سال بیست و دوم ـ شماره 194 ـ بهمن 1392، 45ـ58

سیف اله فضل الهى¹

منصوره ملکى توانا²

چکیده

هدف این پژوهش، بررسى عوامل جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدارس مى باشد. روش تحقیق، توصیفى ـ پیمایشى بوده و جامعه آمارى، دانش آموزان مدارس راهنمایى ناحیه دو آموزش و پرورش قم مى باشند که 360 نفر از آنها به صورت تصادفى طبقه اى به عنوان نمونه آمارى انتخاب شدند. ابزار جمع آورى اطلاعات، پرسش نامه محقق ساخته، با پایایى 81/0 است. تحلیل اطلاعات براساس آزمون هاى خى دو، Z تک گروهى و T براى میانگین دو گروه مستقل، نشان داد: 1. بین عوامل جذب دانش آموزان مدارس دخترانه و پسرانه به نماز جماعت تفاوت معنادارى وجود دارد. 2. گرایش هاى مذهبى و مشارکت والدین و متولیان مدارس در نماز جماعت، انگیزه حضور دانش آموزان را افزایش مى دهد. 3. بین شناخت دانش آموزان از فواید نماز و نماز جماعت، و مشارکت آنان در مجالس مذهبى، با رویکرد آنان به نماز جماعت مدارس رابطه مثبت وجود دارد. 4. نحوه تقویت و تفویض مسئولیت برگزارى نماز جماعت به آنان، در افزایش علاقه و مشارکت در نماز جماعت مؤثر است. 5. بین شخصیت و نفوذ امام جماعت و نوع ارتباط او با فراگیران، امکانات، شرایط نمازخانه ها و گرایش دانش آموزان به نماز جماعت رابطه معنى دارى وجود دارد.

کلیدواژه ها: نماز جماعت، دانش آموزان، مدارس راهنمایى، عوامل جذب.

¹ استادیار گروه علوم تربیتى دانشگاه آزاد اسلامى واحد قم. fazlollahigh@yahoo.com

² دبیر علوم تجربى آموزش و پرورش ناحیه دو قم. malakitavana_m@yahoo.com

دریافت: 11/ 8/ 91 پذیرش: 15/ 10/ 92

مقدّمه

نماز، آرام بخش روان و اطمینان دهنده قلب هاست و هرگونه یأس و ناامیدى و پوچ گرایى را از انسان دور مى سازد. خداوند متعال در قرآن کریم مى فرماید: وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی» (طه: 14)؛ نماز را براى رابطه دائمى با من و یاد من به پا دارید. این رابطه، آدمى را از هرگونه انحراف و غفلتى بازمى دارد. نماز روح نظم و انضباط را در انسان به وجود آورده، زمینه ساز حرکت تکاملى او مى شود. إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ»(اعراف: 206)؛ همانا مقربان درگاه پروردگارت از پرستش او سرکشى نمى کنند و او را تسبیح مى گویند و براى او سجده مى کنند. پرستش، نوعى رابطه خاضعانه و ستایش گرایانه و سپاس گزارانه است که انسان با خداى خود برقرار مى کند. این نوع رابطه را انسان تنها با خداى خود مى تواند برقرار کند. پرستش نشان دهنده امکان و یک میل در انسان است؛ امکان بیرون رفتن از مرز امور مادى و میل به افق بالاتر و وسیع تر. چنین میلى و چنین عشقى، از مختصات انسانى است. به عبارت دیگر، هدف اصلى از عبادت، راه یافتن به جوار آن کمال مطلق و هستى بى پایان و انعکاس پرتویى از صفات کمال و جمال او در درون جان است که نتیجه اش، فاصله گرفتن از هوا و هوس ها و روى آوردن به خودسازى و تهذیب نفس است. نماز، رمز پیوند خلق با خالق است و ارتباط مستمر آنها را با خدا تضمین مى کند. نماز، طبیب انسان است و سلامتى انسان را تضمین مى کند. نماز واقعى پیوند انسان را با خدا چنان محکم مى کند که در برابر هر کار و هر برنامه، او را حاضر و ناظر و مراقب اعمال خویش مى بیند. این مزیت، که خود اوج تربیت است، در نماز جماعت به بى نهایت مى رسد. نماز جماعت نهایت شکوه عبادت حق تعالى و نمایش انسجام و وحدت مسلمانان و یکپارچگى آنان در باور و عمل به اعتقادات اسلامى است. رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: اگر تعداد نمازگزاران صفوف جماعت از ده نفر فراتر رود، پاداش هر رکعت آن آن قدر زیاد مى گردد که حتى اگر تمام آسمان ها کاغذ شود و دریاها مرکب، و همه درختان قلم گردند و همه فرشتگان مأمور نوشتن آن، نمى توان پاداش آن را ثبت نمود و پاداش آن فقط درخور محاسبه ذات بى کران الهى است» (رضوان طلب، 1373، ص 185). نماز جماعت از یک وسیله میان عبد و معبود فراتر مى رود و جنبه اجتماعى و سیاسى و تشکل به خود مى گیرد و معنویت، تعالى اجتماعى و توسعه فرهنگ اسلامى را به دنبال مى آورد.

از سوى دیگر، مدارس به عنوان مهم ترین نهاد تعلیم و تربیت، نقش بسزایى در ترویج فرهنگ و ارزش هاى اسلامى و انقلابى و ترویج فرهنگ نماز و نماز جماعت در بین نسل جوان، و تعمیم آن دارند. نماز جماعت مدارس، کانون تربیت عملى فرهنگ و ارزش هاى اسلامى و محل عینیت بخشى به آموخته ها، با حضور مدیران، مربیان و دانش آموزان در صف هاى منظم در درگاه حق تعالى مى باشد. انجام اعمال عبادى نماز جماعت به صورت یک دست و منظم، بیانگر این حقیقت است که اگر افراد مسلمان به دلخواه خود و به صورت اختیارى، همه با هم و در کنار هم براى احیاى شعائر اسلامى پیش قدم شوند و مصمم به انجام آن گردند، به همین نسبت خواهند توانست در سایر امور دین پیشگام بوده و با بهره گیرى از نیروى ایمان و استعدادهاى موجود، قله هاى کمال را تسخیر کنند. هرگاه این رفتارها به صورت مداوم و مستمر صورت بگیرد، نمازگزاران از خلّاقیت ها و صفات پسندیده افراد صالح بهره برده و از آنها متأثر مى شوند؛ درنتیجه، به اصلاح و خودسازى پرداخته و این شکوفایى را به جامعه نیز سرایت خواهند داد. نماز جماعت علاوه بر محل نیایش بودن، منبع اشاعه فرهنگ اسلامى و به نمایش گذاشتن قدرت و اقتدار امت اسلامى نیز مى باشد، مشروط بر اینکه با راه کارهاى مناسب، باشکوه برگزار گردد و عوامل افت آن از پیش رو برداشته شود. در این تحقیق، هدف اصلى، واکاوى عوامل مؤثر در جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدارس با رویکردى به بررسى دیدگاه خود دانش آموزان در مدارس راهنمایى ناحیه دو آموزش و پرورش شهر قم است که در این زمینه، مجموعه عوامل ذیل را مورد مطالعه قرار داده است: الف) نقش الگویى گرایش و مشارکت والدین، مربیان و مسئولان؛ ب) عوامل دانشى و میزان شناخت دانش آموزان از فواید و آثار نماز و نماز جماعت و مشارکت در مراسم هاى مذهبى؛ ج) عوامل انگیزشى و نحوه تبلیغات، تقویت و تفویض مسئولیت به دانش آموزان؛ د) عوامل مربوط به محیط و تعاملات شخصیتى و نفوذ اجتماعى و اخلاقى امام جماعت، نوع ارتباط او با فراگیران، امکانات و شرایط نمازخانه ها؛ ه.) مقایسه تأثیرات عوامل در مدارس دخترانه و پسرانه.

