Marifat, Volume 31, Issue 12, No 303, Year 2025 , Pages 67-79

    Causes and Consequences of Single Child in Iran

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    ✍️ Hadi / M.A. in Psychology, IKI / hadimoradi2760051@yahoo.com
    Mohammad / Assistant Professor, Department of Psychology, IKI / dolatkhah110@gmail.com
    Abstract: 
    Abstract Fertility below the replacement level (fertility of less than two children) is one of the serious challenges in determining the population of a country, which occupies the minds of psychologists and sociologists. The fertility rate below the replacement level and its continuation in Iran has resulted in the spread of single-child families, and this can create a population crisis for the country in the coming years. Using a descriptive-analytical method, this paper seeks to investigate the causes of choosing one child by families and explain its consequences from different dimensions. The findings show that cultural factors, including idealism in raising children, individualism, consumerism, lifestyle and social factors, including women's employment, women's education and economic factors are effective in choosing to have only one child. Single child in three individual parts can lead to undesirable consequences, including filiarchy, dependence, loneliness; and family, including the weakening of family culture, ease of divorce and separation of parents, as well as social, including the reduction of kinship relationships and aging of the population. Therefore, in their population policies, it is necessary for the authorities to pay attention to the various reasons for choosing one child by families and to explain its various consequences to them.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :علل و پیامدهای تک‌فرزندی در ایران
    Abstract: 
    باروری زیر سطح جانشینی (باروری کمتر از دو فرزند) از چالش های جدی در تعیین میزان جمعیت یک کشور است که اندیشه روان شناسان و جامعه شناسان را به خود مشغول می دارد. میزان باروری زیر سطح جانشینی و استمرار آن در ایران، شیوع خانواده های تک فرزندی را در پی داشته و این امر می تواند بحران جمعیتی را برای کشور در سال های آینده ایجاد کند. این مقاله باهدف بررسی علل انتخاب تک فرزندی توسط خانواده ها و تبیین پیامدهای آن از ابعاد مختلف، به قلم تحریر درآمده است. بررسی توصیفی ـ تحلیلی در یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد که عوامل فرهنگی، شامل آرمان گرایی در تربیت فرزند، فردگرایی، مصرف گرایی، سبک زندگی و عوامل اجتماعی، شامل اشتغال زنان، تحصیل زنان و عوامل اقتصادی در انتخاب تک فرزندی مؤثر است. تک فرزندی در سه بخش فردی، شامل فرزندسالاری، وابستگی، احساس تنهایی؛ و خانوادگی، شامل کم رنگ شدن فرهنگ خانواده، آسانی طلاق و جدایی والدین و نیز اجتماعی، شامل کاهش روابط خویشاوندی، پیری جمعیت؛ پیامدهای نامطلوبی را به دنبال دارد. ازاین رو مسئولان در سیاست گذاری های جمعیتی خود برای کاهش تک فرزندی لازم است به علل مختلف انتخاب تک فرزندی توسط خانواده ها توجه داشته و پیامدهای مختلف آن را برای آنها تبیین کنند.
    References: 
    • ابراهيمي، قربانعلي و همكاران، 1390الف، «اوقات فراغت و عوامل اجتماعي مؤثر بر آن (مطالعه موردي افراد 64ـ15 ساله شهرستان جويبار)»، جامعه‌شناسي کاربردي، دوره بيست و دوم، ش 44، ص 71ـ98.
    • ـــــ ، 1390ب، «اوقات فراغت، سرمايه فرهنگي وزنان (مطالعه موردي زنان شهرستان جويبار)»، زن در توسعه و سياست، دوره نهم، ش 35، ص 73ـ91.
    • احدی، محمدرضا و محمدرحيم عيوضي، 1399، «سالمندی جمعیت؛ چالشی برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در دو دهه آینده»، راهبرد، دوره بيست و نهم، ش 3، ص 63ـ102.
    • اطيابي، اعظم، 1386، «روابط خويشاوندي و تأثير آن در زندگي اجتماعي»، پيوند، ش 330ـ331، ص 130ـ134.
    • آقایاری، توکل و همكاران، 1395، «فرزندآوری به‌مثابه مخاطره (مطالعه کیفی زمینه‌های کم‌فرزندی در شهر تبریز)»، مطالعات راهبردی زنان، سال نوزدهم، ش 73، ص 7ـ33.
    • بارانی، صادق، 1394، «بررسی پدیده طلاق در خانواده با رویکرد جامعه‌شناختی»، در: دومین همایش ملی سبک زندگی اسلامی با محوریت عوامل و موانع تحکیم بنیان خانواده.
