکر فرورفتن    4    50/12
7    سایر رفتارها مانند خود را مشغول کاری کردن و...    -    -
مجموع    32    100
جدول 4. توزیع فراوانی و درصد میزان فراوانی تأثیر شیوه‌های اجراشده در دانش‌آموزان پایه دوم (32 نفر)
جدول (4) نشان می‌دهد که (25/31%) از دانش‌آموزان حین شنیدن کرامات و سیره اهل‌بیت کنجکاو هستند و سؤال می‌پرسند، (62/15%) نیز یادداشت‌برداری می‌کنند و (50/12%) به فکر فرو می‌روند و (88/21%) با علاقه‌مندی گوش می‌دهند. حدود (50/12%) از دانش‌آموزان در این مواقع سکوت می‌کنند و فعالیتی ندارند، (25/6%) موارد شنیده و دیده شده را باور نمی‌کنند.
ب. مصاحبه
در مصاحبه‌ای که با مدیریت و معاون محترمه، والدین و دانش‌آموزان انجام شد راه‌حل‌های انتخاب‌شده را مورد تأیید قرار دادند و دلایل خود را به شرح ذیل بیان نمودند:
ـ ساده و قابل فهم بودن راه‌حل‌های انتخابی؛
ـ انتخاب روش‌های متناسب با توانایی دانش‌آموزان؛
ـ مؤثر بودن راه‌حل‌های اجرا شده در افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان.
سپس از آنها سؤالاتی نیز پرسیده شد که در ذیل به آن اشاره خواهد شد:
ـ مصاحبه با مدیر آموزشگاه
با توجه به روش‌ها و اقدامات صورت‌گرفته و مشارکت دانش‌آموزان بنده در برنامه‌ها و مراسم‌های مدرسه، نظر شما در مورد اطلاعات دانش‌آموزانم در زمینه مذهبی چیست؟
پاسخ مدیر محترمه این‌‌گونه بود که روش‌های مورد استفاده موجب ترغیب و نشاط آنان در حوزه مسائل مذهبی شده و همچنین افزایش همکاری با معاونت پرورشی مدرسه و افزایش اطلاعات آنان در این زمینه می‌باشد.
ـ مصاحبه با معاون پرورشی
ایشان معتقد بود که اجرای طرح‌های کتابخانه کلاسی، نمایش در مناسبت‌ها و نیز اجرای طرح مصباح الهدی موجب افزایش آگاهی‌های دانش‌آموزان با اهل‌بیت شده است.
ـ مصاحبه با اولیا
با توجه به اقدامات صورت‌گرفته، به نظر شما اطلاعات دانش‌آموزان در مورد اهل‌بیت چگونه است؟
پاسخ‌های اولیا به شرح زیر بود:
نسبت به اوایل سال بسیار بیشتر شده و حب و علاقه‌مندی فرزندم نسبت به اهل‌بیت افزایش یافته و درصدد یافتن اطلاعات بیشتر در این زمینه است؛
باتوجه به روش‌های صورت‌گرفته توسط معلم محترم، فرزندم اطلاعات بیشتری نسبت به گذشته در مورد امامان دریافت کرده است و شوق به انجام رفتارهایی همانند امامان نیز در او پدیدار گشته است؛
فرزندم بسیار علاقه‌مند شده تا در مراسم و مجلس‌های مذهبی که در مکان‌های مختلف مانند خانه اقوام، مساجد و... برگزار می‌شود، شرکت کند؛
نسبت به اوایل سال فرزندم بسیار به من و پدرش احترام می‌گذارد و درکارهای گوناگون کمک می‌کند و حتی بیرون از منزل نیز روحیه خیرخواهانه و کمک کردن به دیگران برای مثال همسایه‌ها و... را نیز دارد.
ـ مصاحبه با دانش‌آموزان در ارتباط با کتاب‌هایشان
دختر گلم، نام کتاب‌های غیر درسی‌ات در منزل که به کتابخانه کلاس اهدا کردی را بنویس.
پاسخ‌های دانش‌آموزان بدین صورت بود:
بچه‌های غدیر؛
فاطمه زهرا؛
عدل؛
امام هادی؛
قصه‌های امام جواد؛
من بچه شیعه هستم؛
محرم اسرار؛
قهرمان مهربان؛
پرواز سرخ؛
و... .
ج. مطالعه
با توجه به مطالعه کتاب‌های مختلف و سایت‌ها، شاخص‌های مطلوبی در دانش‌آموزان تغییر یافت که نشان‌دهنده افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان بود.
پس از بررسی اطلاعات به‌دست‌آمده از طریق مشاهده، مصاحبه، مطالعه و پس از اجرای راه‌حل‌های مذکور، نتایج زیر حاصل شد که بیانگر موفقیت اقدام‌پژوه در رسیدن به اهدافش می‌باشد.