بیان مسئله

اسلام دین فرهنگ، و در فرهنگ اسلامى، محور اصلاحات فرهنگ سازى است. فرهنگ عصاره زندگى اجتماعى است و به وسیله فرهنگ است که انسان از جهات مختلف با مردم پیرامونش همراهى و هماهنگى مى یابد و از مردم جوامع دیگر متمایز و مشخص مى شود. از دیدگاه اسلام، هدف از تعلیم و تربیت، پرورش شوق فطرى کودک نسبت به جمال و جلال الهى، و هدف غایى آن در قرآن، پرستش اللّه و قرب الهى است. در هر جامعه اى، آموزش جامعه پذیرى، فرهنگ پذیرى، رشد و پرورش شخصیت، انسجام و وحدت، و پرورش سیاسى (علاقه بند، 1387، ص 17) رسالت اصلى مراکز تعلیم و تربیت مى باشد. این مهم از طریق پوشش نیازهاى رشد و توسعه و بهبود شرایط زندگى با بهره گیرى از دانش بومى شده متناسب با فرهنگ مسلط اجتماعى (دین و فرهنگ) و تأثیرگذارى به واسطه داشتن اندیشمندان و نظریه پردازان علمى و کادر آموزشى امکان پذیر خواهد بود. متولیان این امر مى کوشند با برخوردار کردن جامعه از انسان هاى توانمند و سالم و آشنا به دانش هاى بنیادین، ارزش هاى اجتماعى و نمادهاى فرهنگ اسلامى را در عین اشاعه، پویا، جامع، و درون زا نمایند که سازوکار آن نیز آموزش و پرورش» مى باشد. آموزش و پرورش فعالیتى است مداوم و جامع، براى همه؛ براى رشد و تکامل انسان، غناى فرهنگ و تعالى جامعه (مشایخ، 1378، ص 43). بنابراین، ساخت فرهنگى هر جامعه اى ریشه در ساختار تعلیم و تربیت آن جامعه دارد. آنها با برخوردارى از طرفیت انسانى خود، سعى در تولید دانش، فرهنگ سازى و ارائه خدمات دارند (پورعزت و همکاران، 1389، ص 10) و هدف اصلى آنها، توسعه اطلاعات (شخصیت سازى)، توسعه مهارت ها (ایجاد ارزش افزوده)، توسعه شخصیت (دگرگونى) و خلّاقیت و تفکر (شکوفایى استعداد) بوده و ابزار اصلى براى تأثیرگذارى بر فرهنگ و شخصیت افراد، فقط اطلاعات و الگوهاى رفتارى آنهاست. آموزش و پرورش در هر ساحت و عرصه اى که در دستور کار قرار داشته و از طریق برنامه هاى درسى، اعم از پنهان یا آشکار، به عنوان مهم ترین محمل و وسیله آموزش به دانش آموزان عرضه مى شود، لاجرم درصدد نیل به اثربخشى یا اثرگذارى بر مخاطبان است. در عرصه هایى مانند تربیت علمى و فناورى، تربیت بدنى و زیستى، تربیت سیاسى و اجتماعى، تربیت هنرى و زیباشناسى، تربیت حرفه اى و اقتصادى همانند تربیت ارزشى، اخلاقى و دینى، دغدغه اثربخشى در صدر دغدغه هاى مربیان و متولیان نظام هاى آموزشى قرار دارد.

با توجه به مطالب گفته شده، مدارس و نهادهاى فرهنگى و آموزشى به عنوان مهم ترین سازوکار جامعه براى تعلیم و تربیت نسل آتى، باید بتوانند در ایجاد دانش، بینش و نگرش نسبت به آموزه هاى دینى و ارزش هاى اسلامى و ساخت فکرى و فرهنگى آنان اثربخشى مناسبى داشته باشند. نماز رکن دین مبین اسلام، نماد ارزش هاى آن و تجلى قرب الهى، و نماز جماعت مظهر عبادت، شکوه و عظمت، وحدت و انسجام مسلمانان حول محور حبل المتین است. به عبارت دیگر، نماز عصاره فرهنگ و ارزش هاى اسلامى و نماز جماعت اوج وحدت یک نظام فکرى و اجتماعى در ابعاد مختلف است. در اسلام، نماز ستون دین معرفى گردیده و بر جماعت خواندن آن تأکید شده است. نماز و نماز جماعت آثار و برکات زیادى دارد؛ ازجمله اینکه انسان را از معصیت بازداشته و او را در مسیر تعالى نگه مى دارد. بنابراین، از مهم ترین وظایف مدارس و به ویژه مدارس متوسطه، زمینه سازى براى ارائه دانش هاى بنیادین، و تبدیل آنها به ارزش و نماد عملى به منظور تربیت انسان هاى سالم (از نظر جسمى و روانى) و متخصص و متعهد در راستاى فرهنگ مسلط اجتماعى است؛ امرى که نظام اسلامى آن را به عنوان اصلى ترین مأموریت هاى خود دنبال نموده و با انجام فعالیت هایى نظیر ایجاد و تجهیز نمازخانه مراکز آموزشى، اختصاص بخشى از زمان براى حضور دانش آموزان و معلمان در نماز جماعت، و تخصیص بخشى از محتواى درسى به مباحث نماز و نماز جماعت و احکام آن و برگزارى مسابقات اذان و...، سعى در پرورش معنوى دانش آموزان دارد. اما به نظر مى رسد على رغم جدیت و تلاش صادقانه متولیان در تبدیل شدن این فعالیت به یک باور قلبى و درونى شدن آن به عنوان نماد فرهنگ اسلامى، هنوز توفیقات کاملى حاصل نشده و نیازمند واکاوى عوامل مؤثر و برنامه ریزى مناسب با واقعیت هاست. تحقیق حاضر مى کوشد این کار را از طریق مراجعه به خود دانش آموزان در مدارس مورد بررسى قرار دهد.