    • باقري، معصومه و همكاران، 1388، «بررسي تأثير اشتغال زنان بر هرم قدرت در خانواده»، خانواده‌پژوهي، دوره پنجم، ش 18، ص 247ـ262.
    • بشارت، محمدعلي و همكاران، 1390، «رابطة کمال‌گرايي والدين با کمال‌گرايي و پيشرفت تحصيلي فرزندان در نمونه‌اي از خانواده‌هاي ايراني»، پژوهش‌هاي روان‌شناختي، دوره چهارم، ش 2، ص 41ـ59.
    • بهمنش، فرشته و همكاران، 1398، «تبيين علل تک‌فرزندي براساس ديدگاه زنان: مطالعه کيفي»، اپيدميولوژي ايران، دوره پانزدهم، ش 3، ص 279ـ288.
    • پناهي، محمدحسين و منصوره زارعان، 1391، «سلامت خانواده و عوامل اجتماعي مؤثر بر آن»، علوم اجتماعي، ش 59، ص 1ـ39.
    • پورافکاري، نصرالله و همكاران، 1391، «تأثير پايگاه اجتماعي ـ اقتصادي بر اقتدارگرايي»، جامعه‌شناسي کاربردي، دوره بيست و سوم، ش 48، ص 67ـ84.
    • پيک هارت، كارل، 1389، کليدهاي تربيتي براي والدين تک‌فرزند، ترجمة مسعود حاجي‌زاده، تهران، صابرين.
    • تقوایی‌فرد، ليلا و همكاران، 1399، «بررسی مدیریت بدن در بین زنان و تأثیر آن بر نگرش آنها نسبت به باروری (مورد مطالعه: زنان در سنین باروری شهر جهرم)»، زن و جامعه، سال یازدهم، ش 43، ص 47ـ56.
    • جاراللهي، عذرا، 1373، «اثر اشتغال زنان کارگر بر تعداد فرزندان»، نامه علوم اجتماعي، دوره هفتم، ش 7، ص 285ـ302.
    • جوکار، محبوبه و محمدمهدي صفورايي، 1393، «مدرنيته، تغيير سبک زندگي و کاهش جمعيت در ايران»، پژوهش‌نامه اسلامي زنان و خانواده، دوره دوم، ش 2، ص 39ـ69.
    • حسن‌زاده، صالح، 1392، «عوامل تحکيم خانواده در فرهنگ اسلامي»، پژوهشنامه معارف قرآني، دوره چهارم، ش 15، ص 45ـ68.
    • حسینی مجرد، اکرم، 1392، جمعیت ایران؛ افزایش یا کاهش، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
    • حسيني، زينب و همكاران، 1395، «تجربه زیسته زنان شهر شهریار از تک‌فرزندی با تأکید بر چرایی و پیامدهای آن»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال يازدهم، ش 22، ص 43ـ82.
    • حق‌شناس، جعفر، 1388، آسيب‌شناسي خانواده، قم، دفتر مطالعات و تحقيقات زنان.
    • خلج‌آبادي فراهاني، فريده و حسن سرايي، 1392، «قصد تک فرزندي و تعيين‌کننده‌هاي آن در زنان و مردان در شرف ازدواج در تهران»، مطالعات جمعيتي، دوره اول، ش 1، ص 61ـ85.
    • ـــــ ، 1395، «واکاوي شرايط زمينه‌ساز قصد و رفتار تک‌فرزندي در تهران»، مطالعات راهبردي زنان، سال هجدهم، ش 71، ص 29ـ58.
    • خلعتبري، جواد و همكاران، 1390، «ايمان، بررسي رابطه بين کمال‌گرايي و احساس تنهايي باکيفيت زندگي دانشجويان پزشکي استان گيلان»، روانشناسي تربيتي، دوره دوم، ش 1، ص 117ـ131.
    • دلالي اصفهاني، رحيم و رضا اسماعيل‌زاده، 1386، «نگرشي نو بر ايده‌هاي جمعيتي (بازبيني انديشه‌هاي مالتوس، کينز و بکر)»، علوم اجتماعي، دوره چهارم، ش 1، ص 97ـ120.
    • رازقي نصرآباد، حجيه بي‌بي و همكاران، 1395، «تجربه زيسته زنان شهر شهريار از تک‌فرزندي با تأکيد بر چرايي و پيامدهاي آن»، نامه انجمن جمیت شناسی ایران، ش 22، ص 43ـ82.
    • رستمعلی‌زاده، ولی‌الله و همكاران، 1397، «تأثیر سبک زندگی امروزی زنان بر میزان فرزندآوری؛ مطالعه موردی شهر قزوین»، زن و جامعه، دوره نهم، ش 36، ص 39ـ72.
