معرفت

سخن آغازین

بحران‏های اقتصادی، اجتماعی غرب و شکست حباب حاکمیت پول

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی: «امروز حباب کاذب حاکمیت پول در دنیای غرب شکسته شده و فریاد آنان به آسمان بلند شده است... مکتب لیبرال ـ دموکراسی با همه هیمنه سیاسی، اقتصادی و نظامی خود، در مقابل جهانیان به زمین خورده است... مشکلات جاری دنیای غرب نشان‏دهنده وضعیت ادعاهای اقتصادی لیبرال ـ دموکراسی غرب است.»¹

رکود بی‏سابقه اقتصادی، بحران‏های شدید اجتماعی و فرهنگی در جوامع غربی و کاهش شدید ارزش برابری دلار در مقابل سایر ارزها از جمله یورو، نوسان‏های شدید بهای نفت و افزایش بی‏سابقه قیمت آن تا 140 دلار در هر بشکه، افزایش شدید بهای مسکن پس از سال 2000 در آمریکا، افزایش بی‏سابقه قیمت کالاهای اساسی و ضروری و نیز افزایش بی‏سابقه تورم جهانی، گسترش ناامنی، دامن زدن به جنگ و اشغال سایر کشورها توسط آمریکا و مانند آن از جمله بحران‏های شدید اقتصادی و اجتماعی جهانی است که کم و بیش بسیاری از جوامع جهانی را تحت تأثیر خود قرار داده است.

با نگاهی گذرا به وضعیت جهانی، برای عبور از این بحران‏ها باید چاره‏ای اندیشید. بحران‏های مزبور جامعه اسلامی ما را نیز تا حدّی تحت تأثیر خود قرار داده است به نظر می‏رسد، برای عبور از این بحران‏ها و پیش‏گیری آسیب‏دیدگی کمتر، توجه به چند نکته ضروری است:

1. توجه به ظرفیت‏های بومی، ملّی و فرهنگی و یافتن راه‏حل‏های بومی در این زمینه؛

2. خروج از سلطه دلار در معاملات تجاری و اقتصادی و نیز خروج از اتکا به درآمد نفت و منابع نفتی و تقویت صادرات غیرنفتی؛

3. جای‏گزینی منابع مالی مهم‏تر برای دولت به جای نفت ـ مانند مالیات ـ و توجه به درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی و توسعه طرح‏های عمرانی و زیربنایی، که اهرم مهمی برای کاهش شدید کسری بودجه دولت، خنثا نمودن تورّم در جامعه و یا به حداقل رساندن آثار تورم بر زندگی مردم است.

4. توجه و تأکید مضاعف بر تولیدات داخلی، تجارت و مبادلات خارجی، صادرات و افزایش گستره فعالیت شرکت‏های دولتی و خصوصی در این عرصه و توجه به افزایش درآمدها و پس‏اندازهای مردمی، به گونه‏ای که نیازی به افزایش و یا کاهش نرخ سود بانکی برای جذب پس‏اندازهای مردمی نباشد.

5. اجتناب از تکیه بر اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد و راه‏حل‏های آن و تأکید بر نظارت و برنامه‏ریزی دولت در این زمینه؛ چراکه به وجود آمدن حباب و ترکیدن آن در اقتصاد غربِ سکولار و اقتصاد آزاد و سرمایه‏داری نشان می‏دهد که نظریه «نئوکلاسیک»ها، که به مفاهیم بازار آزاد اعتقاد دارند، شکست خورده است؛ زیرا بدون دخالت دولت و بانک‏ها، نمی‏توان اقتصاد را از حالت حبابی یا رکود خارج کرد.

6. برنامه‏ریزی جامع برای نهادینه کردن فرهنگ پرداخت مالیات، به ویژه مالیات بر ارزش افزوده کالاها و خدمات و نیز نهادینه کردن پرداخت وجوهات شرعی از سوی مردم برای پر کردن شکاف طبقاتی و بی‏عدالتی اجتماعی؛

7. باور مسئولان و نخبگان تأثیرگذار سیاسی به اینکه فرهنگ و اقتصاد غرب به بن‏بست رسیده و معضلات اجتماعی امروز جامعه غربی، معلول اقتصاد حبابی سکولار و فرهنگ دست‏ساز و بشری غربی است. از این‏رو، مقابله جدّی با رواج و حاکمیت اندیشه‏های غربی، غیردینی و سکولار در همه عرصه‏ها، به ویژه در عرصه اقتصاد، فرهنگ و خانواده ضروری است.

8. تکیه بر اقتصاد اسلامی و فرهنگ دینی و راه‏حل‏های برگرفته از آموزه‏های دینی، راه‏حل‏های بومی، کوچک کردن دولت و واگذاری شرکت‏های بزرگ به بخش خصوصی، تأکید بر حمایت دولت در این بخش، و نهادینه‏سازی فرهنگ دینی در جامعه.

آنچه ذکر شد از جمله راه‏های برونرفت از وضعیت بحرانی جهانی است که امروزه جامعه ما نیز دچار آن شده است.

دبیر گروه جامعه‏شناسی