سؤال اصلى این است که چه عواملى بر گرایش دانش آموزان در مشارکت در نماز جماعت مدارس تأثیر داشته و اتخاذ چه شیوه هایى موجب جذب هرچه بیشتر آنان به نماز جماعت مى شود و آیا این عوامل در گرایش دانش آموزان مدارس دخترانه و پسرانه تفاوت معنادارى ایجاد مى کنند؟

فرضیه هاى تحقیق

فرضیه هاى تحقیق، به قرار ذیل است:

1. گرایش هاى مذهبى والدین، مدیران، معاونان، دبیران، و مشارکت آنان در نماز جماعت، انگیزه حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدارس را افزایش مى دهد.

2. بین میزان آگاهى و شناخت دانش آموزان از فواید و آثار نماز و نماز جماعت و مشارکت آنان در مجالس مذهبى با رویکرد آنان به نماز جماعت مدارس رابطه مثبت وجود دارد.

3. نحوه تبلیغات، تشویق و تقویت و تفویض مسئولیت برگزارى نماز جماعت به دانش آموزان، در افزایش علاقه و مشارکت در نماز جماعت مؤثر است.

4. بین شخصیت و نفوذ اجتماعى و اخلاقى امام جماعت و نوع ارتباط او با فراگیران، امکانات و شرایط نمازخانه ها و گرایش دانش آموزان به نماز جماعت رابطه معنادارى وجود دارد.

5. بین عوامل جذب دانش آموزان مدارس دخترانه و پسرانه به نماز جماعت تفاوت معنادارى وجود دارد.

ادبیات تحقیق

نماز، پرچم برافراشته دین، و نمازگزاران امان یافتگان سایه الهى آن هستند. نماز، بزرگ ترین عبادت و برترین تکلیف و معیار سنجش ایمان افراد و ملاک شناخت پرهیزگاران است. در روایت آمده است: شخصى نزد امام صادق علیه السلام از دیگرى تعریف کرد. پس از تعریف ها و ستایش ها، حضرت پرسید: نمازش چگونه است؟ یعنى در انجام این وظیفه مهم چقدر مى کوشد؟ همه آن نیکى ها، بسته به مقدار اهمیتى است که او براى نماز قایل است (فلاح زاده، 1373، ص 9). در راه برپاداشتن این فریضه الهى، هرچه تلاش شود زیاد نیست. همه تلاش اندیشمندان اسلام و دلسوختگان مکتب حق و حتى پیکار مجاهدان صحنه نبرد با باطل، براى برپایى این عبادت بزرگ بوده است. بنابراین، توجه دادن نسل به اهمیت نماز و تشویق و ترغیب و راهنمایى و یارى آن عزیزان، وظیفه همه علاقه مندان به فرداى سعادت مندانه جامعه اسلامى است. همواره نیایش و نماز سرلوحه آیین هاى ریشه دار و عمیق در زندگى انسان ها بوده و على رغم تفاوت در کیفیت و اوصاف آن، اعتقاد به مخاطبى فوق بشرى، نقطه اشتراک همه عبادت ها بوده است. انسان همیشه در ضمیر ناخودآگاه و فطرت خداجویش، به یک کانون معنوى و روحانى معتقد و متصل شده و در برابر آن منبع نور و قدرت، به نیایش پرداخته است. ماکس مولره خاورشناس آلمانى و استاد دانشگاه آکسفورد مى گوید: اسلاف و گذشتگان ما از آن زمان به درگاه خداوند سر فرود آورده بودند که حتى براى خدا هم نتوانسته بودند نامى بگذارند (کارگر محمدیارى، 1375، ص 8). نماز، انسان را مى سازد؛ انسان ساخته عمل خودش است، انسان ساخته خود انسان است؛ هر جور عمل کند همان گونه ساخته مى شود (واعظى نژاد، 1376، ص 20). نماز انسان را مى سازد؛ چون قرآن مى فرماید: از صبر نماز و به نماز استمداد و کمک و نیرو بگیرید» (بقره: 153). امام صادق علیه السلاممى فرمایند: وضو نور است و وضوى بعد از وضو نور على نور است. اگر کسى وضوى خود را تجدید کند، مثل این است که خداوند بدون استغفار گناه او را بخشیده باشد» (حرعاملى، 1409ق، ج 1، ص 37). نماز، انضباط در زندگى و وقت شناسى را فراگیر مى کند. عبادت وقت مشخص و معینى دارد و یک حالت انضباطى جسمى و روحى براى کنترل نفس انسان هاست. اگر انسان نماز را با آرامش بخواند، هم روحش آرام مى شود و هم جسمش (مطهرى، 1361، ص 78). نماز، تعظیم در برابر خداوند و تحقیر غیر خداست و موجب شخصیت و تعالى روح انسان مى شود. با گفتن اللّه اکبر»، هرگز عظمت هیچ کس و هیچ چیز او را مرعوب نمى کند؛ زیرا اللّه اکبر» بزرگ تر از هر چیز و بلکه بزرگ تر از هر توصیف ذات اقدس الهى است؛ یعنى من خدا را به عظمت مى شناسم و وقتى من خدا را به عظمت مى شناسم، همه چیز در مقابل من حقیر است. این کلمه اللّه اکبر» به انسان شخصیت مى دهد و روح انسان را بزرگ مى کند (همان، ص 89). امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرماید: خدا به عظمت در روح اهل حق جلوه کرده است و ازاین رو، غیرخدا، هرچه هست، در نظرشان کوچک است» (شجاعى، 1373، ص 31). نماز، وجدان انسان را پرورش داده و با زدودن گناهان و آثار تاریک آنها، تمایل در انجام اعمال صالح و نیک را افزایش مى دهد. عبادت و بندگى و در یاد خدا بودن، از نظر تعلیمات اسلامى، وجدان مذهبى انسان را فعال نموده، میل و رغبت به کار نیک را افزون مى کند و از میل و رغبت به شر و فساد و گناه مى کاهد. امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید: نماز گناهان را مانند برگ درخت مى ریزد و گردن ها را از ریسمان گناه آزاد مى سازد. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله نماز را به سرچشمه آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزى پنج نوبت خود را در آن شست وشو دهد تشبیه فرمودند. آیا با چنین شست وشوها چیزى از آلودگى به بدن باقى مى ماند» (مطهرى، 1358، ص 96).