ـ اطلاعات دینی‌ ـ مذهبی دانش‌آموزان در خصوص اخلاق و سیره معصومان افزایش یافت؛
ـ نسبت به گذشته مسئولیت‌پذیرتر شدند و خودشان مراسم‌های میلاد و شهادت معصومان را پوشش می‌دادند؛
ـ محبت نسبت به اهل‌بیت در آنان افزایش یافت؛
ـ کتابخانه کلاسی از کتاب‌های دینی ـ مذهبی پربارتر شده بود؛
ـ نسبت به گذشته، صفاتی همچون مهربانی، خیرخواهی، گذشت و فداکاری، شجاعت، وفای به عهد، کمک به دیگران، احترام به بزرگترها و... در دانش‌آموزان تقویت گردید و آنها مروجان اخلاق و سیره معصومان در خانواده و جامعه شدند؛
ـ حس همکاری، اعتماد به نفس و احترام متقابل نسبت به یکدیگر را نیز در دانش‌آموزان تقویت نمود.
نتایج به‌دست‌آمده از اطلاعات وضع مطلوب نشان می‌دهد که تا حدود بسیاری به سمت وضعیت مطلوب در رفتار و عملکرد دانش‌آموزان تغییراتی ایجاد شده که موجب افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان گردیده است. بنابراین با توجه به نتایج چنین به نظر می‌رسد که راه‌حل‌های اجراشده و تغییرات حاصل از آن و وضعیت به وجود آمده تا حد زیادی نشانگر افزایش معرفت و محبت دانش‌آموزان نسبت به اهل‌بیت و عملی کردن آن در زندگی خانوادگی و اجتماعی‌شان شده و همچنین حس همکاری، اعتماد به نفس و احترام متقابل نسبت به یکدیگر را نیز در آنان تقویت نموده است. به‌گونه‌ای‌که همکاران مقاطع مختلف نیز به انجام این فعالیت‌ها علاقه‌مند شدند و این فعالیت‌ها را برای افزایش محبت و معرفت دانش‌آموزان نسبت به اهل‌بیت در کلاس خود مناسب دانستند.
نتیجه‌گیری
با توجه به اینکه یکی از ساحت‌های مهم اشاره‌شده در سند تحول بنیادین، ساحت اعتقادی، عبادی و اخلاقی است و شامل مطالعه روش زندگی و آموزه‌های اخلاقی پیشوایان دینی (عزت نفس، تکریم والدین، احترام به طبیعت و دیگران، وفای به عهد) و شناخت احکام موردنیاز و به کارگیری آن در زندگی است، بنابراین ایجاد عشق به اهل‌بیت در قلب فرزندان نیز می‌تواند زمینه تربیت صحیح دینی را در وجود آنان شکوفا نموده و آنان را از انحرافات و کجروی‌ها باز دارد.
در تحقیق حاضر که عنوان آن تقویت معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان پایه دوم در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بوده است، به منظور آگاهی بیشتر از وجود مسئلۀ کاهش محبت و معرفت دانش‌آموزان نسبت به اهل‌بیت، به بررسی داده‌های کسب‌شده از منابع و روش‌های گوناگون علمی، مانند: مطالعه کتب مربوطه، مشاهده فعالیت‌های دانش‌آموزان، مصاحبه با اولیا و کادر اجرایی مدرسه و دانش‌آموزان پرداخته شد که گزارش آن در بخش توصیف وضع موجود (شواهد 1) ارائه گردید. سپس جهت شناسایی عوامل مؤثر در ایجاد مسئله، داده‌های کسب‌شده از مصاحبه با دانش‌آموزان، اولیا و کادر اجرایی مدرسه، یادداشت‌های روزانه و فرم رفتار، کتاب‌ها، مجلات و مقاله‌ها، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به منظور دستیابی به راه‌های پیشنهادی، بار دیگر از ابزارهای معتبر علمی (مصاحبه با اولیا و کادر اجرایی مدرسه، یادداشت‌های روزانه و فرم رفتار، کتاب‌ها، مجلات و مقاله‌ها و یافته‌های دیگران) استفاده شد. در ادامه پس از تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها، راه‌حل‌های پیشنهادی گوناگون برای حل مسئله به دست آمد. پس از بررسی راه‌حل‌های ارائه‌شده، بر اساس اهداف تحقیق، برخی از راه‌حل‌ها انتخاب و پس از اعتباربخشی لازم، به مرحله‌ی اجرا درآمد.
