این مقاله با رویکرد نظری و بررسی اسنادی و از منظر جامعهشناختی و با هدف بررسی عوامل گرایش مردم به اصلاحطلبان و نیز رویگردانی مردم از آنان، و علل ظهور و افولشان میپردازد؟ پس از کندوکاو هویت فکری اصلاحطلبان، عوامل ظهور و افول اصلاحطلبان عبارتند از: مغایرت هویت اصلاحطلبی با اصول و ارزشهای انقلاب اسلامی، تعمیق شکاف طبقاتی در دولت سازندگی، تکساحتی بودن دولت سازندگی، دوگانگیها و تناقضهای ارزشی در رفتار جریانهای راست سنتی و مدرن، بسترآفرینی فرهنگی و معرفتی روشنفکران، ویژگیهای متمایز خاتمی و حمایت گروهها و احزاب سیاسی از وی، تداوم سیاست تعدیل اقتصادی، تمرکز محض بر دغدغههای سیاسی، ستیز با ارزشهای اسلامی و انقلابی، کشمکش درونی اصلاحطلبان، ناتوانی خاتمی در برآوردن توقعات اپوزیسیون، غوغازیستی و تنشآفرینی اصلاحطلبان، روشنگری آیتاللّه مصباح و امدادهای غیبی و الهی برخاسته از دعای صالحان.