Marifat, Volume 31, Issue 3, No 294, Year 2025 , Pages 45-58

    A Critique of Sociological Theories on the Origin of Religion with the Qur’anic Approach

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Seyyed hosein Sharafoddin / Professor of Sociology, the IKI / sharaf@qabas.net
    ✍️ Abdolali / PhD Student of the Qur’an and Social Sciences, Al-Mustafa International University / adeliabdulali@gmail.com
    Abstract: 
    Abstract Among the central topics in the sociology of religion is the discussion of the origin of religion. Without paying attention to the arguments of religions in explaining their origins, sociologists often consider historical and social contexts to be involved in the formation, establishment, continuity and change of religion. This article tries to adopt a position in this regard with the Qur’anic approach and answer the question of the origin of religion. In the light of this Qur’anic position, it is clarified that the theories of sociologists might be true about man-made religions and practices, but not about divine religions. In deriving the view of the Qur’an, the article has followed an inferential approach and has been conducted through reflecting on and analyzing the contents of the related verses and the review of exegetical texts. The distinction between "the origin of religion", "the origin of religiosity" and "the social origin of religion" opens a horizon for the reader to identify the ambiguities that have occurred. The Qur'anic point of view includes three components: "the divinity of the origin of religion", " innateness of the origin of religiosity" and "the sociality of the origin of religion". Sociologists have mainly documented the emergence of religion in the contexts, necessities and requirements of collective life regardless of the causal role of God in sending down the religions and the innate tendency of man to demand and accept religions.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :نقد نظریه‌های جامعه‌شناختی منشأ دین با رویکرد قرآنی
    Abstract: 
    ازجمله مباحث محوری در جامعه شناسی دین، بحث از منشأ دین است. جامعه شناسان غالباً بدون توجه به دواعی ادیان در تبیین منشأ خود، زمینه های اجتماعی تاریخی را در تکوین، استقرار، استمرار و تغییر دین دخیل می دانند. این نوشتار سعی دارد با رویکردی قرآنی در این خصوص اتخاذ موضع کرده و به سؤال از چیستی منشأ دین پاسخ گوید. در پرتو این موضع قرآنی روشن خواهد شد که نظریه های جامعه شناسان اگر در خصوص ادیان و نحله های بشرساخته صادق باشد، درباره ادیان الهی قرین حقیقت نیست. رویکرد نوشتار در استنباط دیدگاه قرآن، رویکرد استنطاقی است که از طریق تأمل و واکاوی مضامین آیات مربوط و بررسی متون تفسیری انجام پذیرفته است. تفکیک میان «منشأ دین»، «منشأ دینداری» و «خاستگاه اجتماعی دین» افقی برای شناسایی خلط های صورت گرفته، بر خواننده می گشاید. دیدگاه قرآن، متضمن سه مؤلفه «الهی بودن منشأ دین»، «فطری بودن منشأ دینداری» و «اجتماعی بودن خاستگاه دین» است. درحالی که در دیدگاه غالب جامعه شناسان، بدون توجه به نقش علّی خداوند در ارسال و انزال دین و گرایش فطری و سرشتی عمیق انسان به مطالبه و پذیرش آن، ظهور دین عمدتاً به زمینه ها، ضرورت ها و اقتضائات حیات جمعی مستند شده است.
    References: 
    • ابن‌فارس، احمدبن، 1404ق، معجم مقاييس اللغه، قم، دفتر تبليغات اسلامي.
    • اسماعيلي‌زاده، عباس، 1391، «واکاوي معناي دين در کاربردهاي قرآني آن»، آموزه‌هاي قرآن، ش 15، ص 27ـ46.
    • آريانپور، اميرحسين، 1357، زمينة جامعه‌شناسي، تهران، اميرکبير.
    • بختياري، محمدعزيز و فاضل حسامي، 1393، درآمدي بر نظريه‌هاي اجتماعي دين، چ سوم، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، ۱۳۷۸، «فرضيه جامعه‌شناختي ماکس وبر دربارة پيدايش و تکامل اديان»، معرفت، ش 30، ص 45ـ49.
    • برگر، پيتر، 1396، سايبان مقدس، ترجمة ابوالفضل مرشدي، تهران، ثالث.
    • بيرو، آلن، 1380، فرهنگ علوم اجتماعي، ترجمة باقر ساروخاني، چ چهارم، تهران، کيهان.
    • پالس، دانيل، 1382، هفت نظريه در باب دين، ترجمة محمدعزيز بختياري، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • پوريان، محمدحسين و ميرخليلي، 1393، «مقايسه نگاه کارکردي به منشأ دين از منظر دانشمندان غربي و اسلامي»، اسلام و مطالعات اجتماعي، ش 7.
    • توسلي، غلامعباس، 1376، نظريه‌هاي جامعه‌شناسي، چ ششم، تهران، سمت.
    • جوادي آملي، عبدالله، 1384الف، فطرت در قرآن، چ سوم، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1384ب، نسبت دين و دنيا، چ دوم، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1386، شريعت در آينة معرفت، چ پنجم، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1388، تسنيم، چ هشتم، قم، اسراء.
