سخن آغازين
فرايند زندگى هر فردى، همانند رودخانهاى است كه از مبدأ تا مقصد، از كنار سرزمينهاى گوناگون مىگذرد وسرانجام به دريا مىپيوندد. اما رودخانهها در زمان پيوستن به دريا هر يك ويژگىهايى خاص خود دارند: بعضى بسيار زلال و مصفّايند و بعضى ديگر گلآلود و تيره. همه اين پيشامدها به عملكرد و تلاش افراد و استفاده مطلوب آنان از فرصتهاى زندگى بستگى دارد.
يكى از عوامل مهم و اساسى در تعيين سرنوشت نهايى انسان، برخوردارى از خانواده خوب و تربيت شده است؛ زيرا خانواده، نهادى مقدس، سازمانى حركتآفرين، ساحل آرامش و سكون، بستر تربيت و رشد، جايگاه پيشرفت مادى و معنوى و تجلىگاه شكوفايى و بالندگى است. به گونهاى كه اگر ضرورى باشد تا انسان براى نيل به كمال و بهروزى از يك نردبان چند پلهاى صعود كند و بالا برود، به طور حتم و يقين اولين پله اين نردبان ترقى و رشد، تشكيل خانواده است. به دليل تأثير شگرف خانواده سالم در شكوفايى و رشد افراد، بيشتر انديشمندان و بزرگان علوم انسانى و اجتماعى درباره خانواده، توصيهها و دستوراتى بيان نمودهاند.
در نگاه تعاليم سازنده اسلام، خانواده كانونى مبارك و مورد رضايت حق تعالى تلقّى شده و مورد تمجيد و مدح بارىتعالى قرار گرفته است. پيامبر گرامى صلىاللهعليهوآله مىفرمايند: «در اسلام هيچ بنيانى پيش خداوند محبوبتر و ارزشمندتر از بنيان (تشكيل خانواده و بنيان) ازدواج نيست.»1 اينهمه تقدير و تمجيد از بنيان خانواده به دليل آن است كه خانواده نقطه شروع يك واحد اجتماعى ستوده است. در كانون خانواده جوانان برومندى تربيت مىشوند. معنويت ايجاد مىگردد و شادى و نشاط در ان موج مىزند. شادى و نشاطى كه از عنصرهاى مفيد و باارزش براى زندگى است. به گونهاى كه در آموزههاى روانشناختى و دينى مورد توجه ويژه قرار گرفته و به آن عنايت خاصى شده است. برخوردارى از چهره شاد و بشاش و اميدوارانه از ويژگىهاى مؤمنان شمرده شده است. در پرتو شادى و نشاط، زندگى دنيايى، طراوت و پويايى ويژهاى پيدا مىكند، روح اميد و پيشرفت در انسان دميده مىشود. وجود شادى و نشاط در تمام عرصههاى زندگى و تعاملات لازم و ضرورى است. ولى اين مهم در ارتباط همسران با يكديگر و روابط خانوادگى اهميتى مضاعف پيدا مىكند.
خانواده همچنين بهترين و كاملترين شرايط و موقعيت براى رشد و شكوفايى استعدادهاى بالقوه اعضاى خانواده و كارآمدترين بستر براى پيشرفت و موفقيت اعضاى خانواده مىباشد. زن و شوهر (همسران) به عنوان اركان اصلى و اوليه تشكيل خانواده، نقش اساسى و تعيينكنندهاى در پويايى، استحكام، امنيت، سازماندهى، آرامش روانى و رشد ابعاد مختلف شخصيتى اعضاى خانواده دارند.
در نظام خانواده همانند ديگر نظامهاى انسانى و اجتماعى داراى يك سازمان است. در هر سازمان هر فردى براى خود جايگاه ويژهاى دارد كه نشانه قدرت و تأثير او بر ديگران است. در جوامع انسانى سازمانى كه همه افراد در آن در يك رتبه باشند و نقش واحدى داشته باشند، ديده نمىشود. در نظام خانواده نيز هر فردى نقش ويژهاى دارد و از او توقعات و انتظارات خاصى وجود دارد. همچنين جايگاه و سلسله مراتب افراد در آن خانواده مشخص است. اگر چنانچه هركسى نقشهاى مربوطه را به خوبى انجام دهد، آن خانواده، موفقت و بالندگى مضاعفى خواهد داشت.
دبير گروه روانشناسى
- پى نوشت ها
1ـ محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 100، ص 222.