Ma`rifat

موضوع «جوهر و عرض» از مباحث مهم فلسفى است؛ زیرا همه موجودات و یا همه موجودات ممکن با این دو عنوان، طبقه‏ بندى مى‏ گردند. این موضوع داراى ابعاد گوناگونى است که در بین آنها کیفیت رابطه جوهر و اعراضش از اهمیت ویژه‏اى برخوردار است. این نوشتار با روش تحلیلى ـ توصیفى بر آن است که با بررسى تعابیر گوناگون و متعدد ملّاصدرا و مقایسه آنها، دیدگاه وى را در بیان نوع این ارتباط مشخص نموده و به اجمال، با نگرش سینوى مقایسه نماید.      ابن ‏سینا رابطه جوهر و اعراضش را رابطه علت و معلول مى ‏داند و به دوئیت وجودى جوهر و عرض قایل است، درحالى‏ که در تعابیر ملّاصدرا علاوه بر رابطه علیت، دو نوع رابطه دیگر نیز بین جوهر و عرض طرح مى ‏شود: رابطه حالّ و محل یا تابع و متبوع، و رابطه شأن و ذى‏شأن. درواقع، ملّاصدرا ابتدا براى جوهر و عرض، دو وجود جداگانه که یکى وابسته به دیگرى است، قایل مى‏شود، اما به تدریج فاصله بین جوهر و اعراضش را کم نموده تا آنجاکه در دیدگاه سومش به‏ تبع دیدگاه نهایى خود در باب علیت، دوئیت وجودى جوهر و عرض را برداشته و اعراض را شئون جوهر معرفى مى‏کند. در تحلیل نهایى ملّاصدرا، عرض خارجى بودن به عرض تحلیلى بودن تبدیل مى‏ گردد.