    • جوهري، اسماعيل‌بن حماد، 1407ق، الصحاح، چ چهارم، بيروت، دارالعلم الملايين.
    • حسيني، سيداكبر و امير خواص، 1388، منشأ دين: بررسي و نقد ديدگاه‌ها، تهران، کانون انديشه جوان.
    • حکيم، سيدمحمدباقر، 1378، المجتمع الانساني في القرآن الکريم، ترجمة موسي دانش، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي.
    • خسروپناه، عبدالحسين، 1393، مسائل جديد کلامي و فلسفه دين، قم، المصطفي.
    • دانيل پالس، 1382، هفت نظريه در باب دين، ترجمه و نقد محمدعزيز بختياري، قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • دورکيم، اميل، 1362، قواعد روش در جامعه‌شناسي، ترجمة علي‌محمد کاردان، تهران، دانشگاه تهران.
    • ـــــ ، 1383، صور بنياني حيات ديني، ترجمة باقر پرهام، تهران، نشر مرکز.
    • راغب اصفهاني، حسين‌بن محمد، 1375، مفردات الفاظ القرآن، ترجمة سيدغلامرضا حسيني، چ دوم، تهران، مرتضوي.
    • زبيدي، محمدمرتضي، 1414ق، تاج‏العروس من جواهرالقاموس، بيروت، دارالفکر.
    • سروش، عبدالکريم، 1372، فربه‌تر از ايدئولوژي، تهران، مؤسسة فرهنگى صراط.
    • سعيديان، عبدالحسين، 1385، دائرة المعارف نو، تهران، آرام.
    • شجاعي‌زند، عليرضا، 1383، ‌«منشأ دين و ريشه دينداري»، علوم اجتماعي (دانشگاه فردوسي مشهد)، ش ۲، ص 105ـ132.
    • ـــــ ، 1388، جامعه‌شناسي دين، تهران، نشر ني.
    • شعراوي، محمدمتولي، 1991م، تفسير الشعراوي، بيروت، ادارة الکتب و المکتبات.
    • صدر، سیدمحمدباقر، 1434ق، المدرسة القرآنیه، قم، مرکز الابحاث و الدرسات التخصصیة للشهید الصدر.
    • ـــــ ، 1393، سنت‌هاي تاريخ در قرآن، ترجمة جمال موسوي اصفهاني، قم، اسلامي.
    • طالقاني، سيدمحمود، 1362، پرتوي از قرآن، چ چهارم، تهران، شرکت سهامي انتشار.
    • طاهري، حبيب‌الله، 1390، «بررسي و نقد نظريه منشأ دين از ديدگاه فرويد»، ‌انديشه نوين ديني، ش ۲۵.
    • طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1364، اصول فلسفه و روش رئاليسم، چ دوم، تهران، صدرا.
    • ـــــ ، 1374، الميزان في تفسيرالقرآن، ترجمة سيدمحمدباقر موسوي همداني، چ پنجم، قم، جامعة مدرسين.
    • طبرسي، فضل‌بن حسن، 1372، مجمع البيان في تفسير القرآن، چ سوم، تهران، ناصر خسرو.
    • طبري، محمدبن جرير، 1412ق، جامع البيان في تفسير القرآن، بيروت، دارالمعرفه.
    • طرهاني، بيژن، 1396، خاستگاه دين، تهران، نسل آفتاب.
    • عباسي، محمدمهدي، 1383، «منشأ دين، نقدي بر نظريه جامعه‌شناختي دورکيم، در باب خاستگاه دين»، کيهان فرهنگي، ش 217.
    • علمي، قربان و حسن‌زاده، 1386، «منشأ دين از ديدگاه پيترال برگر»، مقالات و بررسي‌ها، ش 93.
    • ـــــ ، 1382، «بررسي منشأ دين از ديدگاه دورکيم و علامه طباطبائي»، مطالعات اسلامي، ش 59.
    • فرويد، ژولين، 1368، جامعه‌شناسي ماکس وبر، ترجمة عبدالحسين نيک‌گهر، تهران، رايزن.
    • فؤاد، محمدعبدالباقي، 1362، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکريم، قم، اسماعيليان.
    • قائمي‌نيا، عليرضا، 1379، درآمدي بر منشأ دين، قم، معارف.
    • گيدنز، آنتوني، 1389، جامعه‌شناسي، ترجمة حسن چاوشيان، تهران، نشر ني.
    • مارکس، کارل و فردريش انگلس، 1375، ايدئولوژي آلماني، تهران، باريده.
    • ـــــ ، 1381، دربارة مسئله يهود؛ گامي در نقد فلسفة حق هگل، ترجمة مرتضي محيط، تهران، اختران.
    • محصلي، هدايت‌حسين، 1390، ‌«منشأ دين از نظر آگوست کنت»، کوثر معارف، ش 18.
    • مصطفوي، حسن، 1360، التحقيق في کلمات القرآن، تهران، ترجمه و نشر کتاب.
    • مطهري، مرتضي، 1369، فطرت، تهران، صدرا.
    • ـــــ ، 1389، مجموعه آثار، چ هشتم، تهران، صدرا.
    • مکارم شيرازي، ناصر و همكاران، 1371، تفسير نمونه، چ دهم، تهران، دارالکتب الاسلامي.
    • وبر، ماکس، 1396، جامعه‌شناسي دين، ترجمة محسن ثلاثي، تهران، ثالث.
    • هاشمي رفسنجاني، اکبر و همكاران، 1386، تفسير راهنما، قم، بوستان کتاب.
    • هميلتون، ملکم، 1377، جامعه‌شناسي دين، ترجمة محسن ثلاثي، تهران، تبيان.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Sharafoddin, Seyyed hosein, , Abdolali.(2025) A Critique of Sociological Theories on the Origin of Religion with the Qur’anic Approach. Marifat, 31(3), 45-58

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Seyyed hosein Sharafoddin; Abdolali ."A Critique of Sociological Theories on the Origin of Religion with the Qur’anic Approach". Marifat, 31, 3, 2025, 45-58

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Sharafoddin, S, , A.(2025) 'A Critique of Sociological Theories on the Origin of Religion with the Qur’anic Approach', Marifat, 31(3), pp. 45-58

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Sharafoddin, S, , A. A Critique of Sociological Theories on the Origin of Religion with the Qur’anic Approach. Marifat, 2025; 31(3): 45-58