قرآن، در آیات متعدد، نماز را از ابعاد مختلف به عنوان وسیله آرامش دل ها، بازدارنده از زشتى ها، و صبر، پایدارى، اطمینان خاطر، دورى از وسوسه شیطانى و گرفتارى هاى مختلف توصیف کرده، آن را جزو برنامه هاى حکومت اسلامى و مؤمنان مى داند و مى فرماید: یاران خدا کسانى هستند که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا مى دارند و زکات را ادا مى کنند و امر به معروف و نهى از منکر مى نمایند و پایان همه امور از آنِ خداست» (حج: 41). همچنین نماز را بازدارنده از فحشا و منکرات (عنکبوت: 45)، محوکننده گناهان (هود: 114)، موجب آرامش دل ها (رعد: 28) و بهترین نوع شکرگزارى (کوثر: 1ـ2)، دانسته است. نیز با بیان خصلت مؤمنان نمازگزار در امر به معروف و نهى از منکر (توبه: 71)، آن را نشانه مصلحان و آنهایى دانسته که به کتاب (خدا) تمسک مى جویند: افرادى که نماز را برپا دارند، پاداش بزرگى خواهند داشت؛ زیرا ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم کرد (اعراف: 170). قرآن کریم همچنین نماز را نشانه خشوع و رستگارى مؤمنان (مؤمنون: 1ـ2) مى داند و آموزش نماز را جزء وظایف والدین قلمداد مى کند (طه: 132). از سوى دیگر، اولین فریضه که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله براى امت خود آورد نماز بود و آخرین فریضه اى که تا هنگام مرگ ساقط نمى گردد و مکلف موظف است آن را به هر نحو ممکن به جا آورد نماز است. رسول اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: نماز ستون دین است» (محمدى رى شهرى، 1422ق، ص 366) و جایگاه آن در دین، مانند جایگاه سر در بدن است. نماز از آداب دین، و مایه خشنودى خدا و راه و روش پیامبران الهى است (همان، ص 13) و کسى که بر نماز مراقبت نماید، براى او در قیامت نور و وسیله نجات خواهد بود (عزیزى، 1373، ص 13). پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: کسى که نماز را سبک شمارد از من نیست؛ به خدا سوگند، که بر حوض (کوثر) در قیامت مرا ملاقات نخواهد کرد (همان).

امام صادق علیه السلام نماز را ملاک قبولى اعمال دانسته و مى فرماید: نخستین چیزى که از بنده حساب رسى مى شود نماز است؛ پس، اگر نماز پذیرفته شد، اعمال دیگرش نیز پذیرفته مى شود و چنانچه نمازش رد شود، اعمال او هم قبول نخواهد شد. امام رضا علیه السلامنماز را بهترین طریق سیر و سلوک و تقرب الى اللّه و وسیله ارتقا و تقرب انسان پرهیزگار توصیف مى فرماید (کلینى، 1365، ج 3، ص 183).

از سوى دیگر، نماز موجب وحدت مسلمانان مى شود. از دیدگاه اسلام، به جماعت خواندن نماز، پاداش هاى الهى و معنوى به همراه دارد. در روایت آمده است: شبى امیرالمؤمنین على علیه السلام تا سحر به عبادت مشغول بود؛ چون صبح شد، نماز صبح را به تنهایى خواند و استراحت کرد. رسول خدا که آن حضرت را در جماعت صبح ندید، به خانه او رفت. حضرت فاطمه علیهاالسلام از شب زنده دارى على علیه السلام و عذر او از نیامدن به مسجد سخن گفت. پیامبر فرمود: پاداشى که به خاطر شرکت نکردن در نماز جماعت صبح، از دست علىرفت بیش از پاداش عبادت تمام شب است. نماز جماعت مقدمه وحدت صفوف و نزدیکى دل ها و تقویت کننده روح اخوت و نیز نوعى حضور و غیاب بى تشریفات و بهترین راه شناسایى افراد است. نماز جماعت بهترین، بیشترین، پاک ترین و کم خرج ترین اجتماعات دنیاست و نوعى دید و بازدید بدون هزینه به شمار مى رود. نیز بهترین شیوه آگاهى از مشکلات و نیازهاى یکدیگر و زمینه ساز تعاون اجتماعى بین آحاد مسلمانان است. نماز جماعت نشان دهنده قدرت مسلمانان و الفت دل ها و انسجام صفوف است؛ تفرقه ها را مى زداید، بیم در دل دشمنان مى افکند، منافقان را مأیوس مى سازد و خار چشم بدخواهان است. نماز جماعت موجب احساس دلگرمى، صفا، صمیمیت، نوع دوستى، و قدرت و امید مؤمنان مى شود. نیز عامل نظم و انضباط، صف بندى و وقت شناسى است، روحیه فردگرایى و انزوا و گوشه گیرى را از بین مى برد و نوعى مبارزه با غرور و خودخواهى را دربر دارد.

از سوى دیگر، در مکتب اسلام، تعلیم و تربیت ارزش ها، جایگاه و نقش اساسى دارند. در اسلام، هدف از تعلیم و تربیت ارزش ها، پرورش شوق فطرى نسبت به جمال و جلال الهى و عشق به ارزش هاست. اسلام نقش اساسى مربى را انتقال ارزش ها نمى داند، بلکه فراهم آوردن شرایطى مى داند که متربى به تجربه واقعى درونى که ریشه در فطرتش دارد گرایش یابد (رحیمى، 1391، ص 1). تعلیم و تربیت به عنوان مختصات و شاخص هاى تعالى حقیقى انسان، محور و غایت حرکت انبیاى الهى شمرده شده است. در نظام اسلامى، آموزش و پرورش به عنوان مهم ترین سازوکار جامعه براى فرهنگ پذیرى و جامعه پذیرى انسان ها، بیشترین نقش را از طریق معلمان صلاحیت دار، مدیران تربیت شده و برنامه هاى درسى مناسب، اعم از برنامه هاى درسى پنهان یا آشکار در آموزش مؤثر ارزش هاى اسلامى به ویژه نشر اعمال دینى دارد. یکى از مهم ترین این اعمال عبادى، نماز و مشارکت در نماز جماعت به عنوان نشانه مسلمانى و وحدت مسلمانان است که باید در مراکز آموزش و پرورش شکل گیرد؛ امرى که در نهاد آموزش و پرورش کشور به صورت یک فعالیت آموزشى از همان روزهاى پیروزى انقلاب اسلامى در رأس امور قرار گرفت. تأکیدات امام راحل قدس سره و مقام معظم رهبرى (مدظله العالى) و نیز آیین نامه ها، بخشنامه ها و دستورالعمل هاى اقامه نماز مدارس، عنایت خاص نظام اسلامى در برپایى نماز و آشنا نمودن نسل گران قدر نوجوان و جوان با وظایف دینى و الهى و اهمیت بخشیدن به نماز را آشکار مى سازد. ستاد اقامه نماز معاونت پرورشى در سال 1369 به منظور ترویج فرهنگ نماز به عنوان اصلى ترین ارزش دینى در وزارت آموزش و پرورش ایجاد گردید و از همان شروع کار، اقدام به تهیه دستورالعمل ها و بخشنامه ها و طرح ها براى تعمیق بیشتر امر نماز و ارسال آن به استان ها و مدارس کشور نمود. هدف کلى از تهیه و تدوین مجموعه دستورالعمل ها، ایجاد روش ثابت و یکنواخت براى اقامه نماز به صورت فراگیر در کلیه ادارات، مراکز و واحدهاى آموزشى و روش هاى هرچه باشکوه تر برگزار نمودن نماز به صورت یک حرکت اصولى و فراگیر در آموزش و پرورش است، به گونه اى که امور دیگر در زمان اقامه این فریضه الهى تحت الشعاع قرار گیرد. از مباحث مورد تأکید ستاد اقامه نماز معاونت پرورشى مى توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. موضوع نماز را در مدارس به طور جدى مطرح نموده و براى آن جایگاه خاصى قایل شوند.

