معرفت

سال بیست و هشتم ـ  شماره دهم، پیاپی 265 (ویژة علوم قرآنی)

الهه شاه پسند/ استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم    Shahpasand@Quran.ac.ir
زهرا ملایی عشق آباد/ کارشناس ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم     molaii_zahra@yahoo.com
دریافت: 11/2/98                    پذیرش: 10/6/98
چکیده
«الکفایة فی التفسیر» یا «کفایة التفسیر» اثر حیری نیشابوری (د.431) مفسر، محدث، مقری و فقیه شافعی قرن پنجم نیشابور است. شناخت دقیق تر این تفسیر، به لحاظ جایگاهی که در میراث علمی نیشابور دارد، مهم است؛ چراکه بازۀ زمانی تألیف آن، عصری ممتاز در تاریخ علمی، سیاسی و مذهبی نیشابور است. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با هدف روش شناسی این تفسیر، سه نسخۀ خطی موجود از کفایة التفسیر را محور قرار داده و پس از مقایسه ای مختصر با الکشف والبیان ثعلبی نیشابوری (د.427) که تفسیری روایی دانسته می شود، به این نتیجه رسیده که تفسیر حیری را تنها می توان ذیل تفاسیر جامع طبقه بندی کرد. استفادۀ توامان از آیات و روایات که به شکل های متنوعی در فهم آیه به کار رفته اند، توجه به آراء تفسیریِ مفسران متقدم و یا معاصر با نویسنده، برخورداری از رویکردهای کلامی و ادبی و نیز توجه خاص به قرائات، از ویژگی هایی بارز این تفسیرند. همچنین تفصیل در تفسیر آیات کلامی، نشان دهندۀ واکنش پویای مؤلف به فضای گفتمانی عصرش و نیز نوع واکنش های علمی اشاعره به عقاید کرامیه و معتزله در قرن چهارم است.
کلیدواژه ها: اسماعیل بن احمد حیری، کفایة التفسیر، روش تفسیر، رویکردهای تفسیری، نیشابور، ثعلبی.