سرمقاله
Article data in English (انگلیسی)
سرمقاله
«فأسألوا اهل الذّکرِ ان کُنتم لا تعلمون» (نحل: 43)
بشر از دیرباز در پى دانش اندوزى و دانش افزایى و کشف مجهولات بوده، دامنه دانش خود را روز به روز توسعه داده و افق هاى جدیدى به روى خویش گشوده است. تکامل دانش بشر، که به فکر و تجربه آدمى متّکى است، با پى گیرى داده هاى علمى پیشینیان و پژوهش بر اساس روش صحیح در هر حوزه از حوزه هاى معرفتى میّسر است. و کاروان علم پیوسته با هدایت و راهبردى دانشوران و فرهیختگان به پیش مى رود; پا در عرصه هاى نوین معرفت مى گذارد و چشم به افق هاى تازه اى مى گشاید اما وادى معرفت، حتى براى ره پویان صادق نیز هرگز از آفات ایمن نبوده است; زیرا از یک سو، به مقتضاى محدودیت ابزارهاى شناخت بشر همواره دامنه دانش اندک بوده است; و از سوى دیگر، خطاپذیرى این ابزارها موجب شده قافله علم و دانش گاه به جاى دریاى علم و معرفت، ره به سوى سراب پندارها و اوهام ببرد. مهم تر این که طى طریق در منازل زمینى باید درآمدى براى گشودن درهاى آسمان و مقدّمه اى براى حیات جاودانه در سرایى دیگر باشد و این همه بدون مدد و راهنمایىِ دستى از غیب و نورى از آسمان مقدور نیست.
آدمى باید بر اساس رهنمود عقل، عالمان علوم الهى را مرجع خویش قرار دهد و پاسخ نیازهاى معرفتى خود را از با خبران عالم بالا و گنجوران دانش الهى (پیامبران و امامان(علیهم السلام)) دریافت کند.
پیامبران و اوصیاى الهى در طول تاریخ زندگى بشر، از رهگذر ارتباط با جهان فراسوى ماده و رسالتى که خداوند به لطف خویش به عهده ایشان گذاشته است پیوسته بشر را با پیام هاى الهى راه نموده و غبار نادانى و ظلمت گم راهى از فکر و ذهن او زدوده اند، تا آن که آخرین حلقه سلسله نبوّت و خاتم انبیا پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) پاى به این عرصه نهاد و برترین و ناب ترین معارف آسمانى را در قالب آیات نورانى قرآن کریم براى خاکیان به ارمغان آورد. گرچه این پیام آسمانى «بیانٌ للناس» و «کتابٌ مبین» است، ولى نه آن گونه که همه مطالب ـ ظاهر وباطن ـ آن براى همگان آشکار باشد و نیازى به تبیین و توضیح نداشته باشد، بل همان گونه که فرستنده آن، خداى متعال، فرموده است، باید تفسیر و تبیین گردد. این مهم پیش از همه از طرف خداوند بر عهده آورنده این کتاب آسمانى نهاده شده است: «و انزلنا الیک الکتابَ لِتُبیّنَ للنّاس ما نُزِّلَ الیهم و لعلَّهم یتفکّرون» (نحل: 44) پس از پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله)جانشینان راستین و میراث داران علوم او مسؤول چنین سمتى هستند: «فاسألوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون»; همانان که ظاهر و باطن قرآن و تنزیل و تأویل آیات مى دانند و در روایات متعددى معرفى شده اند.
حضرت على(علیه السلام) مى فرماید: «والله، انّا لنحن اهلُ الذّکر، نحنُ اهل العلم، نحن معدنُ التأویل و التنزیل»1
پرسش از اهل بیت(علیهم السلام) در باب معارف قرآنى در بخش هاى گوناگون متصور است; تفسیر آیه هاى قرآن، بیان معانى باطنى و اسرار آیات، اصول و روش فهم و برداشت از قرآن، مبانى و زیرساخت هاى فهم قرآن کریم از این جمله اند. در دوران معاصر، به رغم پیشرفت سریع دانش هاى تجربى و پیدایش پرسش هاى گوناگون در باب معارف وحیانى، که ضرورت پرسش از آگاهان را صد چندان مى سازد، مردمان از دست رسى مستقیم به اهل بیت(علیهم السلام)محرومند، اما وجود حجم فراوانى از سخنان اهل بیت(علیهم السلام)که در کتاب هاى روایى شیعه نقل شده، امکان بهره گیرى از دانش آنان را فراهم مى آورد. قرآن پژوهان با بهره گیرى از این سرچشمه زلال مى توانند پاسخ پرسش هاى متنوّع را ـ به طور مستقیم یا غیر مستقیم ـ از آن بیابند. اما از آن رو که پرسش ها بى شمار و روایات در مقایسه با آن اندک است، پیش از هرگونه تفسیرى، باید «روش صحیح مراجعه به قرآن» را از روایات اهل بیت(علیهم السلام) آموخت; چنان که قرآن پژوه بزرگ معاصر، علّامه طباطبائى(رحمه الله) بر این نکته تأکید نموده است.2 بى گمان درس آموزى از بیان هاى تفسیرى اهل بیت(علیهم السلام)علاوه بر آشنا ساختن ما با بنیان هاى اساسى تفسیر، حقایقى از قرآن را براى حقیقت جویان آشکار مى سازد که بدون مراجعه به آن مجموعه گران بها هرگز قابل دست یابى نیست و از همه مهم تر، انس با مکتب تفسیرى اهل بیت(علیهم السلام) است که ره جویان معارف زلال و ناب الهى را از سقوط در ورطه هلاکت بار تفسیر به رأى ایمن نگاه مى دارد.
«قطع این مرحله بى همرهى خضر مکن *** ظلمات است بترس از خطر گمراهى»
1ـ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 234، باب 9، روایت 1 و روایات دیگر همین باب.
2ـ ر.ک: مقدمه تفسیر المیزان.
