Marifat, Volume 32, Issue 2, No 305, Year 2025 , Pages 85-98
A Critical Study of Hasan Hanafi's View on the World of Grave and Intermediary World
Article Type:
Promotional
Writers:
Abstract:
Abstract
Resurrection is one of the most important issues in Islamic beliefs, and the world of grave and intermediary world is one of the most challenging issues of resurrection. Hasan Hanafi has a special position in the Neo-mu'tazilah movement. He considers the world of grave to be devoid of objective truth and considers it to be a product of the human mind. He regards the torment of the grave to be a common notion in which a person attributes what he sees in the sensible world to the world of the grave, which is hidden from sight. According to him, the belief in the world of the grave in Islam is derived from past religions, including Judaism and Christianity, and past peoples, such as the Egyptians. Also, he levels many criticisms to the issues raised about the world grave and intermediary world, such as the manner and purpose of questioning and answering and rewards and punishments in the world of grave and intermediary world, and challenges the rational and narrative evidence in this area. Hasan Hanafi's claims about the world of grave and intermediary world are based on the wrong intellectual foundations that he has adopted. Using the descriptive, analytical and critical approach, this research answers his claims.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :بررسی انتقادی دیدگاه حسن حنفی در مورد عالم قبر و برزخ
Abstract:
یکی از مسائل مهم در اعتقادات اسلامی، بحث معاد بوده و مسئلۀ عالم قبر و برزخ نیز جزء چالش برانگیزترین مباحث معاد است. در میان جریان نومعتزله، حسن حنفی جایگاه ویژه ای دارد. ایشان عالم قبر را فاقد حقیقت عینی دانسته و آن را زاییده ذهن بشر می داند. وی عذاب قبر را یک تصور عامیانه می داند که انسان آنچه را که در محسوسات می بیند، به عالم قبر که از دید پنهان است، نسبت می دهد. به اعتقاد وی باور به عالم قبر در اسلام، برگرفته از ادیان گذشته ازجمله یهودیت و مسیحیت و اقوام گذشته، نظیر مصریان است. همچنین ایشان به مباحث مطرح شده در مورد عالم قبر و برزخ مانند نحوه و هدف از پرسش و پاسخ، چگونگی پاداش و جزا در عالم قبر و برزخ، اشکالات متعددی وارد می کند و ادله عقلی و نقلی در این زمینه را به چالش می کشد. البته مدعیات حسن حنفی در باب عالم قبر و برزخ مبتنی بر مبانی فکری غلطی است که اتخاذ کرده است و در این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی، به آنها پاسخ داده شده است.
Keywords:
References:
- ابن‌منظور، محمدبن مكرم، 1414ق، لسان العرب، چ سوم، بيروت، دار الفكر.
- آقاجاني، نصرالله، 1392، اسلام و تجدد در مصر (با رويکرد انتقادي به انديشه حسن حنفي)، قم، بوستان کتاب.
- آلوسي، محمود‌بن عبدالله، 1415ق، روح المعاني، بيروت، دار الكتب العلميه.
- بخاري، محمدبن اسماعيل، 1390، صحيح البخاري، ترجمة عبدالعلي نور احراري، چ سوم، تربت جام، شيخ الاسلام احمد جام.
- برقى، احمد‌بن محمدبن خالد، 1371، المحاسن، چ دوم، قم، دارالکتب الاسلاميه.
- جرجاني، سيدميرشريف، 1412ق، شرح المواقف، قم، شريف الرضي.
- حاجي ميرزايي، شبنم، 1397، آراء و انديشه‌هاي حسن حنفي، پايان‌نامه کارشناسي ارشد، تهران، دانشگاه الزهراء.
- حسيني زبيدي، محمدمرتضى، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بيروت، دارالفکر.
- حلي، حسن‌بن يوسف، 1407ق، کشف المراد، تصحيح حسن حسن‌زاده آملي، قم، جامعة مدرسين.
