معرفت

سخن آغازین

نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری

هر نوع توسعه‏ای نیازمند قالب، چارچوب، روش، سازوکار و فرهنگ خاص خود است. توسعه‏ای به سرانجام خواهد رسید و موجب شکوفایی در ابعاد گوناگون جامعه خواهد شد که بومی، اصیل و برگرفته از ارزش‏ها و هنجارهای فرهنگی و دینی باشد و یا کمترین مغایرتی با فرهنگ و ارزش‏های دینی نداشته باشد. نقش دانش، معرفت و علم در توسعه فرهنگی و نیز حضور فعّال نخبگان علمی و فرهنگی در آن امری ضروری است. نیازسنجی، آسیب‏شناسی، بازتولید و بازشناسی ابزارها، سازوکارها، و نیز نوآفرینی، نیازآفرینی، زایش مستمر علمی، نظریه‏پردازی، تولید علم و بهره‏گیری از فناوری‏های نوین در عرصه فرهنگ، در عین تأکید بر اصول، ارزش‏ها و هنجارهای دینی، فرهنگی و ملّی، لازمه پویایی، نشاط و به روز بودن فرهنگ یک جامعه می‏باشد. در عین حال، نیازسنجی و نیازآفرینی در عرصه تحوّلات فرهنگی باید بر ملاک نوآوری صورت پذیرد، و این مهم ضرورتی انکارناپذیر است؛ چراکه از یک‏سو، علم و فناوری جدید، فرهنگ را زنده و پوپا نگه می‏دارد و از سوی دیگر، نوآوری در عرصه فرهنگ، نوعی فرهنگ‏سازی است که موجب شکوفایی جامعه در عرصه‏های گوناگون سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی می‏شود.

اگر ما در عرصه نوآوری وارد نشویم و فرهنگ غنی خویش را در قالبی جذاب و نو ارائه نکنیم و در این عرصه فرهنگ‏سازی نکنیم، دیگران با اهداف پنهان و نامیمون خویش، با نوآوری و بهره‏گیری از علم و فناوری نوین، فرهنگ کم‏مایه خویش را در قالبی جذاب به ملت ما و جوانان این مرز و بوم قالب و تحمیل خواهند کرد.

از آنجا که نواندیشی و نوجویی امری فطری است، اگر ما در عرصه فرهنگ خویش فاقد نوآوری باشیم و جوانان را در این عرصه به نوجویی تشویق نکنیم، نباید انتظار داشت که جوان نواندیش ما هر روز برای ارضای این نیاز طبیعی خویش به سمت‏وسوی فرهنگ جاذب غربی سوق نیابد و این نیاز خویش را از مسیری دیگر ارضا نکند.

از سوی دیگر، از جمله پیامدهای نوآوری و شکوفایی در عرصه فرهنگ، خودباوری فرهنگی و تقویت فرهنگ بومی و ملّی است و این موجب نشاط و پویایی و شادابی فرهنگ ملی و دینی است. بنیانگذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی قدس‏سرهالگوی نوین و طرحی نو در انقلاب‏ها درانداخت و انقلاب اسلامی ایران را با مهندسی نوین خود، با مردم‏سالاری دینی هماهنگ ساخت. این خود نوعی نوآوری در تشکیل حکومت دینی بود؛ نوآوری بی‏نظیری که همه انقلاب‏های بزرگ دنیا را تحت‏الشعاع قرار داد و میلیون‏ها انسان مسلمان و آزاده را از سراسر جهان مجذوب خویش و فرهنگ دینی آن نمود. سرانجام نیز انقلاب اسلامی در ایران با الگوی مردم‏سالاری دینی، نظام‏های سکولار را به چالش کشاند و فرهنگ ملّی و دینی محجور ما را احیا کرد.

نوآوری فرهنگی پیش‏نیاز شکوفایی فرهنگی است و شکوفایی ثمره نوآوری. رمز و راز توفیق در ارائه نوآوری در عرصه فرهنگ، خواستن، اتکا به خود و ظرفیت‏ها و استعدادهای خدادادی است. تحقیق، پژوهش، تفکر، آفرینش، ابتکار، اختراع و نوآوری، تنها راه تداوم حیات در دنیای افسون‏زده کنونی است. و از همین‏روست که رهبر فرزانه انقلاب می‏فرمایند: «نوآوری نیاز لحظه به لحظه کشور ماست.» ¹
دبیر گروه جامعه ‏شناسی