Marifat, Volume 34, Issue 1, No 320, Year 2025 , Pages 57-66

    A Further Reflection on the Compatibility of Human Freedom with Causal Determinism; Responding to Critiques on the Criterion of Relative Possibility from Allameh Tabatabai’s Perspective

    Writers:
    ✍️ Fatemeh RaoofyTabar / PhD in Islamic Theology, University of Qom / fmrt.1371@gmail.com
    dor 20.1001.1.10236015.1404.4.1.6.4
    doi 10.22034/marifat.2025.2021978
    Abstract: 
    Allameh Tabatabai emphasizes the criterion of relative possibility in resolving the apparent contradiction between human freedom and causal determinism. According to this criterion, determinism does not arise from the relation of the effect with anything other than the complete cause, and the principle of causality is not in conflict with human freedom. Among contemporary proponents of compatibility, some find Allameh's criterion insufficient. Ayatollah Subhani and several of his like-minded colleagues are the main critics of this view, arguing that Allameh's criterion accommodates non-free beings but obstructs free simplicities. They assert that it is possible to compare a non-free phenomenon with an incomplete cause, indicating that freedom exists; however, in free simplicities, due to their simplicity, this comparison is not possible, indicating that freedom does not exist. Furthermore, they argue that the main issue of incompatibility pertains to the complete cause, and Allameh's explanations stray beyond the point of contention. Analyzing Allameh's view reveals that a free agent has freedom prior to necessity, and non-free beings in this context are negative propositions because of their subject being non-exisiting ab initio. In addition, possibility is the criterion for freedom, which also applies in possible simplicities. Freedom is the stage before the complete cause and the necessity of a thing, and a thing’s becoming necessary and complete through freedom does not contradict its freedom.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :درنگی دیگر بر مسئلة سازوارگی آزادی انسان با جبر علّی و معلولی پاسخ به نقدهای وارده بر ملاک امکان ‌بالقیاس از منظر‌ علامه ‌طباطبائی
    Abstract: 
    علامه ‌طباطبائی در حل تناقض ظاهری آزادی انسان با جبر علیت، بر ملاک امکان بالقیاس تأکید دارد که بر اساس آن، از نسبت معلول با چیزی غیر از علت تامه، ضرورت برنمی‌خیزد و قاعده علیت، هیچ‌گونه ناسازوارگی با آزادی انسان ندارد. در میان سازوارانگاران معاصر، عده‌ای ملاک علامه را ناکافی می‌دانند. آیت‎الله سبحانی و برخی دیگر از همفکران ایشان از منتقدان اصلی این دیدگاه هستند و معتقدند ملاک علامه، جامع موجودات غیرمختار و مانع بسائط مختار است؛ چراکه امکان مقایسه پدیده غیرمختار با علت غیرتامه وجود دارد، پس اختیار هست، اما در بسائط مختار به دلیل بساطت، امکان این مقایسه نیست، پس اختیار نیست. دیگر آنکه مسئله اصلی در ناسازوارگی، ناظر به علت تامه است و توضیحات علامه، خروج از محل نزاع خواهد بود. با تحلیل دیدگاه علامه، فاعل مختار پیش از مرتبه ضرورت، اختیار دارد و موجودات غیرمختار در این مجال، سالبه به انتفاء موضوع‌اند. همچنین، ملاک اختیار، امکان است و این ملاک در بسائط ممکن نیز جاری است. دیگر آنکه اختیار، مرحلة پیشین علت تامه و وجوب شیء است و وقتی شیء با اختیار، واجب و تامه شده، با اختیاری بودن آن، منافات نخواهد داشت.
    References: 
    • تاجیک جوبه، محمد و فاضلی، سیداحمد (1403). راهکار‌های حل تعارض ضرورت علّی و اراده آزاد بر اساس مبانی فلسفی علامه طباطبائی. تأملات فلسفی، 32، 5-28.
    • حلی، حسن ‌بن یوسف مطهر (بی‌تا). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تصحیح حسن حسن‌زاده آملی. چ سوم. تهران: مؤسسة النشر الاسلامی.
    • خوئی، سیدابوالقاسم (1368). اجود التقریرات. چ دوم. قم: مصطفوی.
    • خوئی، سیدابوالقاسم (1410ق). محاضرات فی الاصول. قم: انصاریان.
    • ربانی گلپایگانی، علی (1387). جبر و اختیار (بحث‌های استاد سبحانی). قم: مؤسسة امام صادق.
    • سبحانی، جعفر (1387). لب الاثر و یلیه رسالة فی الامر بین الامرین. قم: مؤسسة امام صادق.
    • سبزواری، ملاهادی (1369). شرح منظومه. چ سوم. تهران: ناب.
    • سبزواری، ملاهادی (1383). اسرار الحکم. چ چهارم. قم: مطبوعات دینی.
    • سعیدی‌مهر، محمد و مقدس، سعید (1391). بررسی نظریه علامه طباطبائی در باب سازگاری ضرورت علّی و اختیار انسان. حکمت معاصر، 3، 99-123.
    • صدرالمتألهین (1383). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. تعلیقه حکیم سبزواری و علامه طباطبائی. چ پنجم. تهران: دارالمعارف الاسلامیه.
    • صدوق، محمد بن علی (بی‌تا). اسرار توحید. چ دوم. تهران: علمیه اسلامیه.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1351). المیزان فی تفسیر القرآن. چ دوم. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم. چ پنجم. تهران: صدرا.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین (1402ق). نهایة الحکمة. چ سوم. قم: جامعة مدرسین.
    • طوسی، نصیرالدین (1375). شرح الاشارات. چ دوم. قم: البلاغة.
    • علایی، سیداحمد و رضاپور، محمد (1397). بررسی سازگاری موجبیت علّی و اختیار با تأکید بر ملاک‌های سه‌گانه اختیار از نظر علامه. حکمت اسلامی، 17، 58ـ111.
    • فروغی، محمدعلی (1344). سیر حکمت در اروپا. چ دوم. تهران: زوار.
    • لاهیجی، عبدالرزاق (1425ق). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام. چ سوم. قم: مؤسسة امام صادق.
    • مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار. چ دهم. تهران: صدرا.
    • ملکیان، مصطفی (1377). تاریخ فلسفه غرب. چ دوم. قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
    • موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1379). الطلب و الاراده. چ دوم. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1417ق). بحوث فی علم الاصول. چ سوم. قم: الغدیر.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    RaoofyTabar, Fatemeh.(2025) A Further Reflection on the Compatibility of Human Freedom with Causal Determinism; Responding to Critiques on the Criterion of Relative Possibility from Allameh Tabatabai’s Perspective. Marifat, 34(1), 57-66 https://doi.org/10.22034/marifat.2025.2021978

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Fatemeh RaoofyTabar."A Further Reflection on the Compatibility of Human Freedom with Causal Determinism; Responding to Critiques on the Criterion of Relative Possibility from Allameh Tabatabai’s Perspective". Marifat, 34, 1, 2025, 57-66

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    RaoofyTabar, F.(2025) 'A Further Reflection on the Compatibility of Human Freedom with Causal Determinism; Responding to Critiques on the Criterion of Relative Possibility from Allameh Tabatabai’s Perspective', Marifat, 34(1), pp. 57-66

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    RaoofyTabar, F. A Further Reflection on the Compatibility of Human Freedom with Causal Determinism; Responding to Critiques on the Criterion of Relative Possibility from Allameh Tabatabai’s Perspective. Marifat, 2025; 34(1): 57-66