Ma`rifat

سهروردى در تبیین خود از مسئله معاد، به این باور مى‏رسد که نفوس سعادتمندان و کمال‏یافتگان بعد از مرگ، منجذب در عالم انوار قدسى شده و از اشتغالات برزخى برکنار مى‏ماند. اما متوسطان از اهل سعادت بعد از مرگ با حفظ درجات در عالم صور معلقه یا اشباح مجرده مستقر مى‏شوند. وى متذکر مى‏شود که بعث اجساد و اشباح ربانى و کلیه وعده‏هاى پیامبران بدین‏گونه تحقق مى‏یابد، اما در مورد نفوس اهل شقاوت، اظهاراتى دارد که مظنه تمایل به تناسخ است. ملّاصدرا ضمن انتقاد از رویکرد سهروردى به مسئله معاد، بخصوص در اینکه او صورت‏هاى غیرجسمانى را که باعث نقوشى در خیال هستند، منشأ آثار ملائم و غیرملائم شمرده است، تبیین وى را متضمن مخالفت با ظواهر متون دینى دانسته و معتقد است: صرف اثبات استمرار بقاى روح به هیچ وجه اثبات معاد قرآنى ـ یعنى حشر انسان‏ها با همین شکل و صورتى که در دنیا دارند ـ نیست. وى خود، با ابتناء بر مبانى حکمت متعالیه، ثابت مى‏کند که آنچه در قیامت برانگیخته مى‏شود همین بدن خاص مشهود است. مهم نیست که این بدن اخروى چه خصوصیاتى داشته باشد، بلکه مهم این است که «این همان است» محفوظ باشد. این مقاله با روش توصیفى ـ تحلیلى صورت گرفته است.