    • رضایی، مهدی و حسين محمودیان، 1391، «زنان و کنش کم‌فرزندآوری مطالعه موردی زنان کرد»، مطالعه راهبردی زنان، دوره چهاردهم، ش 55، ص 173ـ225.
    • رفعت‌جاه، مریم و همكاران، 1389، «تبیین جامعه‌شناختی فعالیت‌های فراغتی دختران جوان با تأکید بر عوامل آسیب‌شناختی آن»، مطالعات راهبردی زنان، سال سيزدهم، ش 50، ص 29ـ80.
    • زواره، آمنه، 1397، تأثیر تعدد فرزندان بر اخلاق خانواده و اجتماع از دیدگاه اسلام، پایان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران، مرکز پیام نور تهران جنوب.
    • سليمي، بهزاد، 1396، «مقايسه احساس تنهايي در دانش‌آموزان داراي اضطراب امتحان و دانش‌آموزان عادي»، در: چهارمين کنفرانس بين‌المللي نوآوري‌هاي اخير در روانشناسي، مشاوره و علوم رفتاري، تهران، مؤسسة آموزش عالی نیکان.
    • سياح، مونس و همكاران، 1395، «عوارض و پيامدهاي پديدة تک‌فرزندي در سبک زندگي مدرن»، در: همايش ملي خانواده و مسائل نوپديد، اهر، دانشگاه شهيد مدني آذربايجان.
    • سياه‌پوش، اسحاق و همكاران، 1395، «بررسي عوامل اجتماعي و فرهنگي مؤثر بر گرايش به فرزند‌آوري در شهر انديمشک با تأکيد بر سبک زندگي (مطالعه موردي زنان متأهل کمتر از 35 سال)»، جامعه‌شناسي مطالعات جوانان، دوره ششم، ش 21، ص 9ـ24.
    • شاه‌آبادي، زهرا و همكاران، 1394، «بررسي نگرش نسبت به ادامه تحصيل پس از ازدواج و تأثير آن بر تصميم‌گيري درباره فرزند‌آوري (مطالعه زنان در شرف ازدواج شهرستان نيشابور)»، علوم اجتماعي، ش 21، ص 126ـ162.
    • شجاعی، محمدصادق، 1386، نقش فرزند در استحکام و بهداشت روانی خانواده، تقویت نظام خانواده و آسیب‌شناسی آن، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    • شکربيگي، عاليه و امير اميري، 1390، «مديريت بدن و مقبوليت اجتماعي (مطالعه دانشجويان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامي و پيام نور شهر زنجان)»، جامعه‌شناسي مطالعات جوانان، سال دوم، ش 3، ص 85ـ108.
    • شمس‌الدینی، حسین و همكاران، 1395، «تأثیر مؤلفه‌های سبک زندگی بر نگرش به فرزندآوری (مطالعه موردی زنان در آستانه ازدواج شهر تهران)»، زن در توسعه و سیاست، دوره چهاردهم، ش 12، ص 217-234.
    • شهدي کومله، نرگس، 1396، بررسي تأثير مؤلفه‌هاي سبک زندگي بر تمايل فرزند‌آوري زنان متأهل شاغل و غير شاغل شهر تهران، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه خوارزمي.
    • شيخي، محمدتقي، 1395، بررسی پیامدهای درون خانوادگی گرایش به تک‌فرزندی شهر گناباد، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه الزهرا.
    • شيرزادي، صفر و همكاران، 1396، «عوامل مؤثر بر تحکيم بنيان خانواده»، در: پنجمين همايش علمي پژوهشي علوم تربيتي و روان‌شناسي، آسيب‌هاي اجتماعي و فرهنگي ايران، تهران، انجمن توسعه و ترويج علوم و فنون بنيادين.
    • صادقی حسن‌وند، 1396، تجربه زیسته زنان دارای یک فرزند، پایان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
    • صادقي، حنانه‌سادات و حسن سرايي، 1395، «عوامل مؤثر بر گرايش به فرزند‌آوري زنان شهر تهران»، برنامه‌ريزي رفاه و توسعه اجتماعي، دوره هفتم، ش 27، ص 1ـ32.
    • صادقي، مسعود و سميه روشن‌نيا، 1395، «بررسي نقش جمعيت خانواده بر ابعاد رواني فرزندان: اميد به زندگي، تاب‌آوري و تمايزيافتگي»، فرهنگي تربيتي زنان و خانواده، سال يازدهم، ش 36، ص 99ـ121.