2. در کلیه مراکز آموزش و پرورش، محلى براى برگزارى نماز تعیین شود و فضاى عمومى این مراکز، همواره مشوق دانش آموزان و دانشجویان براى اقامه نماز و زنده نمودن فرهنگ نماز باشد.

3. در طرح هاى ساختمانى جدیدمراکزآموزش وپرورش، محل نمازخانه به صورت شاخص موردنظر قرار گیرد.

4. در اردوها، برنامه ها و جشنواره هاى آموزشى، فرهنگى، هنرى و ورزشى با فرا رسیدن وقت نماز، اذان اقامه شود.

5. انجمن اولیا و مربیان در جلسات و برنامه هاى خود، والدین را بر امر نماز فرزندان توجیه و تشویق نموده و نسبت به تشویق والدین براى ساخت نمازخانه در مدارس اقدام نمایند.

6. از شخصیت هاى مذهبى، فرهنگى، اجتماعى و سیاسى براى شرکت در مراسم نماز جماعت مراکز آموزش و پرورش دعوت به عمل آید. بین مدارس و مساجد همجوار آنها ارتباط برقرار شود و دانش آموزان براى شرکت در مراسم نماز جماعت و جمعه ترغیب شوند.

7. در کتابخانه ها جایگاه ویژه اى براى کتب مربوط به نماز اختصاص یابد و نسبت به جمع آورى آثار منتشرشده در خصوص نماز اقدام شود تا در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

8. کلیه معلمان، دبیران و اساتید مراکز آموزشى به روش هاى مناسب با فلسفه نماز آشنا شده، شیوه هاى اثرگذارى بر دانش آموزان و دانشجویان را بیاموزند (مجموعه اى از آیین نامه ها، بخشنامه ها، دستورالعمل ها و طرح هاى اجرایى اقامه نماز مدارس، ص 105).

9. از به کاربردن روش هاى نامطلوب، تهدید و تطمیع و اجبار دانش آموزان براى اقامه نماز پرهیز شود (ستاد اقامه نماز، 1380).

على رغم این تدابیر، به نظر مى رسد هنوز نماز و نماز جماعت در مدارس نهادینه نشده و نیازمند واکاوى عوامل مؤثر براى برنامه ریزى بهتر است. همچنان که سادتى و جوادى (1376) در تحقیقى تحت عنوان عوامل مؤثر در ترغیب دانش آموزان به نماز، با تأکید بر عوامل درون مدرسه اى» نشان دادند: بین گرایش دانش آموزان به نماز و میزان محبوبیت مربیان تربیتى در نزد آنان رابطه وجود دارد. و مهم ترین عوامل مؤثر در عدم گرایش بعضى از نوجوانان به اصل نماز، به ترتیب شامل نداشتن انگیزه قوى، عادت نداشتن به خواندن نماز از دوران کودکى، ندانستن فلسفه و اسرار نماز، ترجیح دادن تفریح و سرگرمى (به علت جاذبه بیشتر آن در نزد این عده)، حل نشدن برخى از مسائل اعتقادى مانند مسئله خدا، معاد و... در نزد این گروه از نوجوانان مى باشد.

ابیاتى (1376) در بررسى عوامل مؤثر در مشارکت فراگیران به نماز جماعت در مدارس دخترانه ابتدایى ناحیه یک شهرکرد، نشان داد که ایمان و اعتقاد والدین و عوامل فیزیکى نمازخانه در جذب دانش آموزان به نماز جماعت تأثیر دارد.

نصر و همکاران (1387) در بررسى فراتحلیلى عوامل مؤثر بر جذب و شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدارس، عوامل فردى، خانوادگى،وانسانى درون مدرسه اى،فیزیکى درون مدرسه اى، سایر عوامل مدرسه اى، همسالان و محیط را مؤثر دانستند.

فضل الهى و ملکى توانا (1388) در بررسى عوامل مؤثر در جذب دانش آموزان دختر به نماز جماعت در مدارس راهنمایى شهر قم، به این نتیجه رسیدند که تبلیغات مناسب، حضور اولیاى مدرسه، تشویق دانش آموزان، امکانات محل برگزارى، توجه والدین به مسائل دینى و مشارکت آنان، آگاهى دانش آموزان از فواید و آثار نماز جماعت، گرایش مذهبى، اهمیت دادن والدین و دوستان، نحوه تعامل و ارتباط با امام جماعت و بعکس، و مسئولیت پذیرى دانش آموزان در میزان مشارکت در نماز جماعت مدارس تأثیر دارند.

رجبى و زاهد بابلان (1391) در بررسى متغیرهاى مرتبط با جذب دانش آموزان به نماز جماعت از نظر عوامل مدرسه اى در دوره تحصیلى متوسطه در استان اردبیل نشان دادند که از نظر عوامل مدرسه، هفت عامل، بار عاملى معنادار داشته و به ترتیب اولویت، عامل حسن روابط معلمان و مربیان و سپس امکانات فیزیکى مدرسه و نمازخانه، ایمان فردى خانوادگى، همسالان، وضعیت اقتصادى ـ اجتماعى خانواده، تبلیغات رسانه ها و جنسیت و پایه تحصیلى در گرایش دانش آموزان به نماز جماعت مدرسه اهمیت دارند. بررسى واقع بینانه مطالب ذکرشده گویاى محدود بودن کنکاش توصیفى و پیمایشى و مبتنى بر واقع در خصوص موضوع بوده، بر معتبر و ارزشمند بودن چنین واکاوى هایى تصریح مى نماید تا از این طریق، با تحلیلى واقع بینانه در دسترسى به برنامه اى اصولى در ترویج آموزه هاى اسلامى و التزام عملى آن در بین نسل هاى آتى، شاهدتوفیقاتى باشیم؛امرى که درتحقیق حاضر با مراجعه به دیدگاه خود دانش آموزان مورد مداقه قرار گرفته است.

