Abstract
One of the important issues for religious knowledge is its stability and change. Changing religious knowledge without leading to epistemological relativism requires a constant dimension. The purpose of this article is to examine the position and role of the essentials of religion as a constant dimension for religious knowledge. Using the descriptive-analytical method, this article has been made according to the essential position of religion in the view of Islamic thinkers. The findings show that although the essentials of religion were more prominent in jurisprudence and the discussion of faith and disbelief; But basically, it has an epistemological nature and can play a good role in the discussion of the stability and change of religious knowledge. Although human knowledge, including religious knowledge, such as monotheism, expands longitudinally and horizontally; But there is a necessary level of knowledge in it that remains constant and is the axis of the connection of these knowledges. In the religious epistemology of this axis, it is the essentials of religion that prevent disunity and epistemological relativism.
Title :ثبات و تغییر معرفت دینی در چارچوب ضروریات دین
Abstract:
یکی از مسائل مهم برای معرفت دینی، ثبات و تغییر آن است. تغییر معرفت دینی بدون اینکه به نسبی گرایی معرفتی منجر شود، نیازمند یک بعد ثابت است. هدف از این مقاله بررسی جایگاه و نقش ضروریات دین به عنوان بعد ثابت برای معرفت دینی است. روش این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی با توجه به جایگاه ضروری دین در دیدگاه اندیشمندان اسلامی است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که هرچند ضروریات دین بیشتر در فقه و بحث ایمان و کفر مطرح بوده؛ اما اصولاً ماهیتی معرفت شناختی داشته و می تواند در بحث ثبات و تغییر معرفت دینی هم به خوبی ایفای نقش کند. هرچند معرفت های بشری و از جمله معرفت های دینی، مثل توحید، به صورت طولی و هم عرض، گسترش می یابد؛ اما یک سطح معرفتی ضروری در آن وجود دارد که ثابت باقی مانده و محور پیوند این معرفت هاست. در معرفت دینی این محور، ضروریات دین است که مانع ازهم گسیختگی و نسبی گرایی معرفتی می شود.
نهجالبلاغه، 1379، قم، لاهیجی.
آملي، ميرزاهاشم، 1415ق، المعالم المأثوره في شرح العروة الوثقي، تدوين محمدعلي اسماعيلپور، قم، العلميه.
ابوزهره، محمدبن احمدبن مصطفی، 1384ق، تاريخ المذاهب الاسلاميه، قاهره، دار الفکر العربي.
بازرگان، مهدي، 1377، خدا و آخرت هدف بعثت انبيا، تهران، رسا.
جوادي آملي، عبدالله، 1372، شريعت در آينه معرفت، تهران، رجا.
راغب اصفهاني، حسينبن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دار القلم.
سروش، عبد الکريم، 1371، قبض و بسط تئوريک شريعت، چ دوم، تهران، صراط.
ـــــ ، 1378، صراطهاي مستقيم، تهران، صراط.
شريعتمداري، حميدرضا، 1400، «بررسي روششناسانه تأويلات اسماعيلي با نگاهي به ديگر انواع تأويل در سنت اسلامي»، الهيات و فلسفه معاصر، سال اول، ش 1، ص 5ـ20.
شمس، محمدجواد، 1383، «اسما و صفات خداوند از ديدگاه متکلمان مسلمان»، برهان و عرفان، ش 4، ص 121ـ153.
علياکبريان، حسنعلي، 1386، معيارهاي بازشناسي احکام ثابت و متغير در روايات، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
لاريجاني، صادق، 1370، معرفت ديني، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
مجتهد شبستري، محمد، 1375، هرمنوتيک، کتاب و سنت، تهران، طرح نو.
ـــــ ، 1383، تأملي در قرائت انساني از دين، تهران، طرح نو.
محقق اردبيلي، احمدبن محمد، 1398، مجمع الفائده و البرهان في شرح ارشاد الاذهان، تحقيق مجتبي عراقي، قم، مؤسسة النشر الاسلامي.
محمودي گلپايگاني، سيدمحمد، 1384، «معيارشناسي ضروري دين در احکام کيفري اسلام»، مقالات و بررسيها، دوره سي و هشتم، ش 3، ص 69-91.
مصباح يزدي، محمد تقي، 1386، تعدد قرائتها از دين، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
ـــــ ، 1391، معارف قرآن (خداشناسي، کيهانشناسي، انسانشناسي)، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
موسوي خميني، روحالله، بيتا، کتاب الطهارة، نجف اشرف، مطبعة الاداب.
نظري، احمد و محمد فاکر ميبدي، 1396، «براهين کلامي ـ قرآني تضاد تثليت و توحيد»، پژوهشهاي اعتقادي ـ کلامي، سال هفتم، ش 25، ص 145ـ166.
نيکزاد، عباس، 1384، «معرفت ديني و ثبات و تحول در آن»، رواق انديشه، ش 48، ص 62ـ83..