نظريه «استفاده و رضامندى»رويكردى تحليلى ـ انتقادى

سال بيست و چهارم ـ شماره 212 (ويژه جامعه ‏شناسى)

حسين رئيسى وانانى / كارشناس ارشد علوم ارتباطات دانشكده صداوسيماى قم                    mmehrabon1@yahoo.com

سيدحسين شرف الدين / استاديار مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره                   sharaf@qabas.net

دريافت: 14/7/93               پذيرش: 12/2/94

چكيده

اين مقاله درصدد تحليل و نقد نظريه «استفاده و رضامندى» در رسانه است. طبق اين نظريه، مخاطبان «ميل» و «نياز» خود را بر رسانه ها تحميل، و بر روند سياست گذارى و برنامه سازى آنها تأثير مى گذارند. بر اين اساس، رسانه بايد مخاطب محور باشد؛ يعنى در جهت پاسخ گويى به اميال و نيازهاى عينيت يافته مخاطبان عمل كند. به نظر مى رسد كه مدعاى اصلى اين نظريه، در كل با برخى آموزه هاى دين مبين اسلام در خصوص وظايف و رسالت نهادهاى فرهنگى از جمله رسانه هاى جمعى در تعامل با مخاطبان خود، در تقابل مى باشد. يك رسانه دينى يا داراى مرجعيت الگويى و هنجارى دينى، نمى تواند و نبايد در سياست هاى فرهنگى و برنامه سازى خود، نيازهاى كاذب مخاطبان را با اهداف و اغراض ويژه در كانون توجه قرار دهد. از ديد اسلام، تنها ارضاى نيازهاى واقعى است كه با رعايت اصول، بالقوه مى تواند در حركت تعالى جويانه مؤمن در سير به سمت هدف غايى خلقت، يعنى قرب الهى مؤثر افتد. ازاين رو، يك رسانه مطلوب با معيار دينى، تنها بايد ارضا و تأمين نيازهاى واقعى و شناخته شده مخاطبان را وجه همت خويش قرار دهد.

كليدواژه ها: رسانه، نياز، انگيزه، مخاطب، استفاده و رضامندى، ارضاى كاذب.