    • صافي‌زاده، منصوره و همكاران، 1394، «تک‌فرزندي و پيامدهاي آن از بعد اجتماعي و فردي»، بهورز، سال بيست و ششم، ش 92، ص 64ـ65.
    • صالحان، حسنيه، 1398، «آسيب‌شناسي تک‌فرزندي»، ره‌توشه، ش 98، ص 37ـ48.
    • عباسي شوازي، محمدجلال و سعيد خاني، 1393، «ناامني اقتصادي و باروري: مطالعه موردي زنان داراي همسر شهرستان سنندج»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال نهم، ش 17، ص 37ـ76.
    • علاسوند، فریبا، 1392، زن در اسلام، قم،‌ هاجر.
    • علوی‌نژاد، سیدحیدر، 1386، «عوامل استحکام خانواده در فرهنگ قرآنی»، پژوهش‌های قرآنی، ش 49و50، ص 73ـ48.
    • علیرضانژاد، سهیلا و حسن سرايي، 1386، «گستره شبکه روابط اجتماعی زنان شهری و تأثیر تحصیلات دانشگاهی و اشتغال بر آن»، پژوهشنامه ادبیات و علوم انسانی، ش 53، ص 223ـ252.
    • عليخواه، فردين، 1387، «پيامدهاي سياسي مصرف‌گرايي»، تحقيقات فرهنگي ايران، دوره اول، ش 1، ص 231ـ266.
    • غمامي، سيدمحمدمهدي و حسين عزيزي، 1393، «بايسته‌هاي تغيير سياست‌هاي تقنيني جمعيتي جمهوري اسلامي ايران»، مطالعات راهبردي زنان، دوره هفدهم، ش 66، ص 117ـ156.
    • غنيمتي، حسن و محمدصادق مهدوي، 1381، «فرزندسالاري»، پژوهش‌نامه ادبيات و علوم انساني، ش 35، ص 85ـ115.
    • فاتحي، ابوالقاسم و ابراهيم اخلاصي، 1387، «مديريت بدن و رابطه آن با پذيرش اجتماعي بدن (مطالعه موردي زنان شهر شيراز)»، مطالعات راهبردي زنان، دوره يازدهم، ش 41، ص 9ـ42.
    • فاضلي، محمد، 1382، مصرف و سبک زندگي، قم، صبح صادق.
    • فاضلي، مهدي و رضا معيني،‌ 1395، علل گرايش زوجين جوان 25ـ39 ساله شهرستان خرمدره به تک‌فرزندي، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مرکزي.
    • فرنوديان، پريسا و همكاران، 1392، «رابطه بين شيوه‌هاي فرزندپروري والدين با کمال‌گرايي و خودتنظيمي و مقايسه آن در دانش‌آموزان خانواده‌هاي تک‌فرزند و چند فرزند»، علوم رفتاري، دوره پنجم، ش 16، ص 99ـ120.
    • فروتن، يعقوب و حميدرضا بيژني، 1399، «تک‌فرزندي و تعيين‌کننده‌هاي در ايران»، انجمن جمعيت‌شناسي ايران، سال پانزدهم، ش 29، ص 265ـ291.
    • فکوهی، ناصر و فرشته انصاری مهابادی، 1382، «اوقات فراغت و شکل‌گیری شخصیت فرهنگی نمونه موردی دو دبیرستان دخترانه شهر تهران»، انسان‌شناسی، دوره دوم، ش 4، ص 61ـ89.
    • قاسمي، صالح، 1397، «بازخواني رابطه کاهش نرخ فرزند‌آوري با افزايش نرخ طلاق در ايران»، مطالعات اسلامي آسيب‌هاي اجتماعي، دوره يکم، ش 1، ص 79ـ110.
    • کاظمي، زهرا، 1389،‌ «بررسي تأثير آرمان‌گرايي توسعه‌اي بر شکاف بين نگرش‌هاي دختران و مادران آنها نسبت به ازدواج و خانواده»، خانواده‌پژوهي، دوره ششم، ش 23، ص 299ـ312.
    • کاظمي‌نسب، رحمان و عبدالصمد بهرام‌زاده، 1399، «تشکيل و تحکيم خانواده از منظر قرآن كريم»، پژوهش و مطالعات علوم اسلامي، سال دوم، ش 13، ص 21ـ29.
    • کاوه فيروز، زينب و همكاران، 1395، «تأثير مؤلفه‌هاي سبک زندگي بر نگرش به فرزند‌آوري (مطالعه موردي: زنان در آستانه ازدواج شهر تهران)»، زن در توسعه و سیاست، دوره چهاردهم، ش 2، ص 217ـ234.
