سخن آغازين

سخن آغازين

در جستجوي فهم صحيح قرآن

قرآن كريم آخرين و كامل‌ترين برنامة هدايتي خداوند و راهنماي ابدي انسان‌ها به سوي سعادت است. پيامبر گرامي… با هدايت همين كتاب الهي. مسلمانان نخستين را از قيد جهل و تاريكي رهانيدند و به نور توحيد رهنمون ساختد. به اعتراف برخي از دانشمندان غير مسلمان. جامعة اسلامي طي قرن‌ها، از نظر علم و فرهنگ صدرنشين ملت‌ها،¹ و از لحاظ نيرو، نظم، بسط قلمرو حكومت، پالايش اخلاق، و سطح زندگاني، پيشتاز جهان بود.² اين پيشرفت علمي و معنوي مسلمانان در نتيجة بهره‌مندي ايشان از فهم صحيح قرآن كريم و عمل به آن بود كه در اثر آشنايي آنان با قراين و اسباب نزول آيات و دريافت تفسير معصومانة قرآن از محضر حضرت محمد… فراهم مي‌آمد. اما ركود و عقب‌ماندگي مسلمان از زماني شروع شد كه آنان از يك سو، با گذر زمان، به تفسير قرآن كريم بيشتر احساس نياز كردند، و از سوي ديگر، پس از رحلت آن حضرت، با مرجع قرار ندادن امامان معصوم(ع) در فهم قرآن و ادارة جامعة و نيز به كار نگرفتن قواعد صحيح در فهم قرآن، دستشان از تفسير معصوم و راهنمايي معصومان‰ در فم قرآن و ادارة جامعه و نيز به كار نگرفتن قواعد صحيح در فهم قرآن. دستشان از تفسير معصوم و راهنمايي معصومان‰ كوتاه شد.

اكنون بازگشت بدان عزّت اسلامي تنها با بهره‌مندي از هدايت قرآن ميسّر است و درمان دردهاي فردي و اجتماعي جز به داروي شفابخش اين دواخانة الهي و در ساية عمل به فهم صحيح آن فراهم نمي‌آيد. اما فهم قرآن همانند فهم هر متن ديگري، ضابطه‌مند است و قواعدي دارد كه بايد آنها را رعايت كرد و موانع و آسيب‌هايي دارد كه بايد از آنها پرهيز نمود. بايد توجه داشت كه فهم قرآن كريم به دليل برخي از ويژگي‌هاي آن، در مقايسه با متون ديگر نيازمند قواعد بيشتر و شرايط دقيق‌تري است و رعايت نكردن اين قواعد و نداشتن آن شرايط، مفسّران را د]ار كژفهمي‌هاي فزون‌تري مي‌كند. از شمار اين ويژگي‌هاي قرآن، داشتن معارف گسترده و متعالي در قالب واژگان محدود بشري، آميختگي مطالب و قابليت حمل معاني متعدد است. چنان‌كه پيامبر اكرم… مي‌فرمايند: قرآن وجوه معنايي گوناگوني را مي‌پذيرد. بهترين وجه را براي آن بيان كنيد.³

مسئله فهم صحيح قرآن و شناخت موانع و آسيب‌هاي آن و راه‌هاي پرهيز از آنها. از كهن‌ترين مسائل قرآني؛ بلكه همزاد آن است. خداوند كژروانِ در فهم آيات را تهديد مي‌كند. «إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا» فصلت: 40)؛ كساني كه در ]فهم و ارائه[ آيات ما كژ مي‌روند بر ما پوشيده نيستند. و نيز مي‌فرمايد: « فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ» (آل عمران: 7) بيماردلان با تمسّك به تفسير ناصحيح آيات متشابه ]قرآن[، فتنه‌جويي مي‌كنند.

پيامبراكرم… و جانشينان معصوم آن حضرت‰ نيز در كنار سفارش به هدايت‌پذيري از قرآن كريم، همواره به فهم صحيح و اجتناب از كژفهمي از آن رهنمون بودند و ضمن پاس‌داري از حريم قرآن در برابر مدعيان دروغين تفسير، نسبت به دامنگير شدن جامعة اسلامي به تفسير بدون قاعده و آسيب‌هاي فهم قرآن در آينده و آثار ناگوار آن هشدار داده‌اند. پيامبر اكرم… مي‌فرمايند: بيشتر نگراني من نسبت به امّتم، دربارة كسي است كه به قرآن دست مي‌يازد و آن را نجابجا تفسير مي‌كند.⁴ در حديث قدسي نيز تفسير ناصحيح هم‌رديف كفر تلّقي شده است: «ما آمن بي من فسّر برأيه كلامي»؛⁵ كسي كه كلام مرا تفسير به رأي كند، به من ايمان نياورده است.

به رغم تحقيقات شايان توجه دانشوران تفسير و علوم قرآني در باب فهم قرآن و آسيب‌هاي آن، جاي تحقيق جامعه و دقيق در اين‌باره همچنان خالي است. اميد آنكه دانشوران مسلمان بيش از پيش دز اين باب، تلاش عملي داشته باشند.

دبير گروه علوم قرآني