- حنفي، حسن، 1375، «تاريخمندي دانش کلام»، ترجمة محمدمهدي خلجي، نقد و نظر، ش 9، ص 37ـ57.
- ـــــ ، 2017م، التراث والتجديد، قاهره، مؤسسۀ الهنداوي.
- ـــــ ،2020م، من العقيدۀ الي الثورۀ، قاهره، مؤسسۀ الهنداوي.
- راغب اصفهانى، حسين‌بن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دار الشاميه.
- سليماني بهبهاني، عبدالرحيم و رسول رضوي، 1398، معارف و عقايد، چ دوم، قم، دفتر تدوين متون درسي حوزه‌هاي علميه.
- شجاعي، محمد، 1388الف، عروج روح، تدوين محمدرضا کاشفي، چ چهارم، تهران، کانون انديشه جوان.
- ـــــ ، 1388ب، معاد يا بازگشت به سوي خدا، چ دوم، تهران، شرکت سهامي انتشار.
- صدرالمتألهين، 1981م، الحکمۀ المتعالية في الاسفار الاربعة العقليۀ، چ سوم، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- صدوق، محمدبن على، 1414ق، الاعتقادات، چ دوم، قم، المؤتمر العالمي للشيخ المفيد.
- ـــــ ، 1376، الأمالي، چ ششم، تهران، کتابچي.
- ـــــ ، 1406ق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، چ دوم، قم، شريف الرضي.
- ـــــ ، 1413ق، من لا يحضره الفقيه، تصحيح علياکبر غفاري، چ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
- ـــــ ، 1416ق، الخصال، تصحيح مهدي غفاري، قم، نشر اسلامي.
- طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1390ق، الميزان في تفسير القرآن، چ دوم، بيروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
- طبرسي، فضل‌بن حسن، 1372، مجمع البيان في تفسير القرآن، تصحيح فضل‌الله يزدي طباطبايي و هاشم رسولي، چ سوم، تهران، ناصرخسرو.
- ـــــ ، 1412ق، تفسير جوامع الجامع، قم، مرکز مديريت حوزة علميه.
- طبري، محمدبن جرير، 1412ق، جامع البيان في تفسير القرآن، بيروت، دار المعرفه.
- طوسى، محمدبن حسن، 1414ق، الأمالي، قم، دار الثقافه.
- ـــــ ، بي‌تا، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- فراهيدي، خليل‌بن احمد، 1409ق، کتاب العين، چ دوم، قم، هجرت.
- قاسمي، علي‌محمد، 1393، برزخ؛ پژوهشي قرآني و روايي، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- قدردان قراملکي، محمدحسن، 1390، دفتر پنجم: معاد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
- قرباني، رهره و مهدي مشکاتي، 1393، «تبيين عقلاني تسبيح موجودات در حکمت متعاليه»، انديشه نوين ديني، ش 38، ص 77ـ94.
- كلينى، محمدبن يعقوب، 1407ق، الكافي، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلاميه.
- مجلسي، محمدباقر، 1403ق، بحار الانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- مصباح يزدي، محمدتقي، 1370، آموزش عقايد، چ هفتم، تهران، سازمان تبليغات اسلامي.
- ـــــ ، 1390، آموزش فلسفه، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
- مفيد، محمدبن محمدبن نعمان، 1413ق، الاختصاص، تصحيح علياکبر غفارى و محمود محرمى زرندى، قم، المؤتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد.
- نارويي، عبداللطيف، 1389، «عذاب قبر از ديدگاه شريعت اسلامي»، نداي اسلام، ش 42، ص 32ـ37.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
, Majid, Goli, Javad.(2025) A Critical Study of Hasan Hanafi's View on the World of Grave and Intermediary World. Marifat, 32(2), 85-98
Majid ; Javad Goli."A Critical Study of Hasan Hanafi's View on the World of Grave and Intermediary World". Marifat, 32, 2, 2025, 85-98
, M, Goli, J.(2025) 'A Critical Study of Hasan Hanafi's View on the World of Grave and Intermediary World', Marifat, 32(2), pp. 85-98