در اواخر سال تحصیلی یادشده و بعد از اجرای طرح، با توجه به جداول (1 و 3 )(مقایسه وضع موجود و مطلوب)، مشاهده می‌شود که فراوانی کتاب‌های علمی، آموزشی، تخیلی و ادبی در کتابخانه کلاسی در ابتدای سال تحصیلی به ترتیب 25، 30، 15، 13 که بیش از کتاب‌های دینی ـ مذهبی شامل 7 کتاب بوده است و در اواخر سال این تعداد از 7 کتاب به 37 رسیده است. همچنین، با توجه به جداول (2 و 4 ) (مقایسه وضع موجود و مطلوب) مشاهده می‌شود که رفتارهای دانش‌آموزان حین شنیدن کرامات و سیره اهل‌بیت از 3 نفر (38/9%) که کنجکاو بودند و سؤال می‌پرسیدند در ابتدای سال تحصیلی 1402ـ1401، به 10 نفر (25/31%)، از 2 نفر (25/6%) که یادداشت‌برداری انجام می‌دادند به 5 نفر (62/15%)، از 5 نفری (62/15%) که با علاقه‌مندی گوش می‌کردند به 7 نفر (88/21%)، از 2 نفر (25/6%) که در فکر فرو می‌رفتند به 4 نفر (50/12%)، از 7 نفر (88/21%) که سکوت می‌کردند و مشارکت فعالی نداشتند به 4 نفر (50/12%)، از 9 نفری (12/28%) که شنیده‌‌ها را باور نمی‌کردند به 2 نفر (25/6%) و از 4 نفری (50/12%) که خود را سرگرم کارهای دیگر می‌کردند و توجهی به دیده‌ها و شنیده‌ها نداشتند به صفر در اواخر سال تحصیلی یاد شده رسیده‌اند.
در پایان و با توجه به شاخص‌های موفقیت طرح، می‌توان چنین نتیجه گرفت که: اجرای روش‌های مختلفی، همچون برپایی مراسم یا شرکت در مجلس‌های مذهبی، غنی‌سازی کتابخانه کلاس با منابع مورد مطالعه از زندگی اهل‌بیت و اجرای زنگ کتابخوانی با محوریت اخلاق و سیره اهل‌بیت، اجرای طرح مروجان اخلاق و سیره اهل‌بیت در خانواده و جامعه، ایجاد فضای روحی و معنوی، آموزش‌های مشارکتی، گروهی و بازی، موجب افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت و همچنین تقویت حس همکاری، افزایش اعتماد به نفس و احترام متقابل نسبت به یکدیگر در دانش‌آموزان خواهد شد.
پیشنهادات
با توجه به مراحل اجرای طرح در رسیدن به وضع مطلوب که افزایش محبت و معرفت نسبت به اهل‌بیت در دانش‌آموزان بر اساس سند تحول بنیادین آمورش و پرورش است، بر اساس تجارب کسب‌شده در این زمینه، نکاتی در قالب پیشنهادها و راهکارها به شرح زیر ارائه می‌گردد:
الف. مسئولان محترم آموزش و پرورش
با توجه به اهمیت تربیت اخلاقی دانش آموز و همچنین اشاره به این موضوع در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، مسئولان محترم، امکانات، طرح و برنامه‌هایی به منظور تقویت بیش از پیش این موضوع را مورد توجه قرار دهند.
ب. سرگروه‌های آموزشی گرامی درس قرآن و هدیه‌های آسمان
هنگام بازدید از مدارس مختلف، روش‌های تدریس و فعالیت‌های بدیع و خلاقانه به منظور تقویت معرفت نسبت به اهل‌بیت را ارائه نموده و از این طریق، تبادل تجربه نمایند. همچنین، از همکاران خلاق در این زمینه درخواست کنند تا تجارب ارزنده‌ی خود را در قالب‌های مختلف ارائه دهند و بهترین آنها در اختیار سایر آموزگاران قرار گیرد.
ج. همکاران ارجمند
بر روی مسائل مذهبی دانش‌آموزان نظارت خوبی داشته باشند و از دانش‌آموزانی که در مورد سیره و کرامات چهارده معصوم تحقیق یا مطالعاتی انجام می‌دهند و به کلاس ارائه می‌کنند با روی گشاده استقبال کنند که منجر به تشویق و ترغیب سایر دانش‌آموزان نیز گردد.
د. اولیای عزیز
همواره سعی کنند در زندگی به مسائل مذهبی فرزندان خود اهمیت دهند و با انجام فعالیت‌های مختلفی همچون خرید کتب مرتبط با این مسائل، معرفی و انجام بازی‌هایی در این زمینه و شرکت بیشتر در مجالس مذهبی زمینه افزایش معرفت و محبت نسبت به اهل‌بیت را در دانش‌آموزان تقویت نمایند.

 
 
Ma‘rifat            Vol. 34, No.3, Fall 2025, p 59-71