روش پژوهش

روش پژوهش، توصیفى از نوع پیمایشى است. جامعه آمارى شامل کل دانش آموزان دختر و پسر مدارس راهنمایى آموزش و پرورش ناحیه دو قم مى باشد که تعداد 360 نفر از آنان به صورت تصادفى طبقه اى به عنوان نمونه انتخاب شدند. براى جمع آورى داده ها، از پرسش نامه محقق ساخته حاوى 21 سؤال بسته پاسخ در طیف پنج سطحى لیکرت استفاده شد که پایایى آن براساس آلفاى کرانباخ معادل 81/0 محاسبه گردید. براى تجزیه و تحلیل اطلاعات، از روش هاى آمار توصیفى در حد میانگین، واریانس و انحراف معیار و از آزمون هاى استنباطى مجذور کاى (خى دو) و zتک گروهى و آزمون Tبراى مقایسه میانگین دو گروه مستقل براى تصمیم گیرى در مورد رد یا قبولى فرضیه ها استفاده شده است.

تجزیه و تحلیل اطلاعات

جدول 1: توزیع نمونه آمارى براساس پایه هاى تحصیلى ونوع مدارس

مطابق اطلاعات جدول (1) از مجموع 360 پرسش نامه جمع آورى شده، 100 نفر (28 درصد) از دانش آموزان پایه اول و 140 نفر (39 درصد) از دانش آموزان پایه دوم و 120 نفر (33 درصد) از دانش آموزان پایه سوم راهنمایى بودند که 50 درصد آنان را دختران و 50 درصد را پسران تشکیل مى دادند.

جدول 2: فرضیه یک (گرایش هاى مذهبى والدین، مدیران، معاونان، دبیران، و مشارکت آنان در نماز جماعت انگیزه حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدارس را افزایش مى دهد)

جدول(2) نشان مى دهد تمام مؤلفه هاى مورد مطالعه نمره Zبزرگتر از Z بحرانى در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 =a2 (58/2) کسب کردند و تفاوت میانگین تمامى آنها با میانگین موردانتظار (3) معنادار است. همچنین داده ها نشان مى دهد تشویق والدین بر شرکت در نماز جماعت مدرسه بیشترین تأثیر را در جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدارس دارد که با میانگین 41/4 و انحراف استاندارد 92/0 و ضریب پراکندگى 98/20 در جایگاه نخست قرار گرفته است. و پس از آن، تأثیر توصیه هاى والدین بر شرکت فراگیران در نماز جماعت مدرسه با میانگین 25/4 و انحراف استاندارد 1 و ضریب پراکندگى 5/23 در رتبه دوم قرار دارد و به ترتیب، شرکت والدین در نماز جماعت، التزام عملى والدین به نماز خواندن، حضور مدیر، معاونان و دبیران در نماز جماعت مدرسه، در رتبه هاى سوم تا پنجم قرار دارند و از طرف دیگر، با مقایسه میانگین پاسخ هاى آزمودنى ها به سؤالات، براساس آزمون کاى اسکور (کاى)، چون خى دو محاسبه شده (66/134) از خى دو جدول در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 = و aو درجه آزادى 4 df=(28/13) بزرگ تر است، پس فرضیه صفر رد مى شود و مى توان با اطمینان 99/0 نتیجه گرفت که گرایش هاى مذهبى والدین، مدیران، معاونان، دبیران، و مشارکت آنان در نماز جماعت انگیزه حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدارس را افزایش مى دهد.

جدول 3: فرضیه 2 (میزان آگاهى و شناخت دانش آموزان از فواید و آثار نماز و نماز جماعت و مشارکت آنان در مجالس مذهبى با رویکرد آنان به نماز جماعت مدارس رابطه مثبت وجود دارد)

جدول (3) نشان مى دهد، تمام مؤلفه هاى مورد مطالعه نمره Zبزرگ تر از Zبحرانى در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 = a2(58/2) کسب کردند و تفاوت میانگین تمامى آنها با میانگین موردانتظار (3) معنادار است. همچنین داده ها نشان مى دهد شرکت فراگیران در مجالس مذهبى بیشترین تأثیر را در جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدارس دارد که با میانگین 04/4 و انحراف استاندارد 93/0 و ضریب پراکندگى 14/23 در جایگاه نخست قرار گرفته است. و پس از آن به ترتیب، آموزش آثار و فواید نماز جماعت به دانش آموزان، مطالعه کتب جذاب مربوط به نماز و دسترسى به کتاب هاى مناسب نماز در نماز خانه مدرسه در رتبه هاى دوم تا چهارم قرار دارند. از طرف دیگر، مقایسه میانگین براساس آزمون کاى اسکور (کاى) نشان مى دهد چون خى دو محاسبه شده (5/68) از خى دو جدول در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 = a و درجه آزادى 4= df(34/11) بزرگ تر است، پس فرضیه صفر رد مى شود و مى توان با اطمینان 99/0 نتیجه گرفت که میزان آگاهى و شناخت دانش آموزان از فواید و آثار نماز و نماز جماعت و مشارکت آنان در مجالس مذهبى، با رویکرد آنان به نماز جماعت مدارس رابطه مثبت وجود دارد.

جدول 4: فرضیه 3 (نحوه تبلیغات، تشویق و تقویت و تفویض مسئولیت برگزارى نماز جماعت به دانش آموزان، در افزایش علاقه و مشارکت در نماز جماعت مؤثر است)

جدول (4) نشان مى دهد تمام مؤلفه هاى موردمطالعه نمره Zبزرگ تر از Zبحرانى در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 = a2(58/2) کسب کردند و تفاوت میانگین تمامى آنها با میانگین موردانتظار (3) معنادار است. همچنین داده ها نشان مى دهد دادن مسئولیت برگزارى نماز جماعت مدارس به دانش آموزان، بیشترین تأثیر را در جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدارس دارد که با میانگین 58/4 و انحراف استاندارد 086/ و ضریب پراکندگى 69/18 در جایگاه نخست قرار گرفته است و تبلیغات مفید و جذاب در مورد اقامه نماز جماعت با میانگین 23/4 و انحراف استاندارد 85/0 و ضریب پراکندگى 96/19 در جایگاه دوم قرار گرفته است. و به ترتیب، تشویق والدین بر شرکت در نماز جماعت، تشویق معلمان مدرسه بر شرکت دانش آموزان در نماز جماعت، و انتخاب ساعت مناسب براى اقامه نماز جماعت در رتبه هاى سوم تا پنجم قرار دارند. از طرف دیگر، مقایسه میانگین پاسخ هاى آزمودنى ها به سؤالات، براساس آزمون کاى اسکور (کاى)، نشان مى دهد چون خى دو محاسبه شده (16/157) از خى دو جدول در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 = a و درجه آزادى 4= df(28/13) بزرگ تر است، پس فرضیه صفر رد مى شود و مى توان با اطمینان 99/0 نتیجه گرفت که نحوه تبلیغات، تشویق، تقویت و تفویض مسئولیت برگزارى نماز جماعت به دانش آموزان، در افزایش علاقه و مشارکت در نماز جماعت مؤثر است.

