معرفت

سال بیست و ششم ـ شماره 233 (ویژه حقوق)

محمد رضایى / کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره rezhadi@gmail.com

محمدرضا رهبرپور / استادیار گروه حقوق و جزا و جرم شناسى دانشگاه علامه طباطبائى   rahbarpour@atu.ac.ir

دریافت: 19/3/95               پذیرش: 14/10/95

چکیده

پژوهش حاضر کوشیده است تا اثرگذارى موقعیت اجتماعى را ـ به عنوان جایگاه افراد در گروه و اجتماع ـ بر مجازات بررسى کند. «موقعیت اجتماعى» از مفاهیم نسبى بوده و تعیین مصداق آن بر عهده عرف است. برابرى در برابر قانون و اجراى مجازات به صورت یکسان، یکى از زیرمجموعه هاى اصل مساوات است که بر آن تأکید فراوان شده است. پیش از ظهور دین مقدس اسلام، دادگاه ها به تبع طبقات اجتماعى، داراى سلسله مراتب بود و موقعیت اجتماعى افراد در تعین نوع و میزان مجازات تأثیر زیادى داشت. در این نوشتار، تأثیر موقعیت اجتماعى مجرمان بر مجازات در آموزه هاى کیفرى اسلام با رویکرد توصیفى و تحلیلى بررسى مى شود. بر اساس یافته هاى این تحقیق، تأثیر موقعیت اجتماعى مجرمان بر حدود، قصاص و تعزیرات گرچه از لابه لاى کتب فقهى قابل استنباط است، اما پذیرش تأثیر آن بر تعزیرات آسان تر از تأثیر آن در حدود، قصاص است. رعایت مصالح و منافع اجتماع، قاعده «اهم و مهم»، و مانند آن موجب مى شود گاهى از فوریت اجراى حدود صرف نظر شود و تا زمان مناسب، به تأخیر بیفتد. سیره معصومان علیهم السلامنشان مى دهد که ایشان گاهى افرادى را که از جایگاه والایى برخوردار بودند مورد عفو قرار داده و یا تعزیر شدیدترى نسبت به آنها اعمال مى کردند.

کلیدواژه ها: موقعیت اجتماعى، اصل مساوات، بزهکار و آموزه هاى کیفرى اسلام