دغدغه بسیارى از اندیشمندان این است که چرا تمدن زنده و پویاى اسلامى پس از عظمت بسیار، به صورت بهت انگیزى در سراشیبى سقوط و انحطاط افتاد و در نهایت، به طور کامل فرو پاشید؟ به نظر جابرى، ریشه اصلى مشکلات جهان عربى ـ اسلامى به عقل و فرهنگ مربوط مى گردد. مسلمانان از لحاظ معرفتى، عقیدتى و اجتماعى نتوانستند از میراث گران بهاى گذشته خود جدا گردند. برخى از عناصر گذشته به صورت مزمن در قلب میراث جهان اسلام باقى ماند. آنان سعى دارند با تطبیق و بومى سازى نظریه هاى غربى مسائل جهان عرب را حل کنند. برخى نیز سعى دارند به دوران طلایى جهان اسلام بازگردند. حقیقت این است که آبشخور آسیب هاى پیدا و پنهان جهان عرب در زمان جاهلیت مى باشد. برخى از این مسائل همچنان به حیات خود ادامه مى دهد و مانع براى توسعه جهان عربى ـ اسلامى مى باشد. اگر جهان عرب سوداى توسعه در سر دارد، باید از این عناصر مزاحم خلاص شود و به ابزارهاى مدرن امروزى مجهز گردد. همه اینها باید با حفظ اصالت و فرهنگ عربى ـ اسلامى صورت گیرد.