    • کبودي، مرضيه و همكاران، 1393، «بررسي روند باروري در بين زنان متولد 1344ـ1335»، تحقيقات باليني در علوم پيراپزشکي، دوره سوم، ش 4، ص 286ـ293.
    • کردی، حسین و سكينه هادی‌زاده، 1391، «بررسی سبک زندگی شاغل و غیرشاغل»، زن و جامعه، دوره سوم، ش 4، ص 21ـ41.
    • کنعاني، محمدامين و سعادت بخشي، 1393، «گسترش فردگرايي و مسئله کم‌فرزند‌آوري: مطالعه‌اي در رشت»، نامه انجمن جمعيت‌شناسي ايران، سال نهم، ش 18، ص 1ـ25.
    • محمدي لائيني، محمدباقر و همكاران، 1393، «کاهش جمعيت و تأثير آن بر سلامت فرد و خانواده از ديدگاه اسلام»، دين و سلامت، سال دوم، ش 1، ص 62ـ73.
    • محمدي، اصغر و زهرا صادقي، 1388، «بررسي تأثير فرزندسالاري بر روابط خانوادگي و خويشاوندي در شهر شيراز»، زن و مطالعات خانواده، سال دوم، ش 5، ص 131ـ135.
    • محموديان، حسين، 1389، «سن ازدواج در حال افزايش: بررسي عوامل پشتيبان»، نامه علوم اجتماعي، دوره يازدهم، ش 4، ص 27ـ54.
    • مديري، فاطمه و علي رحيمي، 1395، «اشتغال زنان، نشاط زناشويي و گرايش به طلاق (مورد مطالعه: متأهلان شهر تهران)»، زن در توسعه و سياست، دوره چهاردهم، ش 4، ص 451ـ475.
    • مطهري، حميدرضا و زهرا يوسفيان، 1396، «درآمدي بر سيره امام هادي در زمينة روابط خويشاوندي»، تاريخ اسلام، سال هجدهم، ش 3، ص 103ـ124.
    • معدني، سعيد و مريم ‌نژادفلاح، 1393، «بررسي تأثير اشتغال زنان بر خانواده»، علوم رفتاري، دوره ششم، ش 20، ص 153ـ173.
    • مقدم، سوري، 1388، «فرزندسالاري يا کودک‌محوري»، گزارش، ش 213، ص 22ـ23.
    • موسوی، سیدمرتضی، 1397، رازقیت الهی و افزایش جمعیت، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی.
    • ميرزايي، محمد و همكاران، 1396، «سال‌خوردگي جمعيت در ايران و هزينه‌هاي رو به افزايش بهداشت و درمان»، سالمندي ايران، دوره دوازدهم، ش 2، ص 156ـ169.
    • نایبی، هوشنگ و بهنام لطفی خاچکی، 1394، «تأثیر روابط و پیوند های خویشاوندی بر میزان آسیب‌های اجتماعی در استان‌های کشور»، بررسی مسائل اجتماعی ایران (نامه علوم اجتماعی)، دوره ششم، ش 1، ص 1ـ26.
    • نايبي، هوشنگ و بهنام لطفي خاچکي، 1394، «تأثير روابط و پيوندهاي خويشاوندي بر ميزان آسيب‌هاي اجتماعي در استان‌هاي کشور»، بررسي مسائل اجتماعي ايران (نامه علوم اجتماعي)، دوره ششم، ش 1، ص 1ـ26.
    • نجار باغ‌سياه، مريم، 1395، بررسي پيامدهاي درون خانوادگي گرايش به تک‌فرزندي شهر گناباد، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه الزهرا.
    • نجفي اصل، زهره، 1393، «تبيين تحولات نسلي روابط خويشاوندي در خانواده‌هاي روستاي «حصار خروان» در نيم‌قرن اخير»، انسان‌شناسي، دوره دوازدهم، ش 21، ص 169ـ207.
    • يوسفي، بهنوش و عطيه پورالعجل، 1396، «آسيب‌هاي تک‌فرزندي»، در: اولين همايش ملي روانشناسي کودک و نوجوان، ملاير،‌ دانشگاه ملاير.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    , Hadi, , Mohammad.(2025) Causes and Consequences of Single Child in Iran. Marifat, 31(12), 67-79

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hadi ; Mohammad ."Causes and Consequences of Single Child in Iran". Marifat, 31, 12, 2025, 67-79

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    , H, , M.(2025) 'Causes and Consequences of Single Child in Iran', Marifat, 31(12), pp. 67-79

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    , H, , M. Causes and Consequences of Single Child in Iran. Marifat, 2025; 31(12): 67-79