جدول 5: فرضیه 4 (بین شخصیت و نفوذ اجتماعى و اخلاقى امام جماعت و نوع ارتباط او با فراگیران، امکانات و شرایط نمازخانه ها و گرایش دانش آموزان به نماز جماعت، رابطه معنادارى وجود دارد)

جدول بالا نشان مى دهد تمام مؤلفه هاى موردمطالعه نمره Zبزرگ تر از Zبحرانى در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 = a2(58/2) کسب کردند و تفاوت میانگین تمامى آنها با میانگین موردانتظار (3) معنادار است. همچنین داده ها نشان مى دهد داشتن نمازخانه مناسب در مدرسه بیشترین تأثیر را در جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدارس دارد که با میانگین 37/4 و انحراف استاندارد 85/0 و ضریب پراکندگى 47/19 در جایگاه نخست قرار گرفته و حضور به موقع و منظم امام جماعت با میانگین 31/4 و انحراف استاندارد 96/0 و ضریب پراکندگى 35/22 در جایگاه دوم قرار گرفته است. و به ترتیب، نظافت و زیبایى نمازخانه، ارتباط دوستانه امام جماعت با فراگیران، و شخصیت و روحیه امام جماعت در رتبه هاى سوم تا پنجم قرار دارند. وضعیت روشنایى و نور نمازخانه، وجود سرویس هاى بهداشتى مناسب و کافى در رتبه هاى ششم و هفتم قرار دارند. از طرف دیگر، مقایسه میانگین پاسخ هاى آزمودنى ها به سؤالات، براساس آزمون کاى اسکور (کاى)، نشان مى دهد. چون خى دو محاسبه شده (82/127) از خى دو جدول در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 a=و درجه آزادى 6= df(81/16) بزرگ تر است، پس فرضیه صفر رد مى شود و مى توان با اطمینان 99/0 نتیجه گرفت که بین شخصیت و نفوذ اجتماعى و اخلاقى امام جماعت و نوع ارتباط او با فراگیران، امکانات و شرایط نمازخانه ها و گرایش دانش آموزان به نماز جماعت رابطه معنادارى وجود دارد.

جدول 6: فرضیه 5 (بین عوامل جذب دانش آموزان مدارس دخترانه و پسرانه به نماز جماعت تفاوت معنادارى وجود دارد)

تجزیه و تحلیل نمرات حاصل از پاسخ آزمودنى هاى دختر و پسر براساس آزمون Tبراى مقایسه میانگین دو گروه مستقل، نشان مى دهد چون Tمحاسبه شده (423/4) از Tجدول در سطح اطمینان 99/0 و 01/0 =a و 18= df(552/2) بزرگ تر است، پس فرضیه صفر رد مى شود. با توجه به معنادار بودن تفاوت میانگین نمرات دو گروه، با اطمینان 99 درصد مى توان نتیجه گرفت که بین نگرش دانش آموزان مدارس دخترانه و پسرانه در مورد عوامل تأثیرگذار در شرکت آنان در نماز جماعت مدارس تفاوت معنادارى وجود دارد. اندک تأمل در نمرات تعداد 10 مؤلفه، بیانگر این است که تفاوت ها بیشتر در تأثیر تبلیغات، نور و روشنایى و نظافت و زیبایى محیط نمازخانه ها، شخصیت، نفوذ و ارتباط امام جماعت، انتخاب ساعات اقامه نماز و حضور مدیر، معاونان و دبیران در نماز جماعت مى باشد و در مورد شرکت والدین و التزام عملى آنان در نماز و امام جماعت مدارس تقریبا اثربخشى یکسانى مشاهده مى شود.

بحث ونتیجه گیرى

نماز، از ارکان دین مبین اسلام و به عنوان ستون دین محسوب مى شود که موجب قرب و رضاى خداوند متعال شده، انسان ها را از فحشا و منکرات دور مى سازد. نماز جماعت نشانگر اتحاد مسلمانان و زمینه ساز تداوم فرهنگ و ارزش هاى اسلامى است. مدارس در تربیت اسلامى نسل آتى، باید بتوانند با روش هاى مناسب در عینى سازى و تبدیل آموزه هاى دینى به ارزش و باور بین فراگیران اهتمام ورزند. یافته هاى تحقیق حاضر با هدف واکاوى عوامل تأثیرگذار بر نماز جماعت مدارس، نشان داد:

1. گرایش هاى مذهبى والدین، مدیران، معاونان، دبیران، و مشارکت آنان در نماز جماعت، انگیزه حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدارس را افزایش مى دهد که این نتیجه، با یافته هاى رجبى و زاهد بابلان (1391) و فضل الهى و ملکى توانا (1388) و ابیاتى (1376) کاملاً تناسب دارد.

2. بین میزان آگاهى و شناخت دانش آموزان از فواید و آثار نماز و نماز جماعت و مشارکت آنان در مجالس مذهبى با رویکرد آنان به نماز جماعت مدارس رابطه مثبت وجود دارد که با یافته هاى فضل الهى و همکارانش (1388) و ابیاتى (1376) توافق دارد.

3. نحوه تبلیغات، تشویق، تقویت و تفویض مسئولیت برگزارى نماز جماعت به دانش آموزان، در افزایش علاقه و مشارکت در نماز جماعت مؤثر است که با نتایج سادتى و جوادى (1376) توافق دارد.

4. بین شخصیت و نفوذ اجتماعى و اخلاقى امام جماعت و نوع ارتباط او با فراگیران، امکانات و شرایط نمازخانه ها و گرایش دانش آموزان به نماز جماعت، رابطه معنادارى وجود دارد که با یافته هاى فضل الهى و همکاران (1388) و ابیاتى (1376) تناسب دارد.

