معرفت

سخن آغازین

عصر نهادینه شدن سازمان و مدیریت

همچنان‏که برخی از پژوهشگران عرصه سازمان مدیریت نیز اشاره کرده‏اند، بی‏تردید یکی از ویژگی‏های بارز عصری که ما در آن به سر می‏بریم، ظهور پدیده «سازمان»ها و فراگیری گسترده آنها در جای جای جوامع امروزی است. سازمان‏ها امروزه تا بدان حد برای جوامع و کارکردهای مختلف آنها مهم و ضروری شده‏اند که می‏توان در کنار «نهاد»های سنّتی و ریشه‏داری همچون خانواده، آموزش و پرورش و سیاست و حکومت، نهادی جدید به نام «سازمان» نیز اضافه کرد. با کمی تأمّل می‏توان دریافت که حتی نهادهای مرسوم (خانواده، سیاست و...) برای ایفای کارکردهای خود به این نهاد جدید، یعنی سازمان وابسته‏اند و اگر سازمان‏ها را از صحنه جوامع امروزی حذف کنیم، قطعا شاهد نابسامانی و اختلالی باورنکردنی در عرصه جامعه خواهیم بود. تردیدی نیست که زندگی و نظام اجتماعی ما امروزه آنچنان به سازمان‏ها وابسته است که با حذف آنها، زندگی برایمان تقریبا غیرقابل امکان و تصور خواهد بود. از این‏رو، مطالعه سازمان‏ها یکی از الزامات و ضرورت‏های انکارناپذیر عصر ماست و پرداختن به این مقوله می‏تواند برای درک پیچیدگی‏های جوامع امروزی و حل بسیاری از مسائل و مشکلات بشر امروز راهگشا باشد.

همچنین به لحاظ ارتباط تنگاتنگی که بین «سازمان» و «مدیریت» وجود دارد، مطالعات سازمانی را نمی‏توان از مطالعات مربوط به مدیریت جدا دانست و آنها را از یکدیگر منفک نمود. تجربه علمی و یکصد ساله این دانش نیز نشان داده است که این دو مطالعه پیوسته هم‏آغوش و دوشادوش یکدیگر به پیش رفته و کشیدن خط حایل و مرزبندی بین آنها تقریبا غیرممکن و به غایت دشوار است.

در هر صورت، امروزه پیشرفت جامعه و اجرای هر الگویی از توسعه، یکی از بنیان‏هایش داشتن درک، تحلیل و نظریاتی درست و کارآمد از «سازمان» و «مدیریت» و پدیده‏ها و مسائل سازمانی و مدیریتی است. با مروری بر تاریخ یکصد سال اخیر، به وضوح می‏توان مشاهده کرد که توسعه و پیشرفت کشورها و جوامعی که امروزه آنها را «توسعه‏یافته» می‏نامیم، با توسعه و پیشرفت دانش و نظریه‏های مربوط به سازمان و مدیریت قرین و همراه بوده است و یکی از عوامل مهمی که در تحلیل چرایی پیشرفت و توسعه‏یافتگی این جوامع بر آن انگشت نهاده می‏شود، عامل «مدیریت» است.

مردم و ملت مسلمان و آزاده ما نیز که با ایجاد تحول بزرگ و حیرت‏آور «انقلاب اسلامی»، و به ویژه پس از خاتمه جنگ تحمیلی، گام در مسیر توسعه نهاده و عزم خود را برای ساختن ایرانی آباد، آزاد و مستقل جزم کرده‏اند. به گمان نگارنده، برای ما نیز نظیر سایر جوامع پیشرفته، یکی از عوامل و عناصر مهم و بسیار تأثیرگذار در این راه، توسعه و ارتقای عامل و عنصر «مدیریت» است، که آن نیز خود در گرو بسط نظری و تئوریک در عرصه دانش سازمان و مدیریت می‏باشد. البته روشن است که این سخن، هرگز به معنای نفی نقش سازنده سایر عوامل مؤثر و بسط دانش و حوزه نظری مربوط به آنها نخواهد بود.

از سوی دیگر، نگارنده همچنین بر این باور است که هم اصل الگو و مدل توسعه، و هم بسط عرصه نئوریک و دانش نظری دانسته‏های مختلف علوم انسانی تأثیرگذار در این حوزه، و از جمله دانش سازمان و مدیریت، نیازمند «بومی‏سازی» و تدوین رهیافت‏های اسلامی این علوم است و بدون این امر، توسعه مطلوب و به‏سامان ایجاد نخواهد شد. امیدواریم که تمامی اندیشمندان و فرهیختگانی که به نحوی به این مهم پیوند می‏خورند، با جدیت و پشتکار مثال‏زدنی، به انجام این رسالت عظیم همت گمارده و برگ زرین دیگری را در تاریخ ایران و اسلام به ثبت رسانند.

دبیر گروه مدیریت