5. بین عوامل جذب دانش آموزان مدارس دخترانه و پسرانه به نماز جماعت، تفاوت معنادارى وجود دارد که مستلزم توجه جدى مسئولان مدارس مى باشد.

پیشنهادها

1. مدیران، معاونان، دبیران، و کارکنان مدارس الگوهاى عملى تأثیرگذار بر شکل گیرى شخصیت اخلاقى، اجتماعى و فرهنگى دانش آموزان هستند و به صورت مستقیم در هدایت فراگیران و تربیت آنان نقش اساسى ایفا مى کنند. التزام عملى آنان به رعایت موازین اسلامى، به ویژه شرکت به موقع و مستمر بر صلابت نماز جماعت مدارس افزوده و مشارکت فراگیران را به حداکثر مى رساند.

2. خانواده کانون رشد و توسعه فرزندان در ابعاد مختلف، و والدین چراغ هدایت آن قلمداد مى شوند. مقید بودن آنان در برپایى نماز اول وقت و شرکت ایشان در نماز جماعت مسجد محل و حتى در صورت امکان در مدارس، و تأکید آنان بر مشارکت فرزندان در این مهم، نقش کلیدى درتکوین شکوه وعظمت نمازجماعت مدارس خواهدداشت.

3. رسیدگى به وضعیت زیبایى، تمیزى، روشنایى، سرمایشى ـ گرمایشى، نظافت و... در عرصه برگزارى نماز جماعت مشارکت فراگیران را مى افزاید.

4. انتخاب و معرفى ائمه جماعت مدارس براساس معیارهاى شناخته شده و منطقى و استفاده از روحانیان آشنا به روان شناسى و نحوه تعامل با فراگیران سنین مختلف، مى تواند در جذب فراگیران به نماز بسیار مؤثر باشند. علاوه بر اینکه شخصیت و نفوذ آنان به همراه توانمندى برقرارى ارتباط، حایر اهمیت فراوان است. ازاین رو، به نظر مى رسد برگزارى دوره هاى آموزشى کوتاه مدت، دست کم به صورت کارگروهى، براى ائمه جماعت به منظور آشنایى با مسائل روان شناختى و جامعه شناختى لازم، یک ضرورت اجتناب ناپذیر مى نماید.

5. به نظر مى رسد فراگیران پسر بیشتر از دانش آموزان دختر نیازمند تبلیغات، ارتباط، تشویق، تقویت، فضاسازى فرهنگى، الگوگیرى اخلاقى و... براى شرکت در نماز جماعت هستند.

6. براى اینکه دانش آموزان جذب نماز جماعت شوند، باید تضادها و تعارض هایى که دانش آموز در خانواده، جامعه و محیط مدرسه مى بیند به نحو مطلوبى حل شود. وقتى دانش آموزى مى بیند که والدینش بدون عذر نماز جماعت مساجد را ترک مى کنند، ولى توصیه به شرکت فرزندشان در نماز جماعت مى کنند، چه انتظارى است که فرزند در نماز جماعت مدرسه شرکت کند؟ نیز وقتى مدیر، معاون، مربى و... در مدرسه، اهمیت نماز جماعت را بیان مى کنند، اما هنگام برپایى نماز جماعت، از شرکت در نماز جماعت امتناع مى ورزند و فقط بچه ها را به شرکت در نماز توصیه مى کنند، یا وقتى نماز جماعت برقرار مى شود، دبیران در دفتر مدرسه مى نشینند و یا درحالى که دانش آموزان مشغول نماز هستند از مدرسه خارج مى شوند، طبیعى است دانش آموازن با یک تعارض آشکار روبه رو مى شوند و به نماز جماعت به دید تصنعى نگاه مى کنند و نسبت به نماز جماعت بى تفاوت مى شوند.

··· منابع

پورعزت، على اصغر و همکاران، 1387، الگوى مطلوب طراحى دانشگاه ها و مؤسسات آموزشى عالى ایران در عصر جهانى شدن»، دانشگاه اسلامى، ش 40، ص 3ـ22.

حرعاملى، محمدبن حسن، 1409ق، وسائل الشیعه، قم، آل البیت.

رجبى، سوران، عادل زاهد بابلان، 1391، متغیرهاى مرتبط با جذب دانش آموزان به نماز جماعت از نظر عوامل مدرسه»، روان شناسى و دین، ش 17، ص 103ـ112.

رحیمى، خجسته، 1391، جایگاه و نقش عنصر زیباشناسى در تعلیم و تربیت ارزش ها، قم، همایش ملى تعلیم و تربیت ارزش ها، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره.

رضوان طلب، محمدرضا، 1373، پرستش آگاهانه، چ سوم، تهران، ستاد اقامه نماز.

سادتى، على و محمدجعفر جوادى، 1376، عوامل مؤثر در ترغیب دانش آموزان به نماز با تأکید بر عوامل درون مدرسه اى»، پیوند، ش 213و214و215، ص 64ـ81.

ستاد اقامه نماز مدارس، 1380، بخشى از دستورالعمل اجرایى نماز جماعت مدارس»، نگاه به رویدادهاى آموزش و پرورش، ش 182، ص 5ـ7.

شجاعى،مهدى،1373،دریافتى ازخطبه متقین،چ دوم،تهران،الهادى.

عزیزى، عباس، 1373، نماز در آینه حدیث، چ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز.

علاقه بند، على، 1387، مبانى نظرى و اصول مدیریت آموزشى، تهران، ویرایش.

فضل الهى، سیف اله و منصوره ملکى توانا، 1388، بررسى عوامل مؤثر در جذب دانش آموزان دختر به نماز جماعت در مدارس راهنمایى شهر قم»، زلال هدایت، ش 2و3، ص 48ـ65.

فلاح زاده، محمدحسین، 1373، آموزش نماز ویژه نوجوانان، چ پنجم، قم، ستاد اقامه نماز.

کارگر محمدیارى، رحیم، 1375، نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران، چ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز.

کلینى، محمدبن یعقوب، 1365، الکافى، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

مجموعه اى از آیین نامه ها، چ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز.

محمدى رى شهرى، محمد، 1422ق، میزان الحکمه، بیروت، داراحیاءالتراث العربى.

مطهرى، مرتضى، 1357، جهان بینى توحیدى، چ دوم، قم، صدرا.

ـــــ ، 1358، سیرى در نهج البلاغه، چ دوم، قم، صدرا.

ـــــ ، 1361، گفتارهاى معنوى، قم، صدرا.

نصر، احمدرضا و همکاران، 1387، بررسى فراتحلیلى عوامل مؤثر بر جذب و شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدارس»، نوآورى هاى آموزشى، ش 26، ص 63ـ86.

واعظى نژاد، حسین، 1376، طهارت روح، چ پنجم، تهران، ستاد اقامه نماز.